تحليلي بر وضعيت دوبله آثار نمايش خانگي
ستاره‌هاي ماندگار آسمان دوبله ايران
سعيد رجبي فروتن
سال‌هاي پاياني دهه هشتاد عرضه انواع محصولات سينمايي، رئاليتي‌شو، سريال و برنامه‌هاي سرگرم‌كننده در شبكه نمايش خانگي و روي لوح فشرده سي‌دي و سپس دي‌وي‌دي اوج گرفته بود. سريال‌هاي خارجي شبكه با كيفيت خوب دوبله مي‌شد و بعضا همزمان با پخش جهاني در دسترس مخاطبان قرار مي‌گرفت. شاهكارهاي دوبله سريال ۲۴، فرار از زندان، لاست و امثال آن فرصت تازه‌اي را براي درخشش گويندگان پيشكسوت و جوان فراهم كرده بود. تقاضاي موثر بازار، پاي گويندگان جوان و غيرحرفه‌اي را به بازار دوبله باز كرده بود. تمركز گروه اخير بر انيميشن بود؛ عرصه‌اي كه اعضاي انجمن گويندگان و سرپرستان گفتار فيلم، قدري از آن فاصله گرفته بودند و بيشتر كارتون‌هاي موردنظر تلويزيون را دوبله مي‌كردند. كارتون‌هايي كه از حيث جذابيت با آثار روز جهاني فاصله زيادي داشتند و فقط به درد پركردن جدول پخش شبكه‌ها مي‌خوردند. كم‌كم اعتراض انجمن گويندگان به مداخله دوبلورهاي نوظهور و از گرد راه رسيده، آغاز شد. نگاهي به خروجي خبرگزاري‌ها و صفحات هنري روزنامه‌ها در آن سال‌ها گوياي موارد فراواني از اين گونه انتقادات است كه در گفت‌وگوي گويندگان پيشكسوت با جرايد بازتاب مي‌يافت. همان گروه‌هاي غيرحرفه‌اي به مرور دچار انشعاب شدند و براي بيرون راندن رفقاي ديروز كه حالا به رقيب هم تبديل شده بودند، رويه آزار و اذيت را پيش گرفتند و با سياه‌نمايي، مراجع نظارتي ازجمله پليس را به فعاليت‌هاي دوبلورهاي زيرزميني حساس كردند. يكي از گروه‌هاي جوان دوبله، موفق به اخذ مجوز از وزارت كار شد تا قدري از فشارها از روي خود كم كند؛ با اين حال گويندگان حرفه‌اي تحت پوشش خانه سينما، هيچ تشكل جديدي را به رسميت نمي‌شناختند و در امتداد نگرش سنديكايي خود، از مقامات مسوول خواستار برخورد با هر انجمن جديد بودند. با گسترش دامنه كار برخي گويندگان پيشكسوت به صورت رسمي و غيررسمي، در دوبله فيلم و سريال انيميشن، عده‌اي جوان را براي گويندگي نقش‌هاي مختلف به خدمت گرفتند تا بازار يك‌باره به دست غير نيفتد و ذائقه تماشاگر با دوبله‌هاي نازل و سخيف خو نگيرد. از منظر قانون اعطاي مجوز تاسيس انجمن از سوي وزارت كار به تشكل‌هاي تازه كاملا موجه بود و ايجاد انحصار براي هر گونه خدمات هنري شبهات قانوني داشت. سازمان سينمايي نيز به موسسات ويديو رسانه ناشر آثار خارجي توصيه مي‌كرد از خدمات انجمن حرفه‌اي گويندگان بهره ببرند و البته در شوراي بازبيني كيفيت دوبله آثار مورد توجه قرار مي‌گرفت تا زبان معيار خدشه‌دار نشود. در چنين شرايطي به عنوان اولين مديركل دفتر نمايش خانگي با كمك صنف اتحاديه ويديو رسانه و انجمن گويندگان فيلم در سال‌هاي ۸۸ و ۸۹ جشن سالانه برترين‌هاي نمايش خانگي را برگزار كرديم. تيم داوري مركب از كارشناسان مبرز از جمله مرحوم شاپور عظيمي، به معرفي برگزيده‌ها در رشته‌هاي: ترجمه، باند و صداسازي، مديريت دوبلاژ، بهترين گوينده مرد و زن و گويندگان مكمل مرد و زن اقدام کرد. البته اين كار بي‌حاشيه هم نبود و قرار گرفتن نام يك گوينده كه عضو انجمن نبود، اعتراض عده‌اي را به همراه داشت به طوري كه سالن را ترك كردند! در شب آيين شصت و دومين سال تاسيس انجمن گويندگان و سرپرستان گفتارفيلم كه در تاريخ ۱۵ ارديبهشت امسال برگزار شد، وقتي گلايه آقاي ابوالحسن تهامي‌نژاد