در دوراهي ديپلماسي و بازدارندگي

عبدالرضا فرجي‌راد: سرنوشت اورانيوم غني‌ شده  در ايران مي‌تواند  بستر را براي توافق پايدار‌تر  ميان ايران و امريكا هموار سازد

در شرايطي كه مقامات رسمي كشورمان ادامه بازگشت به مسير ديپلماسي را مشروط به رعايت شروطي از‌‌جمله ارايه تضمين براي عدم تجاوزي ديگر و نيز تغيير رويكرد واشنگتن در قبال تهران كرده‌اند گروهي از ناظران نيز بر اين باورند كه سه مولفه آينده روابط ايران و امريكا را تعيين خواهند كرد؛ نخست، شروط ايران براي ادامه مذاكرات كه شامل تضمين‌هاي امنيتي و جبران خسارات ناشي از حملات اخير است. دوم، بحث تعليق همكاري تهران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و تاثير آن بر فرآيند مذاكرات و درنهايت احتمال فعال‌سازي مكانيسم ماشه، سه گزاره‌اي كه فضاي ديپلماسي را پيچيده‌تر كرده است. 
به ادعاي اين گروه اين مساله نه تنها ايران را در موقعيتي حساس قرار مي‌دهد، بلكه بهانه‌اي براي طرف‌هاي غربي در جهت افزايش فشارها فراهم مي‌كند. در همين راستا گروهي ديگر از تحليلگران نيز تحركات روسيه به عنوان بازيگري تاثيرگذار را به عنوان متغيري مهم در مسير آينده تنش‌ها ميان تهران و واشنگتن مطرح مي‌كنند، بالاخص آنكه اخيرا مسكو پيشنهادهايي مانند انتقال اورانيوم غني‌شده ايران به اين كشور را رسانه‌اي كرده است. با اين حال اما هستند گروهي كه بر اين باورند ابهامات جدي درباره سرنوشت تاسيسات هسته‌اي ايران و وضعيت اورانيوم غني‌شده پس از حملات اخير، همچنان يكي از چالش‌هاي مهم مذاكرات احتمالي است. در هر صورت اما به نظر مي‌رسد تركيب اين سه مولفه، يعني شروط مورد‌نظر ايران براي بازگشت به ميز مذاكره، رابطه تهران با نهاد پادماني و همزمان نقش روسيه، چارچوب اصلي پيچيدگي‌ها و فرصت‌هاي پيش‌روي روند ديپلماسي هسته‌اي را رقم خواهد زد. 
در همين راستا روزنامه اعتماد تلاش كرده است اين محورها را در گفت‌وگو با كارشناسان مورد ارزيابي قرار دهد. 
كوروش احمدي، ديپلمات پيشين كشورمان در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن اشاره به اينكه تعليق همكاري ايران با آژانس، ابزاري براي امتيازگيري در مذاكرات است همزمان تاكيد كرد: فعال‌سازي مكانيسم ماشه بيشتر از تحريم اقتصادي، اعتبار بين‌المللي تحريم‌ها را تقويت مي‌كند و مي‌تواند زمينه بازگشت قطعنامه‌هاي قبلي و فشارهاي حقوقي و سياسي جديد عليه ايران را فراهم كند، اما فرجي‌راد در باب آينده تنش‌هاي ميان تهران و واشنگتن به «اعتماد» گفت: هدف تهران از طولاني‌تر كردن روند مذاكرات غيرمستقيم و تضمين امنيت و تعيين چارچوب مذاكره است؛ چراكه پس از حمله به تاسيسات هسته‌اي كشورمان، شرايط به قدري متفاوت شده و همچنين سرنوشت 400 كيلو اورانيوم غني‌شده مي‌تواند فرصتي براي توافق احتمالي ايجاد كند.
مشروح اين گفت‌وگو در ادامه مي‌آيد: 
كوروش احمدي: فعال‌سازي ماشه، اگرچه از نظر اقتصادي آثار محدودي دارد، اما تبعات حقوقي و سياسي گسترده‌اي براي ايران به همراه خواهد داشت كه مشروعيت تحريم‌ها را در سطح بين‌المللي افزايش مي‌دهد.
