واكاوي بورس تهران در هفته‌هاي اخير
افق خاكستري بازار سرمايه
مونا شاه‌آبادي
در هفته‌هاي اخير، بورس تهران بار ديگر به صدر اخبار اقتصادي بازگشته است؛ آن هم در شرايطي كه فضاي سياسي و اقتصادي كشور سرشار از ابهام و نگراني است. در حالي كه بسياري انتظار داشتند با مطرح شدن دوباره موضوع «مكانيزم ماشه» و جهش نرخ ارز، بازار سهام با فشار فروش روبه‌رو شود، اما آنچه رقم خورده، بازاري پرتحرك و نسبتا مثبت است. اين وضعيت نشان مي‌دهد بخشي از ريسك‌هاي سياسي و اقتصادي پيش‌تر در تير و مردادماه تخليه شده و حالا سرمايه‌گذاران دوباره به دنبال يافتن فرصت‌هاي تازه‌اند.
از نگاه فعالان بازار، شكل‌گيري صف‌هاي خريد در نمادهاي بزرگ و شاخص‌ساز، مهم‌ترين نشانه بازگشت اعتماد نسبي به بورس است؛ به‌ويژه آنكه سرمايه‌هاي خرد نيز بار ديگر در جريان معاملات پررنگ‌تر شده‌اند. با اين حال، نمي‌توان از واقعيت‌هاي تلخ اقتصاد ايران چشم پوشيد. عبور دلار از مرز ۱۰۰ هزار تومان، بيش از آنكه يك رويداد صرفا عددي باشد، هشداري جدي درباره ضعف سياستگذاري و سردرگمي مديريتي است. وضعيتي كه در بستري از تنش‌هاي منطقه‌اي و سايه سنگين اختلافات ايران و اسراييل، شكنندگي بازارهاي مالي را دوچندان كرده است.
بازار سرمايه امروز بيش از هميشه به اخبار وابسته است؛ گويي هر جمله يا سيگنال سياسي مي‌تواند جريان شاخص‌ها را براي چند روز يا حتي هفته تغيير بدهد. در چنين شرايطي، نگاه‌ها به سفر رييس‌جمهور به نيويورك دوخته شده است؛ جايي كه هر نشانه‌اي از گشايش ديپلماتيك مي‌تواند به تقويت تقاضا در بورس و حتي عقب‌نشيني نرخ ارز منجر شود. اما همان قدر كه يك خبر مثبت توان پيشبرد شاخص‌ها را دارد، يك خبر نااميدكننده هم مي‌تواند به سرعت ورق را برگرداند و بازار را در مسير نزولي قرار بدهد.
تحليلگران تأكيد دارند كه رشد اخير بورس لزوما به معناي آغاز يك روند صعودي پايدار نيست. بازار طي روزهاي اخير تركيبي از رشد محدود شاخص و افزايش نسبي حجم معاملات را تجربه كرده، اما همچنان در محدوده‌اي شكننده نوسان دارد. سطح ۲ ميليون و ۸۴۶ هزار واحدي به عنوان هدف تكنيكالي شاخص كل مطرح است؛ با اين حال فشار عرضه پس از شناسايي سود مي‌تواند هر لحظه روند را متوقف كند.
از سوي ديگر، اقتصاد كلان نشانه‌اي از خروج از ركود تورمي ندارد. رشد ضعيف در بخش واقعي اقتصاد، همزمان با تداوم تورم و جهش نرخ ارز، تصويري از يك چرخه فرساينده را شكل داده است. در چنين فضايي، توصيه كارشناسان حركت به سمت استراتژي‌هاي تدافعي است؛ استراتژي‌اي كه بر محور ابزارهاي كم‌ريسك همچون صندوق‌هاي درآمد ثابت و طلا مي‌چرخد و بخش كوچكي از پرتفوي را به سهام صنايع مقاوم در برابر ركود اختصاص مي‌دهد. گروه‌هايي مانند دارويي‌ها و غذايي‌ها كه تقاضاي‌شان كمتر تحت‌تأثير چرخه‌هاي اقتصادي قرار مي‌گيرد، در كنار برخي سهام دلاري در حوزه شيميايي‌ها، مي‌توانند بخشي از ريسك سرمايه‌گذاري را پوشش بدهند.
