در گفت‌وگو با يك پزشك بررسي شد
نقش غربالگري در درمان‌پذير بودن سرطان
دكتر غزل فخرايي: اهميت چكاپ، پيشگيري از بروز بيماري در مراحل و استيج‌هاي بالاتر و غيرقابل درمان است
غزل لطفي
سرطان يكي از اصلي‌ترين عوامل مرگ‌ومير در جهان است. در ايران هم، شيوع سرطان، قابل ملاحظه است و به عنوان دومين عامل مرگ‌ومير، پس از بيماري‌هاي قلبي-عروقي، همچنان در حال افزايش است. سرطان‌هاي معده، پروستات و ريه در مردان و سرطان‌هاي پستان، دهانه رحم، تيروييد، معده و روده بزرگ در زنان بيشترين شيوع را در كشور دارند. در اين ميان غربالگري، نقش بسيار مهمي در درمان‌پذير بودن اين بيماري سخت‌درمان دارد. به همين جهت با دكتر غزل فخرايي كه در حوزه مراقبت از بيماران سرطاني فعاليت مي‌كنند، گفت‌وگو كرديم كه در ادامه مي‌خوانيد.
در ابتداي گفت‌وگو لطفا خودتان را معرفي كنيد .
دكتر غزل فخرايي، متخصص بيماري‌هاي داخلي هستم و حوزه كاري من مراقبت از بيماران مبتلا به سرطان است.
سرطان چيست؟
شايد اول بهتر باشد در مورد اصطلاح ديگري صحبت كنيم به اسم نئوپلازي؛ نئوپلازي يعني سلول‌ها در قسمتي از بدن، رشد غيرعادي پيدا مي‌كنند و توده‌اي را تشكيل مي‌دهند كه ما به آن تومور مي‌گوييم. اين نئوپلازي‌ها به سه دسته تقسيم مي‌شود: خوش‌خيم، بدخيم و نوع‌هاي درجا. انواع بدخيم، رشد غير قابل كنترل دارند. به بافت‌هاي اطراف و حتي دوردست از طريق خون، لنف يا مجاورت، دست‌اندازي مي‌كنند و ما به اين توده‌هاي بدخيم، سرطان مي‌گوييم.
چند درصد از سرطان‌ها درمان قطعي دارند و چه زماني سرطان را درمان‌پذير مي‌دانيم؟ غيرقابل درمان بودن سرطان به چه عواملي بستگي دارد؟
ما واقعا نمي‌توانيم به اين سوال، پاسخ قطعي بدهيم. سرطان يك بيماري كلي نيست. متشكل است از هزاران نوع بيماري است كه هر كدام كاراكتر خودش را دارد و در شرايط مختلف مي‌توانند درمان‌پذير يا درمان‌ناپذير باشند، بسته به اينكه چه زماني تشخيص داده شوند و چقدر دست‌اندازي كرده باشند همچنين نوع تغيير سلولي كه رخ داده چگونه است. بعضي سرطان‌ها خوش‌رفتارترند و ديرتر به بافت‌هاي اطراف دست‌اندازي مي‌كنند و به درمان‌هاي موجود بهتر پاسخ مي‌دهند، اما برخي اين‌طور نيستند و به بافت‌هاي اطراف نفوذ مي‌كنند و اين مي‌تواند سرنوشت بيماري را تغيير دهد و نكته مهم ديگر اينكه حتي سرطان‌هايي كه كاملا درمان مي‌شود امكان بازگشت آن وجود دارد و به همين علت ما از بيمارانمان كه درمان شده‌اند، مي‌خواهيم در فواصل معين به ما مراجعه كنند تا مطمئن شويم، بيماري بازنگشته است.
در اينجا غربالگري يا تشخيص زودهنگام مطرح مي‌شود، نقش چكاپ‌هاي دوره‌اي در پيشگيري يا درمان موفق بيماري‌هاي بدخيم چقدر است؟ چكاپ شامل چه پيگيري‌هايي مي‌شود؟ چرا بعضي از افراد، از چكاپ مي‌ترسند؟
چكاپ در هر فرد، برنامه خاص خودش را دارد كه بر اساس ويژگي‌ها، سبك زندگي، سن، بيماري‌هاي شايع در خانواده و محيط اجتماعي پيراموني هر فرد تعريف مي‌شود.