كوروش احمدي، ديپلمات پيشين كشورمان در پاسخ به پرسش «اعتماد» در باب آينده تنش‌ها ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پي تجاوز اخير اسراييل و امريكا به تاسيسات هسته‌اي صلح‌آميز كشورمان و نيز تعليق همكاري تهران با آژانس خاطرنشان كرد: مشكل در رابطه بين ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به ويژه پس از قطعنامه‌اي كه در تاريخ 12 ژوئن (22 خرداد) در شوراي حكام صادر شد و اتفاقات اخير شدت گرفته است. چند روز پس از تصويب قطعنامه شوراي حكام و نيز سكوت آژانس در قبال بمباران تاسيسات هسته‌اي كشورمان، مجلس ايران مصوبه‌اي درباره تعليق همكاري با آژانس صادر كرد. 
اين ديپلمات پيشين كشورمان در ادامه به «اعتماد» گفت: اين مصوبه نسبت به قانون «اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها» انعطاف‌پذيرتر است و لحن ملايم‌تري دارد و احراز شرايط مندرج در مصوبه و صدور مجوز ازسرگيري همكاري با آژانس را برعهده شوراي عالي امنيت ملي گذاشته است. بنابراين، در حال حاضر راه براي همكاري ايران و آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي كاملا بسته نشده و امكان از سرگيري آن با مجوز شوراي عالي امنيت ملي وجود دارد. البته اين موضوع به تحولات آتي و نحوه پيشرفت مذاكرات احتمالي بين ايران و امريكا بستگي خواهد داشت. ايران قاعدتا بايد از همكاري با نهاد پادماني به عنوان اهرمي براي تامين نظرات خود در مذاكرات استفاده كند. 
به باور احمدي اهميت اين همكاري در شرايط كنوني بيشتر شده، به ويژه با توجه به حمله امريكا به سه سايت هسته‌اي ايران و ابهاماتي كه در مورد ميزان خسارات به اين سايت‌ها و نيز سرنوشت اورانيوم غني شده ۶۰درصدي وجود دارد. اظهارات متناقض طرف‌هاي مختلف و تاكيد ايران مبني بر اينكه هنوز از جزييات در مورد خسارات اطلاع كافي ندارد، نقش آژانس را به عنوان نهادي براي روشن كردن حقيقت برجسته مي‌كند. 
اين ديپلمات پيشين كشورمان در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» متذكر شد: اروپايي‌ها و امريكايي‌ها، همكاري ايران با آژانس را به مكانيسم ماشه ربط داده‌اند و در صورت ادامه تعليق همكاري‌ها، تهديد به فعال‌سازي اين مكانيسم كرده‌اند، گزاره‌اي كه ممكن است حتي زودتر از ضرب‌الاجل مربوطه در مهر ماه انجام شود. با اين حال، تاكنون خبري مستند از اقدامات رسمي اروپايي‌ها در اين زمينه منتشر نشده است.
احمدي در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» گمانه‌زني‌ها درباره اهميت فعالسازي مكانيسم ماشه براي تهران و همزمان تشبيه فعال‌سازي ماشه به حركتي مانند «حمله نظامي» عليه كشورمان توسط مقامات ايران گفت: فعال شدن مكانيسم ماشه و بازگرداندن شش قطعنامه شوراي امنيت، تحريم‌هاي اقتصادي را تحت‌تاثير چنداني قرار نخواهد داد؛ چراكه تحريم‌هاي اقتصادي موجود امريكا همچنان برقرار است و تحريم‌هاي اقتصادي محدود و مختصري كه در قطعنامه‌هاي پيشين شوراي امنيت آمده‌اند، در مقايسه با تحريم‌هاي امريكا اثرگذاري چنداني به لحاظ اقتصادي ندارند. اما اهميت اصلي اين شش قطعنامه به واسطه نتايج بدي هستند كه در عرصه بين‌الملل ايجاد خواهند كرد. 
