زمان ترميم اقتصاد ايران
اميررضا اعتمادي
۱۲ روز حمله مستقيم و آشكار اسراييل به زيرساخت‌هاي اقتصادي و صنعتي ايران، نه يك عمليات نظامي كلاسيك بود و نه يك اقدام دفاعي مشروع. آنچه شاهد بوديم، تجاوزي برنامه‌ريزي شده، جنايتي آشكار و نقض تمام موازين بين‌المللي بود. هدف مشخص بود: ايجاد اختلال در اقتصاد ايران، تضعيف توليد، صادرات و ايجاد نارضايتي عمومي از طريق ضربه زدن به بخش‌هاي كليدي مانند انرژي، تجارت دريايي، صنعت و امنيت غذايي. اما اين هدف، با پاسخ قاطع، هماهنگ و چند لايه جمهوري اسلامي ايران نه تنها خنثي شد، بلكه هزينه‌هايي به مراتب سنگين‌تر بر پيكره اقتصادي و امنيتي اسراييل وارد آمد. با اين حال، آتش‌بس حاصل شده كه از ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵ به اجرا درآمده، هر چند در ظاهر آرامشي شكننده ايجاد كرده، اما فرصت گرانبهايي است براي بازسازي، بازيابي و آماده‌سازي.
آسيب‌هايي كه ديديم
در طول اين ۱۲ روز، اسراييل كوشيد با حملات هوايي و سايبري، بخش‌هايي از زيرساخت اقتصادي ما را هدف قرار دهد. برخي از اين حملات، به صورت مقطعي موجب اختلالاتي شد؛ اما نه فلج‌كننده بود و نه غيرقابل جبران. مروري بر برخي از اين نقاط هدف:
٭ بندر شهيد رجايي به عنوان گلوگاه تجارت دريايي كشور (با سهمي حدود ۸۵ درصد از تجارت كانتينري ايران)، با دو حمله موشكي مواجه شد كه موجب اختلال سه‌روزه در بارگيري كانتينرها شد. اما فعاليت اين بندر از ابتداي تيرماه به طور كامل از سر گرفته شد.
٭ پالايشگاه نفت شازند و واحدهاي گازي پارس جنوبي براي مدت محدودي هدف قرار گرفتند، اما با تمهيدات وزارت نفت و حمايت نيروي فني داخلي، توليد تا سطح ۷۰ درصد بازگشت و تا دو هفته آينده به ظرفيت كامل خواهد رسيد.
٭ در حوزه برق، بيش از ۶۰ درصد شبكه كشور دچار نوسان شد كه در نتيجه آن، صنايع فولاد، سيمان و خودروسازي مجبور به كاهش شيفت كاري شدند. با اين حال، بر اساس گزارش رسمي وزارت صمت، ظرفيت توليد از ۴۰ درصد در هفته اول تير، به حدود ۶۵ درصد رسيده و تا اواسط مرداد به وضعيت پايدار بازمي‌گردد.
٭ در بخش كشاورزي و مواد غذايي، اختلال در حمل‌ونقل و افزايش قيمت نهاده‌ها، افزايش ۱۸ تا ۲۵ درصدي در قيمت برخي اقلام اساسي را در پي داشت. با اين حال، سامانه‌هاي تنظيم بازار با واردات سريع و ذخاير استراتژيك، ثبات نسبي را به بازار بازگرداندند.
بر اساس برآوردهاي اوليه مركز پژوهش‌هاي اتاق بازرگاني، مجموع خسارات مستقيم وارده به زيرساخت‌هاي اقتصادي كشور كمتر از ۱.۲ ميليارد دلار بوده است؛ رقمي كه در مقايسه با ارزش توليد ناخالص داخلي ايران (بيش از ۴۳۰ ميليارد دلار در سال ۲۰۲۴) نشان مي‌دهد كه هدف صهيونيست‌ها شكست خورده است.
پيشگيري از تكرار خسارت‌ها
اكنون كه آتش‌بس، هرچند شكننده، برقرار شده، اين لحظه تاريخي براي بازانديشي استراتژي‌هاي پدافندي، ايمن‌سازي زيرساخت‌ها و مقاوم‌سازي اقتصاد در برابر تهديدات بيروني و داخلي فراهم شده است.
پيشنهادي براي رشد امنيت
1- تقويت امنيت فيزيكي و پدافندي زيرساخت‌ها
پالايشگاه‌ها، نيروگاه‌ها، مراكز داده، بنادر و كارخانه‌هاي كليدي بايد به سامانه‌هاي پدافندي لايه‌اي، سامانه‌هاي هشدار سريع و نيروهاي امنيتي دايمي مجهز شوند.
2- جابه‌جايي يا پراكندگي مراكز حساس اقتصادي
تمركز بيش از حد بر يك نقطه (مانند بندر شهيد رجايي يا پارس جنوبي) ريسك‌پذيري را افزايش مي‌دهد. انتقال بخشي از فعاليت‌ها به بنادر كوچك‌تر يا ايجاد پايانه‌هاي جايگزين بايد در دستور كار قرار گيرد.
3- ايجاد ذخاير راهبردي
در دوران آتش‌بس، انبارهاي پشتيبان در استان‌هاي امن‌تر ايجاد شود. همزمان بايد روي بومي‌سازي توليد اقلام حياتي تمركز بيشتري صورت گيرد.
4- اشراف اطلاعاتي و امنيت سايبري
اسراييل بارها از طريق عمليات نفوذ اطلاعاتي و جنگ سايبري تلاش كرده آسيب‌هايي را ايجاد كند. بنابراين ايجاد مراكز عمليات امنيتي (SOC) در بنگاه‌هاي كليدي و بهره‌گيري از هوش مصنوعي براي تحليل تهديدات ضروري است.
5- آموزش‌هاي بحراني و آمادگي كارگري
نيروهاي انساني در پالايشگاه‌ها، صنايع نفت و گاز، پتروشيمي و حمل‌ونقل بايد به‌طور مداوم در سناريوهاي بحران تمرين كرده و آموزش ببينند. شيفت‌بندي و كاهش تراكم نيروي انساني در نقاط حساس مي‌تواند تلفات احتمالي را كاهش دهد.
اقتصاد عقب‌نشيني نكرد
در يك نگاه كلي، نه‌تنها اقتصاد ايران فلج نشد، بلكه نشان داد در برابر بزرگ‌ترين حملات تركيبي ممكن، مي‌تواند مقاومت كند. اين واقعيت كه اسراييل به‌‌رغم حملات مداوم، به اهداف راهبردي خود نرسيد، اثباتي ديگر است بر كارآمدي ساختار اقتصادي-امنيتي كشور. با اين حال، اين آتش‌بس يك هشدار است، نه يك آسودگي. بخش خصوصي، اتاق‌هاي بازرگاني، نهادهاي امنيتي، وزارتخانه‌ها و مردم بايد بدانند كه ثبات اقتصادي پايدار، فقط در سايه آمادگي همه‌جانبه حاصل مي‌شود. ما به اين آتش‌بس خوشبينيم؛ اما نه ساده‌لوحانه. اگر دوباره قصد تجاوز داشته باشند، بايد بدانند اقتصاد ايران، نه‌تنها محافظت‌شده‌تر، بلكه مقاوم‌تر و هوشمندتر از هميشه، آماده دفاع خواهد بود.
عضو اتاق بازرگاني ايران