نگاهي به شب آهنگسازان ايراني با اركستر ميترا
تحسين برانگيز و نويد بخش آينده‌‌اي درخشان
سجاد پورقناد
اركستر ميترا يازدهم و دوازدهم ارديبهشت‌ماه در تالار وحدت تهران روي صحنه رفت. در اين برنامه كه به عنوان «شب آهنگسازان ايراني» نام‌گذاري شده بود آثاري از چند نسل از آهنگسازان سمفونيك ايران روي صحنه رفت. نگارنده شب دوم اين كنسرت از نزديك شاهد اجراي اين اركستر بود. هدايت اركستر ميترا را محمدرضا صفوي به عهده داشت كه پيش‌تر با همين اركستر و اركسترهاي ديگري روي صحنه رفته بود.
از اولين لحظات اجراي اين اركستر، سونوريته و كوك خوب اين اركستر جوان را تحسين‌برانگيز ديدم، مخصوصا از اين نظر كه بخش اعظم اين اركستر كه شامل نيمي از نوازندگان سازهاي بادي و تقريبا كل سازهاي زهي اركستر بود شامل نوازندگاني جوان و گمنام بودند. شايد تنها ايرادي كه در كار اركستر ميترا به صورت ملموس ديده مي‌شود پايين بودن نوانس بخش ويولن‌هاي اركستر است؛ گويي آنها باوجود قدرت لازم براي اجراي صحنه‌اي، به دليل كم‌تجربگي، جسارت كافي براي خودنمايي در اركستر ندارند.
در اين كنسرت براي اولين بار اثري از مدرس و آهنگساز فقيد موسيقي سمفونيك ايران، مصطفي كمال‌پورتراب با عنوان عارفانه روي صحنه رفت كه بخشي از اين اثر پيش‌تر با عنوان «خروش» براي اركستر زهي به ضبط رسيده بود ولي پارتيتور آن مفقود شده؛ به همين دليل اين قطعه توسط كيومرث صادقي، از روي نت نوشته‌اي براي پيانو و گروه كر براي اركستر تنظيم شد. اين قطعه با كيفيت و نوانس قابل قبولي اجرا شد. پس از اين قطعه نوبت به اجراي «اسمر» مشهورترين اثر كاظم داووديان آهنگساز و نوازنده سنتور با ذوق و خلاق ايراني مقيم امريكا رسيد. اين قطعه چندين بار در ايران با اركسترهاي مختلف به اجرا رسيده و اركستر سمفونيك صدا و سيما نيز اين قطعه را در دهه هفتاد ضبط كرده است. ظاهرا محمدرضا صفوي در اجراي اين قطعه با اركستر ميترا سعي كرده بود، روايتي ديگرگونه از اين اثر را به اجرا بگذارد و از اين جهت از نظر نوانسِ سازها، تفاوت فاحشي با اجراي ضبط شده اين اثر داشت.
در شب كنسرت «آهنگسازان ايراني» دو اثر مشهور و شناخته شده از استاد بزرگ موسيقي سمفونيك ايران يعني حسين دهلوي روي صحنه رفت كه هر دو شامل قطعاتي براي ساز تك‌نواز و اركستر ملي بود. اولين اثري كه از اين هنرمند برجسته به اجرا رسيد، كنسرتينو براي سنتور و اركستر بود كه در واقع كار مشترك ايشان و هنرمند يگانه موسيقي دستگاهي ايران فرامرز پايور بود. اين كنسرتينو در ابتداي فعاليت اركستر صبا به رهبري آهنگسازانش چندين بار اجرا شده است. پس از انقلاب نيز يك ضبط باكيفيت از اين اثر در استوديو انجام شده بود كه عموما موسيقي‌دانان اين اثر را با همين ضبط مي‌شناسند. نوازنده سنتور اين كنسرت، هنرمند جوان امين صادقيان بود كه با مهارت قابل توجهي اين اثر را اجرا كرد.
دومين اثري كه از حسين دهلوي در اين برنامه اجرا شد، باز يكي از مشهورترين و پراجراترين آثار اين آهنگساز بود كه شوشتري براي ويولن و اركستر نام دارد كه براساس قطعه به زندان اثر ابوالحسن صبا كه استاد حسين دهلوي بود، ساخته شده است. سوليست اين قطعه در آن شب شكيبا خسروي مايستر اركستر ميترا بود. دهلوي اين اثر را با چند سوليست مختلف روي صحنه برده و اين سوليست‌ها گاهي خود كادانسي براي اين قطعه طراحي و اجرا كرده‌اند.
بعدا هومن دهلوي فرزند آهنگساز حسين دهلوي كادانسي براي اين اثر نوشته و منتشر كرده و همچنين كاوه كشاورز نيز اقدام به چنين كاري كرده ولي در اجراي ضبط شده اين اثر با اجراي آهنگساز و تك‌نوازي ارسلان كامكار، كادانسي در ميان قطعه وجود ندارد و در اين اجرا نيز سوليست، قطعه را بدون كادانس اجرا كرد.
اجراي اين دو قطعه با وجود اينكه از نظر تكنيكي براي اركستر چالش كمتري را نسبت به قطعه «اسمر» و «دنا» به همراه داشت، ولي آشنايي عميق مخاطبان موسيقي ايراني با اين قطعات از طريق ضبط قديمي اين اثر توسط آهنگساز، موجب مقايسه لحظه‌به‌لحظه كيفيت اين اجرا با آن ضبط مي‌شد كه اين اتفاق، نوازندگان اركستر و رهبر آن را وارد چالشي ديگرگونه مي‌كرد كه به نظرم اركستر ميترا با موفقيت از پس اين آزمون برآمد.
از نظر تكنيكي مشكل‌ترين قطعه‌اي كه در اين برنامه اجرا شد، سوئيت دنا ساخته با ارزشِ محمدرضا تفضلي آهنگساز و مدرس شناخته شده رشته آهنگسازي بود كه پيش‌تر تنها بخش آخر اين قطعه يعني «پايكوبي» با اركستر ملي به رهبري همايون رحيميان اجرا شده بود. در اين شب براي اولين‌بار سوئيت دنا به‌طور كامل اجرا شد و مورد تحسين علاقه‌مندان و آهنگساز اين اثر قرار گرفت. سوئيت دنا (براي اركستر كوچك) در سه موومان: ۱- بيژنگان ۲- آواز دنا (بر اساس يك ملودي از منطقه كهگيلويه) ۳- پايكوبي نوشته شده و زير عنوان اين اثر جمله: پيشكش «به مردم ما» آمده است. اين قطعه پر از چالش‌هاي تكنيكي و بياني معمول در موسيقي‌هاي قرن بيستم است كه آهنگساز اين اثر به اين سبك دلبستگي دارد؛ چندصدايي پيچيده و دور شده از موسيقي قرن نوزدهم، بسط و گسترشِ فرمال و توناليته سيال.
به عقيده نگارنده سوئيت دنا يكي از برجسته‌‌ترين آثار سمفونيك تازه ساخته موسيقي ايران است و محمدرضا صفوي با آناليز و بررسي دقيق اين قطعه، توانسته اجراي قابل قبول و گوش‌نوازي را از اين قطعه به اجرا دربياورد.
اركستر ميترا با نوازندگان جوانش، هنوز در ابتداي راه است ولي با هدايت محمدرضا صفوي توانسته در مسير درستي قرار بگيرد و قطعا در آينده شاهد اجراهاي درخشان‌تري از اين اركستر خواهيم بود.