به باور احمدي تحريم‌هاي امريكا يكجانبه است و معمولا توسط مجمع عمومي سازمان ملل محكوم مي‌شوند، اما تحريم‌هاي شوراي امنيت بين‌المللي همه كشورها را ملزم به تبعيت مي‌كند و براي همه كشورهاي عضو سازمان ملل لازم‌الاجرا هستند. به اين ترتيب، بازگشت تحريم‌ها توسط شوراي امنيت، از لحاظ حقوق بين‌الملل، وضعيت نامطلوبي براي كشور ايجاد مي‌كند و بستري حقوقي فراهم مي‌كند كه تحريم‌هاي يكجانبه را تا حدي قابل توجيه نمايد. اين ديپلمات پيشين كشورمان در ادامه به «اعتماد» گفت: اين موضوع همچنين زمينه را براي كشورهاي اروپايي كه هنوز تحريم‌هاي برجامي را برنگردانده‌اند، فراهم مي‌كند تا تحريم‌هاي برجامي را عليه ايران بازگردانند. از منظر حقوق بين‌الملل و مشروعيتي كه احياي اين شش قطعنامه مي‌تواند ايجاد كند، اين مساله اهميت بالايي دارد. 
به گفته احمدي نكته مهم ديگر درباره غني‌سازي اورانيوم در ايران است. برجام و به تبع آن قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت، غني‌سازي حداقلي در داخل ايران را به رسميت شناخته و آن را قانوني كرده است؛ بنابراين در شرايط فعلي، غني‌سازي ايران از نظر سازمان ملل مشكلي ندارد. اما اگر قطعنامه‌هاي قبلي احيا شوند، اين قطعنامه‌ها تعليق غني‌سازي را الزام‌آور مي‌كنند و ضمانت اجراهايي نيز براي آن درنظر گرفته شده است. 
احمدي در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» خاطرنشان كرد: از‌جمله اين ضمانت اجراها مي‌توان به ماده ۴۱ منشور سازمان ملل اشاره كرد كه امكان اعمال تحريم‌هاي اقتصادي بيشتر را عليه ايران فراهم مي‌كند. غربي‌ها ممكن است با استناد به اين ماده، در آينده تحريم‌هاي جديدي وضع كنند، به اين دليل كه ايران تعليق غني‌سازي را رعايت نكرده است. به باور احمدي علاوه بر اين، در قطعنامه ۱۹۲۹، كشورها تشويق شده‌اند كه كشتي‌هايي كه از مبدا ايران حركت مي‌كنند يا عازم ايران هستند را بازرسي كنند. اگرچه اين اقدام الزام‌آور نيست، اما ممكن است غربي‌ها از آن به عنوان بهانه‌اي براي متوقف كردن و بازرسي كشتي‌هاي ايران در درياهاي آزاد استفاده كنند. همچنين در مورد برنامه موشكي ايران، قطعنامه ۱۹۲۹ فعاليت‌هاي موشكي ايران را ممنوع كرده و ضمانت اجراهايي براي آن درنظر گرفته است. به‌ طور كلي، احياي اين قطعنامه‌ها مي‌تواند مشكلات جدي حقوقي و سياسي براي ايران ايجاد كند كه فراتر از تحريم‌هاي اقتصادي فعلي است.
اين ديپلمات پيشين كشورمان در سازمان ملل در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» مبني بر سناريوهاي احتمالي در باب فعالسازي يا عدم فعالسازي مكانيسم ماشه متذكر شد: ضرب‌الاجل فعال‌سازي مكانيسم ماشه يا اسنپ‌بك، بيست و شش مهر سال جاري است. اگر اين تاريخ سپري شود، قطعنامه ۲۲۳۱ منقضي مي‌شود و پرونده برنامه هسته‌اي ايران از دستور كار شوراي امنيت خارج خواهد شد. در اين صورت، ايران ديگر تحت نظارت مستقيم شوراي امنيت نخواهد بود و امكان اعمال تحريم‌هاي جديد عليه ايران بسيار دشوار خواهد شد. 
