ويروسهايي در جان دولتها
مهدي دهقان منشادي
در همه جاي جهان دولتها از منابع عمومي استفاده ميكنند تا صلاح عمومي و رفاه جامعه را تامين كنند، اما هميشه ويروسهايي در جسم و جان دولتها خانه ميكنند كه ميتواند ضمن مكيدن شيره جان دولت، رفاه جامعه و منابع عمومي پشتيبان آن را به ضعف كشانده و كارايي مجموعه دولتي را زير سوال ببرد. ويروسپروري انواع و اقسام مختلفي داشته و به شكل و عناوين متعددي پايههاي حكمراني را سست ميكند. غير از اينكه روابط با نفي ضوابط ميتواند منجر به قرباني شدن شايستهسالاري و قوت گرفتن رانت خواري شده و به رشد و تداوم انگلهاي بزرگ و غيرملموس كمك كند، ريز انگلها يا خُرد آفتهاي آشكاري هم مجال فعاليت يافته و آزادانه به منابع و منافع عموم ضربه ميزنند. در حال حاضر دو آفت يا انگل آشكار در جان نظام دولتي كشور ما خانه كرده است كه به چشم كسي نميآيد و هيچ دولتي هم به آن اهميت نميدهد: يكي استفاده از خودروهاي دولتي به صورت شخصي و ديگري برگزاري جلسات متعدد و ناكارآمد؛ به عبارتي ديگر: راندنهايي شخصي و نشستنهايي گروهي.
زماني بر گوشهاي از بدنه خودروهاي دولتي نوشته ميشد: «خودروي خدمت» و اين نوشتار مبين آن بود كه چرخهاي اين وسيله دولتي در راستاي منافع جمعي و خدمت به مردم ميچرخد و استفاده خصوصي و شخصي از آن ممنوع است. از بالاترين سطح سيستم دولتي و اداري تا خردترين سطح آن در بخشهاي تقسيمات كشوري، تعداد زيادي از خودروهايي وجود دارد كه عمدتا با پلاك قرمز (و تعدادي هم پلاك شخصي) هرساله هزينههايي چون سوخت، تعمير و استهلاك و بيمه را بر گرده دولت تحميل ميكند. وضعيت اين خودروها در حالتي است كه بهرغم محدوديتهاي به وجود آمده و مقررات موجود، تعدادي از مديران سطوح مختلف در وزارتخانهها و استانها اين پلاك قرمزها را در اختيار گرفتهاند تا غير از ساعات اداري، اياب و ذهاب روزانه بين خانه و كار را با آن انجام دهند و اين در حالي است كه آنها ماهيانه در كنار حقوق خود مبلغي را به عنوان حق اياب و ذهاب دريافت ميكنند. شوربختانه اين مديران يقه بسته كه از كانال گزينشهاي تعهدي هم عبور كردهاند در هر ساعت از روز از اين وسيله كه صرفا بايد در خدمت خدمات دولتي و عمومي باشد به صورت كاملا شخصي (سرويس مدرسه فرزندان، جابهجايي خانواده و رفتن به ييلاقات پايان هفته) استفاده كرده و هزينه جانبي و جاري آن خودرو از جيب دولت و بيتالمال تامين ميشود. لازم به يادآوري است كه اكثر پلاك قرمزها توسط شركتهاي داخلي توليد ميشود كه علاوه بر سوخت بالا، داراي هزينه استهلاكي زيادي هستند. وجود هزاران خودروي پلاك قرمز در كشور كه مورد استفاده شخصي مديران قرار ميگيرد، انگلي است براي مكيدن منابع مالي محدود دولت و هدر رفتن آن در مسيري غير از منافع عمومي.
يكي ديگر از مواردي كه به تضعيف بهرهوري دستگاههاي اجرايي و مديران دولتي منجر ميشود، برگزاري جلسات بيمورد و متعدد است كه هر روز با ارسال دعوتنامهاي از سوي يك ارگان، مديران و كارشناسان زيادي را با خودروي دولتي به جلسهاي ميكشاند كه علاوه بر اتلاف انرژي و هزينههاي پذيرايي موجب هدر رفتن وقت و انرژي نيروهاي تخصصي و مديريتي ميشود كه حضور آنان در محل كار خود ميتواند موجب انجام كارهاي مفيدتري باشد.
سالها پيش يكي از شركتهاي هواپيمايي غربي كه دچار بحران اقتصادي شده بود، توانست با حذف يك عدد زيتون از ظرف غذاي مسافران خود به پايداري قابل ملاحظهاي برسد و از بحران مالي عبور كند. جالب است هيچ كدام از دولتهاي ايران طي چند دهه اخير در حالي كه مدام با ناترازيهاي بزرگ مالي، انرژي و زماني مواجه هستند هيچگاه به فكر اصلاح رويههاي موجود خود كه چون انگل شيره جان و مالشان را ميمكد، نيفتادهاند. شايد اين موضوع به تصميمگيراني بر ميگردد كه خود از برگزاري جلسات بيهوده و استفاده از پلاك قرمزها بهره برده و توجهي به كارايي و بهرهوري دولت و مصلحت عمومي ندارند.