به طور كلي، بورس در نقطه‌اي ايستاده كه هم اميد را مي‌توان در آن ديد و هم بيم را. اميد از جنس بازگشت اعتماد و رشد تقاضا؛ و بيم از ناحيه دلار صعودي، سياست‌هاي ناكارآمد و تنش‌هاي سياسي. آينده بازار بيش از هر زمان ديگري به تصميمات كلان گره خورده است؛ تصميماتي كه اگر به موقع و هوشمندانه اتخاذ نشوند، مي‌توانند هر دستاورد كوتاه‌مدت را از بين ببرند. براي سرمايه‌گذاران اما يك اصل ثابت مي‌ماند: در بازاري اين‌چنين ناپايدار، مديريت ريسك و چينش هوشمندانه پرتفوي، مهم‌ترين كليد بقاست.
رشد هزار واحدي
روز گذشته در جريان داد و ستدهاي بازار سرمايه، بيش از 27 ميليارد و 135 ميليون سهم و حق تقدم به ارزشي بالغ بر 10 هزار و 490 ميليارد تومان در بيش از 279 هزار نوبت مورد داد و ستد قرار گرفت و شاخص بورس با رشد هزار و 297 واحدي در ارتفاع 2 ميليون و 630 هزار و 480 واحد قرار گرفت.
بيشترين اثر مثبت بر دماسنج بازار سهام در روز جاري به نام نمادهاي معاملاتي شپنا، شبندر و شتران شد و نمادهاي معاملاتي فولاد، خساپا و خودرو بيشترين اثرگذار منفي را بر اين نماگر از خود به جاي گذاشتند.
استراتژي تدافعي
سيدمحمدرضا اعلمي، كارشناس بازار سرمايه نيز هفته‌هاي پيشين بورس مروري مي‌كند و به «اعتماد» مي‌گويد: بازار سرمايه طي 6 روز متوالي اخير در محدوده‌اي مثبت حركت كرده است. رشد نسبي حجم معاملات نيز نشانه‌اي از ورود نقدينگي جديد به بازار به شمار مي‌رود؛ با اين حال، اين تحركات هنوز به معناي شكل‌گيري يك روند صعودي پايدار نيست.
او مي‌افزايد: هدف بعدي شاخص كل بر اساس تحليل‌هاي تكنيكال محدوده ۲ ميليون و ۸۴۶ هزار واحد است، اما نبايد از اين نكته غافل شد كه به محض شناسايي سود از سوي بخشي از فعالان، فشار عرضه در بازار افزايش خواهد يافت. به بيان ديگر، شرايط كنوني بازار بيش از هر چيز، رنج است؛ چند روز مثبت در كنار روزهايي منفي كه توازن شكننده‌اي ايجاد مي‌كند.
اعلمي تاكيد مي‌كند: در سطح كلان اقتصادي، نشانه‌هاي مثبتي از بهبود پايدار ديده نمي‌شود. اقتصاد كشور در وضعيت ركود تورمي قرار دارد؛ تركيبي از رشد پايين و ركود در بخش واقعي اقتصاد از يك سو و تداوم تورم و افزايش نرخ ارز از سوي ديگر. در چنين فضايي، رويكرد سرمايه‌گذاري بايد واقع‌بينانه و بر پايه مديريت ريسك باشد.
از نگاه اين كارشناس بازار سرمايه، راهكار اصلي براي فعالان بازار در اين مقطع، اتخاذ يك استراتژي تدافعي در مديريت پرتفوي است. استراتژي تدافعي به معناي ايجاد يك كمربند ايمني براي سرمايه است؛ به نحوي كه سهم عمده پرتفوي در ابزارهاي كم‌ريسك و پوشش‌دهنده قرار بگيرد و بخش كوچك‌تري به سهام اختصاص يابد. در اين چارچوب، صندوق‌هاي طلا و صندوق‌هاي درآمد ثابت بايد بيشترين وزن پرتفوي را تشكيل بدهند. اين ابزارها علاوه بر حفظ ارزش دارايي در برابر تورم، نقش مهمي در كاهش ريسك ناشي از نوسانات بازار سهام ايفا مي‌كنند.