ترس اكثر افرادي كه چكاپ‌هاي خود را عقب مي‌اندازند، اين است كه در چكاپ، مساله و بيماري ديده شود كه مي‌توانم بگويم بله، ترسناك است، اما پس اهميت غربالگري در چيست؟ براي اينكه در مراحل اول، بيماري تشخيص داده شود و پيش از آنكه درمان مشكل شود يا بيماري غيرقابل درمان شود، پلن‌هاي درماني ريخته شود. در واقع اهميت چكاپ، پيشگيري از بروز بيماري در مراحل و استيج‌هاي بالاتر و غيرقابل درمان است.
در مورد غربالگري سرطان‌ها مثلا در مردان سرطان پروستات از سن ۵۰ سالگي تا زماني كه حداقل ۱۰ سال اميد به زندگي داشته باشيم، به‌طور ميانگين ۷۵ تا ۸۵ سالگي با اندازه‌گيري فاكتور psa كه از سلول‌هاي پروستات آزاد مي‌شود، انجام داده مي‌شود و در صورتي كه اعداد مختل باشند وارد مراحل بعدي تشخيصي مي‌شويم تا مشخص شود فرد مبتلا به سرطان است يا نه.
در مورد خانم‌ها هم شايع‌ترين سرطان، سرطان پستان است كه بر اساس اينكه فرد، سابقه خانوادگي ابتلا به سرطان پستان، تخمدان و پره‌هاي صفاقي دارد يا نه و آيا داراي ژن‌هاي معيوب كه افراد را به اين سرطان‌ها مبتلا مي‌كنند، است يا نه، همچنين سابقه پرتودرماني در قفسه سينه دارد يا خير، سن غربالگري تعيين مي‌شود. اما به‌طور معمول در افراد عادي سن غربالگري سرطان پستان از ۴۰ سالگي با ماموگرافي هر يك تا دو سال است كه در كنار آن، يك سونوگرافي هم درخواست مي‌شود تا با ماموگرافي تطابق داده شود.
دو نمونه بالا، از مهم‌ترين غربالگري‌هايي هستند كه زنان و مردان بايد، پيگيري‌هاي لازم را داشته باشند.
فضاي مجازي و هوش مصنوعي چقدر عامل آگهي‌بخشي هستند؟ آيا در تفسير‌هاي پاراكلينيكي قابل اعتمادند؟
واقعيت اين است كه هوش مصنوعي گاهي كمك‌كننده است، اما در تفسير بعضي موارد مخصوصا موارد بد با درصد كم را پررنگ و بيمار را نگران مي‌كند و توصيه نمي‌كنم كه توسط خود بيمار از هوش مصنوعي براي تفسير موارد پزشكي استفاده شود. در مورد فضاي مجازي هم خيلي مهم است كه پيرامون آگاهي‌بخشي از آن استفاده شود، اما مهم‌تر آن است فردي كه اين آگاهي‌بخشي را انجام مي‌دهد شخص معتبري باشد و بر اساس مستندات ثابت شده، صحبت كند. متاسفانه در فضاي مجازي افراد بسياري را داريم كه به اسم مداخله‌گر در پزشكي مي‌شناسيم و اطلاعاتي را در اختيار مردم قرار مي‌دهند كه يا غلط است يا ناقص و به‌طور مثال يك مقاله از ميان صدها مقاله را مطرح كرده و همان يك مقاله را به عنوان حقيقت علمي ارايه مي‌كنند. مثلا اگر فلان ماده غذايي را بخوريد قطعا از سرطان جلوگيري يا سرطان را درمان مي‌كند كه اينها اصلا صحيح نيستند. براي استفاده از فضاي مجازي، افرادي را دنبال كنيد كه داراي درجات علمي مشخص باشند و بتوانند بنا بر تخصصشان پاسخگو باشند.
چكار كنيم كه به بيماري‌هاي سخت‌درمان مبتلا نشويم؟
براي جلوگيري از ابتلا به بيماري‌هاي سخت‌درمان، زندگي سالم فاكتور بسيار مهمي است. زندگي سالم شامل عدم استعمال دخانيات، مصرف ميوه و سبزيجات تازه و مصرف انواع مواد مغذي به‌طور متعادل و ورزش و تحرك جسمي مناسب و در نهايت اهميت دادن به مبحث غربالگري‌هاست، چراكه وقتي پلن غربالگري دنبال شود اگر ابتلا به بيماري هم رخ بدهد، درمان ساده‌تر و در عين حال موفق‌تر هم خواهد بود و فرد آسيب كمتري مي‌بيند.