به باور احمدي دليل اين موضوع آن است كه خارج از چارچوب مكانيسم ماشه و قطعنامه ۲۲۳۱، غربي‌ها براي اعمال تحريم‌هاي جديد بايد از سد وتوي چين و روسيه عبور كنند؛ امري كه باتوجه به شرايط فعلي روابط بين‌المللي، تحقق آن نامشخص و دشوار است. اين موضوع براي غربي‌ها بسيار اهميت دارد. بنابراين، اگر تا بيست و شش مهر مسائل بين ايران و طرف‌هاي غربي حل نشود، احتمال دارد كه اين كشورها با تكيه بر بند 11 قطعنامه‌۲۲۳۱ يا همان مكانيسم ماشه دو اقدام انجام دهند؛ اول، فعال‌سازي مكانيسم ماشه و بازگرداندن شش قطعنامه تحريمي عليه ايران و دوم، در صورت توافق با تهران، تلاش براي تمديد ضرب‌الاجل بيست و شش مهر يا هجده اكتبر سال جاري، به مدت يك سال يا بيشتر نتيجه‌بخش خواهد بود. به گفته احمدي لذا اگر تا آن زمان توافقي بين ايران و اروپايي‌ها به ويژه درباره موضوع غني‌سازي حاصل نشود، به احتمال زياد غربي‌ها مكانيسم ماشه را فعال كرده و شش قطعنامه را باز خواهند گرداند، اما اگر توافقي حاصل شود، احتمالا تلاش خواهند كرد همان قطعنامه ۲۲۳۱ را به عنوان تضمين توافق جديد تمديد كنند.
 عبدالرضا فرجي‌راد: ايران با به‌تاخير انداختن مذاكرات به دنبال دستيابي به تضمين‌هاي امنيتي جهت جلوگيري از تداوم تجاوزگري اسراييل و تعيين چارچوب لازم براي مذاكره است.
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب اظهارات اخير مقامات دستگاه ديپلماسي كشورمان مبني بر شروط تهران براي بازگشت به ميز مذاكرات با واشنگتن تاكيد كرد: به باور من مذاكرات غيرمستقيم و غيررسمي با امريكا همچنان جريان دارد. احتمالا اين مذاكرات از طريق وزارت امور خارجه و آقاي ويتكاف، نماينده ويژه ترامپ، انجام مي‌شود و مي‌توان گفت كه روند رايزني‌ها قطع نشده است و گاهي گفت‌وگوهايي بين طرفين صورت مي‌گيرد. علت ادامه مذاكرات غيررسمي، فراهم كردن بستري براي آغاز مذاكرات رسمي است. به گفته فرجي‌راد طولاني شدن روند مذاكرات رسمي تا به حال به اين دليل بوده كه ايران احتمالا دو هدف را دنبال مي‌كند: اول، ايجاد تضمين‌هاي امنيتي تا در صورت شروع مذاكرات، مجددا مورد حمله قرار نگيرد؛ دوم، تعيين چارچوبي براي مذاكرات به گونه‌اي كه خواسته‌هاي طرف مقابل غيرمعمول يا خارج از توان ايران نباشد. نمي‌دانم تا چه حد به اين اهداف رسيده‌ايم و شرايط فعلي دشوار است، اما برداشت من اين است كه درحال نزديك شدن به آغاز مذاكرات رسمي هستيم.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت: البته امريكايي‌ها و شخص ترامپ گاه مواضعي مطرح مي‌كنند كه هر چند نمي‌توان به آنها به شكل قطعي استناد كنند، اما همين گزاره نشان مي‌دهد از گفت‌وگوهاي غيررسمي و گاه كتبي بين دو طرف نتايجي حاصل شده است. البته هنوز معلوم نيست خواسته‌هاي ايران دقيقا چه مواردي خواهد بود و چه موضوعاتي در مذاكرات رسمي مطرح مي‌شود. 