را از فعاليت مراكزي به موازات انجمن شنيدم، دريافتم كه چالش انجمن و اعضاي آن با گويندگان خارج از انجمن ادامه دارد و در دولت‌هاي مختلف ادامه يافته است. البته در جريان كشمكش سنديكا يا انجمن گويندگان با دوبلورهاي جوان، برخي گويندگان جوان مهاجرت كردند و به كار در كشورهايي پرداختند كه شبكه‌هاي فارسي‌زبان ماهواره‌اي راه‌اندازي كرده بودند. عده كمي موفق به عبور از لابيرنت انجمن گويندگان شدند و رسما به عضويت آن درآمدند. در اين فاصله به دليل شور و اشتياق جوانان و نوجوانان به كار در زمينه دوبله، آموزشگاه‌ها و استوديوهاي زيادي به آموزش و تربيت دوبلور و گوينده پرداختند. انجمن گويندگان كه ياراي پاسخگويي به نياز انبوه متقاضيان را نداشت و شايد رسالت آموزشي براي خود قائل نبود، در اين ميان ناظري خاموش بود و بعضي از اعضاي آن معتقد بودند، بازار دوبله كشور كشش اين تعداد گوينده را ندارد و نبايد با در باغ سبز نشان دادن براي اشتغال آموزش‌ديدگان، جوان‌ها را سرخورده كرد. البته اين ادعا به آن معني نيست كه انجمن در سال‌هاي گذشته نيروهاي جوان و مستعد را به خود جذب نكرده؛ نكته در آن است كه ظرفيت محدود آموزشي و تربيتي انجمن تناسبي با تقاضاي بازار نداشت. اگر سوال شود كه واكنش سكوها در زمينه دغدغه انجمن گويندگان چه بوده است، رصد محصولات خارجي پلتفرم‌ها چه آن زمان كه زيرنظر سازمان سينمايي بودند و چه الان كه تحت نظارت ساترا هستند، نشان مي‌دهد كه براي بعضي از آنها در بازار رقابتي موجود كه كپي‌رايت هم در آن محلي از اعراب ندارد، دستيابي سريع به دوبله آثار از اهميت زيادي برخوردار است. كافي است استانداردهاي حداقلي رعايت شده باشد و فروشنده دوبله قيمت زيادي را پيشنهاد ندهد در غير اين صورت سكو سراغ پيشنهاد ساير تيم‌هاي دوبله در بازار آزاد مي‌رود! برگردم به جشن شصت و دومين سالگرد تاسيس انجمن گويندگان و سرپرستان گفتار فيلم. يادم هست در آيين اختتاميه دومين جشن معرفي برترين‌هاي دوبله در شبكه نمايش خانگي خطاب به حاضران گفتم اين آخرين بار است كه دولت مجري چنين جشني مي‌شود و در دوره‌هاي بعدي تشكل‌هاي صنفي گويندگان فيلم و موسسات ويديويي بايد آن را ادامه بدهند. 15 سال بعد از اين درخواست باز هم در دل سازمان سينمايي و با كمك و حمايت آن سازمان جشن تاسيس انجمن برگزار شد. البته اين جشن برخلاف گذشته رقابتي نبود، اما انجمني كه با نام سنديكا از دهه چهل كار خودش را آغاز كرده، بهتر است تا حد امكان ضمن بهره‌مندي از حمايت‌هاي دولتي و غيردولتي استقلال و بلوغ صنفي خود را به نمايش بگذارد و به استمرار چنين حركت‌هايي در ابعاد گسترده‌تر بينديشد.
غيبت برخي چهره‌هايي كه بنا بود مورد تقدير قرار بگيرند، در مراسم كاملا احساس مي‌شد و بايد براي سلامت و شادابي آن عده‌اي كه احتمالا با مشكلات ناشي از سالخوردگي روبه‌رو هستند، جز دعا برنامه‌هاي حمايتي درنظر گرفت. براي برجسته كردن هنر و خلاقيت اعضاي انجمن گويندگان، پلتفرم‌ها بايد در معرفي آثار خود از اين امر به عنوان يك مزيت نسبي براي سكوي خود ياد كنند تا انگيزه بيشتري در كاربران براي تماشاي فيلم يا سريال خارجي ايجاد كنند. دوبله كشور نبايد فقط در خاطرات مربوط به صداي گويندگاني كه ديگر در بين ما نيستند، جست‌وجو شود. انجمن گويندگان در جشن خود در سال‌هاي بعد بايد ضمن تقدير از پيشكسوتان، جوانان با استعداد و آينده‌دار را معرفي كند.