در نخستين روزهاي تير ماه، مديرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران در يك برنامه تلويزيوني با لحني هشدارآميز اعلام كرد: «ساكنان طبقه دوم به بالا براي دسترسي به آب شرب، بايد پمپ و مخزن تهيه كنند.» اين اظهارنظر كه به سرعت در فضاي رسانه‌اي بازتاب يافت، موجي از نگراني و انتقاد را برانگيخت. با اين حال، تصور بر اين بود كه اين سخن، نهايت خط قرمز شركت آبفا در پوشش خدمات پايتخت است، اما ماجرا به اينجا ختم نشد. در هفته‌هاي اخير، نه تنها مشكل تامين پايدار آب در پايتخت تشديد شده، بلكه مواضع رسمي مسوولان نيز به صورت نگران‌كننده‌اي دستخوش تغيير شده است. تنها چند روز پيش، معاون مديرعامل شركت آب و فاضلاب، در گفت‌وگويي تلويزيوني اعلام كرد: «خط قرمز شركت، تامين فشار لازم براي دسترسي به آب در طبقات اول ساختمان‌هاي تهران است.» اين درحالي است كه كمتر از يك روز پس از اين اظهارات، مناطق گسترده‌اي از پايتخت -شامل شرق، جنوب‌شرق و مركز شهر- حتي تا بيش از 14 ساعت (از حدود ساعت ۲۳) با قطعي كامل آب مواجه شدند؛ آن‌هم بدون هشدار قبلي و بدون اطلاع‌رساني موثر.
توضيحي كوتاه براي مشكلي جدي
شركت آبفا در واكنش به اين رويداد، در بيانيه‌اي كوتاه و مبهم، علت قطعي آب را «افت فشار شبكه و مصرف بالاي آب در اين مناطق» عنوان كرد، اما اين توضيح، به جاي آنكه روشنگر باشد، ابهامات بيشتري را ايجاد كرد، چراكه زمان وقوع اين قطعي، دقيقا در ساعات كم‌مصرف شبانه بوده است؛ ساعاتي كه اغلب شهروندان در حال استراحت‌اند و مصرف عمومي در پايين‌ترين سطح قرار دارد. اين بازه زماني در عرف مديريت شهري، زمان اصلي آبگيري مخازن شهري و خانگي محسوب مي‌شود. حال اگر در چنين ساعاتي نيز، شبكه تحمل تامين آب را ندارد، بايد پرسيد در ساعات اوج مصرف چه وضعيتي در انتظار شهروندان خواهد بود؟
تحليل سناريوهاي احتمالي
باتوجه به اهميت اين موضوع، ناكافي و مبهم بودن توضيحات مسوولان شركت آب و فاضلاب از يك‌سو و سوالات بي‌پاسخ شمار زيادي از شهروندان ازسوي ديگر، تصميم گرفتيم تا در قالب چند سناريو به دلايل احتمالي بروز اين قطعي‌ها بپردازيم. آنچه در ادامه مي‌آيد، تحليل‌هايي بر پايه شواهد، الگوهاي رفتاري شبكه و روندهاي اخير است:
۱- كاهش ذخيره مخازن اصلي و برداشت همزمان مخازن خانگي
كاهش سطح ذخيره در مخازن اصلي شهر به دليل محدوديت منابع و كاهش آورد آب سدها، ظرفيت تامين پايدار را تحت فشار گذاشته است. برداشت همزمان و گسترده مخازن خانگي در ساعات پاياني شب باعث افت شديد فشار در شبكه مي‌شود. اين تركيب، شركت آبفا را ناچار به قطع يا كاهش فشار آب در برخي مناطق حتي در ساعات كم‌مصرف كرده است.
۲- خاموشي برنامه‌ريزي‌شده، بدون اطلاع‌رساني
در برخي موارد، شركت آبفا ممكن است براي عمليات تعميراتي يا مديريت فشار، اقدام به قطع موقت آب در ساعات شبانه كند، اما به دلايل مختلف از‌جمله پرهيز از واكنش عمومي، اطلاع‌رساني لازم انجام نمي‌شود. اين قطع‌ها معمولا در ساعاتي انجام مي‌شود كه سطح مصرف پايين است و از نظر مديريتي زمان مناسبي براي اعمال خاموشي محسوب مي‌شود.
۳- فرسودگي شبكه و بروز نشت يا شكستگي
بخش‌هاي قابل‌توجهي از شبكه توزيع آب تهران فرسوده و مستعد آسيب در برابر نوسانات فشار هستند. باتوجه به كاهش سراسري فشار و افزايش برداشت ناگهاني ازسوي مخازن خانگي در ساعات شب، احتمال بروز شكستگي يا نشت اضطراري در برخي نقاط شبكه وجود دارد. در چنين شرايطي، شركت آبفا ممكن است براي كنترل وضعيت، ناچار به قطع اضطراري آب بدون اعلام قبلي شود. استفاده از عباراتي مانند «افت فشار» در بيانيه‌هاي رسمي نيز مي‌تواند پوششي براي اشاره غيرمستقيم به چنين حوادثي باشد.
نتيجه‌گيري
تهران در چنگال بحران آب گرفتار شده است؛ بحراني كه ريشه در كمبود منابع، شبكه‌هاي فرسوده و از همه مهم‌تر، سوءمديريت شركت آب و فاضلاب دارد. سياست‌هاي غلط و اطلاع‌رساني مبهم، شهروندان را به نصب مخازن بزرگ خانگي سوق داده است؛ مخازني كه با مصرف حجم عظيم آب خود به هيزم آتش تشديد بحران تبديل شده‌اند. نتيجه چيست؟ شبكه توزيع زير فشار از پا در‌آيد و مديريت آب شهري، كنترل بر رفتار مصرف‌كننده را از دست مي‌دهد. اين چرخه معيوب، زنگ خطري براي پايتخت است.
براي رهايي از اين مخمصه بايد دست به كار شد. شركت آبفا بايد شفاف عمل كند: اطلاع‌رساني دقيق، به‌موقع و صادقانه درباره وضعيت آب و قطعي‌ها، شايد اندكي بتواند زخم اعتماد از دست‌رفته را التيام بخشد. نوسازي شبكه‌هاي فرسوده و رفع نشتي‌ها، حياتي است تا قطره‌اي آب هدر نرود.
مديريت تقاضا هم كليد ماجرا است: آموزش شهروندان، ترويج تجهيزات كم‌مصرف و قاعده‌مندسازي استفاده از پمپ و مخزن مي‌تواند به كاهش نابساماني موجود كمك كند.
اين بحران، تنها با همدلي حل مي‌شود. رسانه‌ها، نهادهاي دولتي و شهروندان بايد دست در دست هم، فرهنگ مصرف بهينه را جا بيندازند. حق دسترسي به آب سالم خط قرمز هر شهروند تهراني است. اين حق، نه با وعده‌هاي توخالي، بلكه با شفافيت، پاسخگويي و مديريت قاطع تامين مي‌شود. تهران شايسته آينده‌اي پايدار است؛ آينده‌اي كه در آن آب، نه يك معضل، بلكه يك موهبت باشد.