فرجي‌راد در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» در باب پيش‌بيني موارد احتمالي كه ممكن است در مذاكرات احتمالي مورد رايزني‌ قرار گيرد، خاطرنشان كرد: فراموش نكنيد شرايط امروز نسبت به قبل از جنگ دوازده ‌روزه تا حدودي متفاوت است. ممكن است درخواست‌هاي امريكا كه پيش از جنگ مطرح بود، اكنون تغيير كرده باشد. براساس آنچه در رسانه‌ها آمده، امريكايي‌ها بر توقف غني‌سازي ايران اصرار دارند و مسائل منطقه‌اي و همچنين برنامه موشكي ايران و حتي ادعاهايي درباره اسراييل در دستور كار قرار دارد. اما باتوجه به اينكه مذاكرات غيرمستقيم در جريان است، بايد ديد تا چه اندازه طرف ايراني آمادگي گفت‌وگو درباره اين مسائل را دارد. 
به باور اين استاد ژئوپليتيك نكته مهم اما مساله غني‌سازي است. طرف امريكايي و شخص ترامپ معتقدند كه تاسيسات هسته‌اي ايران را از بين بردند و ايران نيز آسيب جدي اين تاسيسات را تاييد مي‌كند. اين شرايط ممكن است به فرصتي براي رسيدن به تفاهم تبديل شود، به‌ ويژه كه مساله حدود چهارصد كيلوگرم اورانيوم غني‌شده نيز بسيار مهم است. 
فرجي‌راد در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» تاكيد كرد: ترامپ مدعي است كه اين اورانيوم‌هاي غني‌شده موجود در فردو دفن شده، اما كشورهاي اروپايي و اسراييلي نسبت به اين ادعا ترديد دارند. در اين ميان، واسطه‌ها در تلاش‌اند و از طرفي روسيه نيز اعلام كرده حاضر است اورانيوم را تحويل گرفته و سوخت موردنياز را به ايران بدهد. در مجموع، شرايط قبل از جنگ با وضعيت كنوني متفاوت شده و باتوجه به اينكه ايران به دليل آسيب‌ديدگي تاسيسات نمي‌تواند به فوريت غني‌سازي را ادامه دهد، ممكن است در ميانه اين روند، فرصتي براي توافق فراهم شود. 
اين استاد ژئوپليتيك همچنين در ادامه به «اعتماد» گفت: موضوع ديگري كه اهميت دارد، همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است. تعليق اين همكاري و مذاكرات پيرامون آن مي‌تواند به حل و فصل اين مساله كمك كند چنان‌كه در فرآيند برجام و تعيين ميزان غني‌سازي 3.67درصد نيز توسط نهاد پادماني تعيين شد. 
فرجي‌راد در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» درباره نقش روسيه در مديريت تنش‌هاي كنوني ميان تهران و واشنگتن و نيز مذاكرات احتمالي آينده گفت: به نظر مي‌رسد در اين زمينه، روسيه نقش پررنگ‌تري نسبت به زمان شكل‌گيري برجام دارد. البته كه اگرچه دونالد ترامپ و ولاديمير پوتين گفت‌وگوهايي در اين خصوص داشته‌اند و احتمالا امريكا در اين زمينه درخواست‌هايي از روسيه داشته است، اما هنوز مشخص نيست ايران رايزني‌هايي همزمان با روسيه در اين زمينه انجام داده است يا خير.
 به باور فرجي‌راد در هر صورت روسيه به عنوان ميانجي مهمي در اين مسير مطرح است و غربي‌ها نيز ممكن است نقش فعال روس‌ها را بپذيرند، هر چند ايران نيز بايد بپذيرد كه اين نقش را روسيه ايفا كند. در اين شرايط اگر ايران بتواند اثبات كند كه اورانيوم غني‌شده چهارصد كيلوگرمي‌اش هنوز موجود است و بمباران‌ها آن را ازبين نبرده‌اند، اين موضوع مي‌تواند به روند مذاكرات كمك كند. 
به باور اين استاد ژئوپليتيك در اين شرايط تهران احتمالا ترجيح مي‌دهد اين اورانيوم‌هاي غني‌شده را به كشورهاي غربي تحويل دهد تا روسيه. البته اين روند مشروط به تضمين‌هايي است كه ايران در قبال اين اقدام خود دريافت كند تا اطمينان حاصل شود در روند تحويل اورانيوم، امنيت و منافع ملي كشورمان حفظ خواهد شد.