اعلمي مي‌افزايد: در كنار اين كمربند دفاعي، بخشي از پرتفوي نيز بايد به سهام اختصاص پيدا كند؛ اما انتخاب صنايع بايد متناسب با واقعيت ركود تورمي صورت بگيرد. از يك طرف، صنايعي كه تقاضاي آنها وابستگي چنداني به چرخه‌هاي اقتصادي ندارند، نظير دارويي‌ها و صنايع غذايي، گزينه‌اي منطقي محسوب مي‌شوند. اين گروه‌ها به دليل ماهيت مصرفي و پايدار محصولات، حتي در دوره ركود نيز با كاهش جدي تقاضا مواجه نمي‌شوند. از سوي ديگر، با توجه به تورم مزمن و افزايش نرخ دلار، سهام دلاري به‌ويژه در حوزه محصولات شيميايي مي‌تواند بخشي از ريسك پرتفوي را پوشش داده و بازدهي مناسبي ايجاد كند.
او مي‌افزايد: اگر چه بازار سرمايه در روزهاي اخير رنگي مثبت به خود گرفته، اما هنوز نمي‌توان آن را بازاري قدرتمند و رو به رشد دانست. پايداري وضعيت فعلي وابسته به متغيرهاي بنيادي اقتصاد كلان است كه نشانه‌هاي روشني از بهبود در آنها مشاهده نمي‌شود. بنابراين، منطقي‌ترين استراتژي براي فعالان بازار در شرايط كنوني، چينش يك پرتفوي تدافعي است؛ پرتفويي با هسته اصلي صندوق‌هاي طلا و درآمد ثابت و سهم كوچك‌تري از صنايع منتخب، متناسب با اقتضائات ركود تورمي. چنين تركيبي مي‌تواند علاوه بر مديريت ريسك، از سرمايه در برابر نوسانات شديد و غيرقابل پيش‌بيني بازار محافظت كند.
وضعيت ناپايدار
اميرعباس باقري، تحليلگر بازار سرمايه در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: در روزها و هفته‌هاي اخير، بازار بورس ايران شرايطي را تجربه كرده كه كمتر كسي انتظارش را داشت. به‌ويژه با توجه به فضاي پرابهام سياسي و اقتصادي كشور، بسياري از فعالان بازار پيش‌بيني مي‌كردند كه بورس با فشارهاي جدي روبه‌رو شود. اما آنچه در عمل شاهدش هستيم، بازاري نسبتا پرتحرك، مثبت و همراه با رشد بوده است؛ بازاري كه در شهريورماه توانسته بار ديگر توجه سرمايه‌گذاران را به خود جلب كند.
او مي‌گويد: نكته‌اي كه بايد به آن اشاره كرد، اين است كه برخلاف تصور غالب مبني بر فعال شدن «مكانيزم ماشه» و اثرات منفي آن بر اقتصاد كشور، هنوز اين مكانيزم به صورت عملي فعال نشده است. در نتيجه، بازار سرمايه واكنش شديدي به اين موضوع نشان نداده و حتي توانسته تا حدودي خود را ترميم كند. هرچند بخش قابل توجهي از نگراني‌هاي مربوط به اين موضوع در تير و مردادماه پيشخور شده بود و بازار آن سختي‌ها را پشت سر گذاشته است.
باقري مي‌افزايد: با اين حال، انتظار چنين روند مثبتي در اين مقطع از بازار وجود نداشت. كمتر كسي تصور مي‌كرد كه بورس بتواند در چنين شرايطي با اين سطح از تقاضا و خريدهاي متوالي همراه باشد. به‌خصوص در نمادهاي شاخص‌ساز و شركت‌هاي بزرگ بازار كه معمولا وزن زيادي در شاخص كل دارند، صف‌هاي خريد قابل‌توجهي شكل گرفته است. اين اتفاق نشان‌دهنده بازگشت نسبي اعتماد به بازار و همچنين حضور پررنگ‌تر سرمايه‌هاي خرد و كلان در بورس است.
