آتش جنگ در شبه قاره هند و سناريو‌هاي احتمالي
فرزان صفري ثابت
كشمير يكي از نقاط بحرا‌ن‌خيز و يك گسل ژئوپليتيكي است كه هر از گاهي عامل اختلاف ميان هند و پاكستان، دو قدرت اتمي اصلي منطقه شبه قاره هند است. از سال 1947، هند و پاكستان براي كنترل منطقه كشمير چندين‌بار در سال‌هاي 1948، 1965، 1971 و 1997 به آستانه جنگ كشيده شده‌اند. كشمير نه تنها براي هند و پاكستان حائزاهميت است بلكه براي چين نيز اهميت استراتژيك بسزايي دارد. چين از سال 1962 تاكنون، از بحبوحه بحران موشكي كوبا و پس از اشغال اراضي مرزي شمالي، تسلط خود را بر منطقه سين‌كيانگ و سياچين حفظ كرده است كه اين منطقه در عين حال كه كريدور ورودي به پاكستان، متحد چين در برابر هند است، بخشي از توسعه پروژه راه ابريشم و به تبع آن كريدور اقتصادي چين-پاكستان نيز به شمار مي‌رود. اهميت ديگر منطقه كشمير، نقطه‌هاي تلاقي رودخانه‌هاي شمال هند و همچنين منابع آبي سرازير شده از رشته كوه‌هاي هندوكش است كه به منبع آبي قاره آسيا معروف است و براي كشورهاي مذكور از اهميت فراواني برخوردار است.
حمله پاهالگام
در 22 آوريل 2025، اعضاي موسوم به لشكر طيبه به منطقه و مجتمع توريستي و گردشگري پاهالگام واقع در جامو و كشمير حمله كردند كه طي اين حمله؛ 26 نفر كه 25 نفر از آنان شهروند هند و يك نفر شهروند نپال بودند كشته شدند. اين بزرگ‌ترين حمله تروريستي در هند از سال 2008 مومباي( 11/26 ) تاكنون بوده است .دولت هند در واكنشي شديد و سريع به اين حمله، دولت پاكستان را به تحريك اين گروه متهم كرد و تا حدي پيش رفت كه انگيزه عوامل اين حمله را برگرفته از سخنراني جنجال‌برانگيزي با عنوان «دو ملت» دانست كه چند روز قبل از آن عاصم منير، رييس ستاد ارتش پاكستان و رييس سابق اي.اس.اي پاكستان ايراد كرده بود.
اقدامات تلافي‌جويانه
از ديگر اقدامات دولت هند در واكنش به اين حمله، لغو تمامي صادرات به پاكستان و واردات از آن، لغو رواديد شهروندان پاكستاني مقيم هند و همچنين در اقدامي نادر لغو توافق آبي رودخانه ايندوس و بستن سد بوده است. افزايش گشت‌زني‌هاي مرزي در كشمير و همچنين بنگلادش از ديگر اقدامات بوده است. اين اقدامات در شرايطي صورت گرفته كه اعضاي نزديك به دولت محمد يونوس اذعان كردند كه در صورت وقوع جنگ ميان هند و پاكستان، بنگلادش احتمالا ايالات شرقي هند را تصرف خواهد كرد. در مقابل، هند نيز به فرستادن ناو سورت به منطقه درياي عرب و آزمايش موشكي اقدام نمود.
ارتش پاكستان نيز در پاسخ به تحركات نظامي هند يك آزمايش موشكي انجام داد.
ميانجيگري‌هاي محكوم به شكست
حين افزايش تنش ميان هند و پاكستان، چندين كشور منطقه همچون ايران و عربستان پيشنهاد ميانجيگري داده‌اند كه البته نتيجه‌بخش نبوده است. كشورهاي ديگر مثل چين و ايالات‌متحده نيز خواهان خويشتنداري حداكثري دو كشور شدند. در كنار اين تنش، واكنش كشورهايي چون تركيه جالب‌توجه است. تركيه به دليل روابط نزديك با پاكستان، از مخالفان جدي حضور نظامي هند در منطقه مسلمان نشين كشمير است و تقويت روابط نظامي تركيه با پاكستان و دولت‌هاي همسايه هند همچون بنگلادش و مالديو نيز از ورود احتمالي تركيه به تحولات جديد منطقه شبه قاره هند حكايت دارد كه البته اين واكنش‌هاي تركيه، مخالفت شديد هند را در پي داشته است. شكست اين ميانجيگري‌ها نشان از عمق اختلافات هند و پاكستان به عنوان دو كشور دارنده سلاح هسته‌اي دارد كه گويا حل اختلاف به صورت دو طرفه و بدون كشور ثالث را ترجيح مي‌دهند و اين ترجيح، يا به صورت ديپلماتيك رخ مي‌دهد يا به صورت نظامي.
