راه برويم و حرف بزنيم!
بهروز مرباغي
جمله معروفي هست كه «شهر بدون‌حضور مردم در خيابان‌ها مي‌ميرد» و همين جمله، امروز سرمشق بسياري از طرح‌هاي كلانشهري است. حضور مردم در خيابان هم جنبه تفريحي و تفرجي دارد، هم جنبه ضروري و اجباري. علاوه بر اينها، حضور مردم در سطح شهر نوعي آرامش اجتماعي به بار مي‌آورد. در جريان جنگ‌هاي شمال و جنوب امريكا، به نقل از كتاب «تام پين» وقتي سردار پيروز به همراه فرماندهانش در شهرِ فتح‌شده قدم مي‌زد، از اينكه در شهر كسي نيست و پرده همه پنجره‌ها كشيده است و درها بسته؛ به همراهانش مي‌گويد: «اين وضع مرا مي‌آزارد! نمي‌دانم پشت درها و پنجره‌هاي بسته و پرده‌هاي آويخته چه مي‌گذرد و چه مي‌گويند. كاش همه مردم شهر الان در خيابان بودند!» اين نگاه به حضور مردم در شهر نگاه حاكميتي است و البته نوعي خرد و عاقبت‌انديشي هم دارد. اما از نگاه معماران و شهرسازان، حضور مردم در خيابان‌ها و كوچه‌هاي شهر نشان سرزندگي و حس تعلق مكان است. البته مردم بخواهند يا نه به خيابان مي‌آيند، چون بايد نان و روزنامه بخرند و مدرسه و دكتر بروند؛ ولي اين حضور، اجباري است. مهم آن است كه حضور مردم در خيابان و كوچه نه براي رفع نياز اجباري بل براي تفرجي شهري يا اجتماعي باشد. مثلا مردم بيايند در پارك‌ها و مكان‌هاي عمومي و باهم حشرونشر داشته باشند. عالي‌ترين بستر كالبدي حضور مردم در شهر، معابر و پهنه‌هاي پياده‌محور است. چون در اين نوع فضاها مردم عموما براي قدم‌زدن و ارتباط اجتماعي مي‌آيند نه حتي براي استفاده از منظر طبيعي و فضاي سبز. اين نوع فضاها در تمام مناطق شهري مي‌تواند شكل بگيرد. مثلا تبديل يك خيابان سابقا سواره شهري به معبر پياده در مركز شهر، مثل خيابان پانزده خرداد تهران و ليان بوشهر، مي‌شود يك پهنه تاريخي تفرجي باشد مثل ميدان شهرداري رشت و اطراف آن. گاه ممكن است فقط محوري باشد براي پياده‌روي سلامت‌محور مثل محور پياده شمالي- جنوبي در فاز دو شهرك اكباتان. اين فضاها مصاديق حركت شهر به سمت جامعه مدني و مدرن است. جامعه به اينجا رسيده كه مي‌خواهد در شهر قدم بزند بي‌آنكه خودرو مزاحمش باشد يا پاسبان. نخستين محور پياده در تهران را بايد بلوار كشاورز دانست كه در سال 1346 كشيده‌شد. تبديل نهر كرج به يك محور پياده. هرچند برخي‌ها خيابان لاله‌زار را نخستين محور پياده تهران مي‌شمارند، ولي چنين نيست. لاله‌زار به عنوان محور پياده طراحي و اجرا نشد. بلكه بيشتر يك بازار است كه به‌جاي محور سرپوشيده، روباز است چون قرار بود خودرو در آن حركت كند. اما بلوار اليزابت (كشاورز) صرفا به عنوان معبري پياده‌محور طراحي و اجرا شد كه بسيار هم موفق بود و هست. امروز هم اين محور يكي از پرجاذبه‌ترين محورهاي شهري تهران است و اگر برخي اضافات الحاقي را حذف كنند، خالص‌تر مي‌شود.
معمار و مدرس دانشگاه