اقدامات ضربتي
در جلسه‌هاي كابينه نخست‌وزيري نارندرا مودي با نهادهاي اطلاعاتي، امنيتي و دفاعي در روز 29 آوريل، وي اعلام كرد كه آنها آزادي اختيار عمل كامل دارند. در بامداد روز چهارشنبه 7 مه، هند با شليك 9 موشك به خاك پاكستان در ايالت پنجاب و با حمله به نيروگاه‌هاي مظفرآباد و بهاولپور، عملياتي را با نام سيندور آغاز كرد (سيندور به خال قرمزرنگ بر پيشاني زنان متاهل هندي به نشانه زناشويي و تعهد در ازدواج گفته مي‌شود كه اين نامگذاري از يكي از صحنه‌هاي ضبط شده بيوه‌هاي قربانيان حادثه تروريستي پاهالگام برگرفته شده است) پاكستان نيز در پاسخ به اين حمله، حملات توپخانه‌اي را در منطقه كشمير و در امتداد خط كنترل كشمير تشديد كرد. پاكستان همچنين در ادعاهايي اعلام كرد كه موفق شده دو جت جنگده نيروي هوايي هند را ساقط نمايد و با انتشار تصاويري در فضاي مجازي اعلام كرد كه توانسته جلوي آ نچه كه تجاوزكاري و حمله بزدلانه هند خوانده است، بايستد. دولت هند نيز ادعا نموده است كه پاكستان براي جبران حمله‌هاي هند، به انتشار اخبار كذب درباره شكست هند و عمليات سيندور اقدام كرده است و از شهروندان هندي خواسته است كه نسبت به اين موضوع هوشياري به خرج بدهند. اما آنچه مشخص است، اين است كه اين اقدامات ضربتي براي مدتي نامعلوم آخرين اقدامات تلافي‌جويانه دو طرف نخواهد بود.
ديپلماسي تلفني
پس از اين حملات، وزراي امور خارجه دو كشور با همتايان خارجي متحد خود در حال رايزني بوده‌اند و تلاش كرده‌اند تا مقياس و اندازه اين حمله‌ها را كاهش داده و از فوران حملات جلوگيري نمايند. دولت هند با متحدان خارجي خود همچون امريكا در گفت‌وگو بوده است. وزير امور خارجه پاكستان نيز با هاكان فيدان، وزير امور خارجه تركيه گفت‌وگو كرده است. از آن سو، هاكان فيدان نيز با وزير امور خارجه عربستان حول اين موضوع گفت‌وگوهايي داشته است.
دلايل جنگيدن و نجنگيدن هر دو كشور
و سناريو‌هاي احتمالي آينده
پس از اين حمله، نيروي هوايي هند در يك كنفرانس خبري اعلام كرد كه هند در اين عمليات خويشتنداري حداكثري را رعايت كرده است. وليكن آنچه بايد موردتوجه قرار گيرد، دلايل تداوم جنگيدن از سوي هر دو كشور به منظور اعاده حيثيت است. دليل ديگر براي ادامه جنگ توسط هند را مي‌توان ريسك‌پذيري هند در گسترش تسلط خود بر كشمير و ديگر مناطق پاكستان و همچنين تقويت جدايي‌طلبان پلوچ در قسمت جنوب غربي پاكستان دانست. اگر هند به اين كار اقدام كند، مي‌تواند توازن قوا را به نفع خود در منطقه شبه قاره، جايگاه خود را در جهان و رابطه استراتژيك با امريكا را در مقابله با چين تغيير دهد. يك سناريوي احتمالي و دليلي براي عدم ادامه جنگ از سوي هند نيز مي‌تواند به خطر افتادن جايگاه آن در منطقه، گسترش يك جنگ احتمالي همزمان با چين و بنگلادش و به خطر افتادن ثبات در منطقه باشد كه اين مساله ممكن است به كند شدن رشد اقتصادي هند و تضعيف شرايط آن به عنوان يك اقتصاد در حال ظهور در منطقه و جهان منجر شود. با در نظر گرفتن اين فرض، سناريوي مياني نيز مي‌تواند احتمال افزايش فعاليت‌هاي نظامي مرزي و ضربتي محدود و نه يك جنگ آنچنان فراگير در منطقه‌هاي كشمير و احتمال تقويت فعاليت‌هاي جدايي‌طلبان بلوچ از‌سوي هند عليه پاكستان باشد؛ پاكستاني كه خود نيز در حال حاضر درگير نابساماني‌هاي سياسي و اقتصادي است.
دانشجوي دكتراي مطالعات جهان