اين تحليلگر بازار سرمايه ادامه مي‌دهد: با وجود اين نكات مثبت، نمي‌توان واقعيت‌هاي نگران‌كننده اقتصاد ايران را ناديده گرفت. يكي از مهم‌ترين اين نشانه‌ها، ورود نرخ دلار به كانال ۱۰۰ هزار تومان است. اين موضوع نه‌تنها يك زنگ خطر جدي براي اقتصاد كشور محسوب مي‌شود، بلكه بيانگر ضعف سياستگذاري‌ها و نبود تصميمات كلان و موثر اقتصادي است. اقتصادي كه به تدريج در حال گرفتار شدن در نوعي فلج مديريتي است؛ فلجي كه ريشه در تصميم‌گيري‌هاي سياسي دارد و البته در شرايط پرتنش منطقه‌اي نيز تشديد مي‌شود.
به باور باقري يكي ديگر از چالش‌هايي كه بايد به آن اشاره كرد، فضاي امنيتي و سياسي پرتنشي است كه ميان ايران و اسراييل وجود دارد. اين وضعيت به نوعي يك جنگ فرسايشي و طولاني را تداعي مي‌كند؛ جنگي كه حتي اگر وارد فاز عملياتي نشود، سايه‌اش بر سر اقتصاد و بازارهاي مالي كشور باقي خواهد ماند. در چنين شرايطي، بازار سرمايه بيش از هر زمان ديگري به اخبار وابسته شده و هر خبر مثبت يا منفي مي‌تواند مسير شاخص‌ها را براي روزها يا حتي هفته‌ها تغيير بدهد.
از نگاه او در كوتاه‌مدت، به‌ويژه در هفته آينده، بازار همچنان مي‌تواند روند مثبتي را تجربه كند. يكي از دلايل اين خوش‌بيني، اخبار مربوط به مذاكرات و سفر رييس‌جمهور به نيويورك است. در صورت مخابره سيگنال‌هاي مثبت از اين سفر و احتمال گشايش‌هاي ديپلماتيك، بازار مي‌تواند به رشد خود ادامه بدهد. حتي اين احتمال وجود دارد كه نرخ دلار بار ديگر به زير كانال ۱۰۰ هزار تومان بازگردد؛ موضوعي كه مي‌تواند به تقويت اعتماد سرمايه‌گذاران در بورس كمك كند.
اين تحليلگر بازار سرمايه تأكيد مي‌كند كه اين شرايط بسيار شكننده و ناپايدار است. بازار سرمايه در حال حاضر بيش از هر زمان ديگري به اخبار و حوادث لحظه‌اي حساس شده است. به بيان ديگر، همان طور كه يك خبر مثبت مي‌تواند بورس را براي مدتي در فاز صعودي نگه دارد، يك خبر منفي يا نااميدكننده نيز مي‌تواند به سرعت روند بازار را معكوس كرده و آن را وارد فاز منفي كند.
او مي‌افزايد: سرمايه‌گذاران بايد در چنين شرايطي بيش از پيش به مديريت ريسك و تنوع سبد سرمايه‌گذاري خود توجه داشته باشند. ورود هيجاني به بازار و خريد صرفا بر اساس جو خبري مي‌تواند منجر به زيان‌هاي سنگين شود. در مقابل، سرمايه‌گذاري هوشمندانه در نمادهاي بنيادي و شركت‌هايي كه از پشتوانه سودآوري و دارايي‌هاي واقعي برخوردارند، مي‌تواند در بلندمدت بازدهي مناسبي را براي سهامداران به همراه داشته باشد.
باقري مي‌گويد به طور كلي، اگر بخواهيم تصويري جامع از شرايط فعلي بورس ارائه بدهيم، بايد گفت كه بازار در يك «دوراهي حساس» قرار دارد. از يك سو، وجود سيگنال‌هاي مثبت سياسي و افزايش تقاضا در نمادهاي بزرگ، چشم‌انداز اميدواركننده‌اي را ترسيم مي‌كند. از سوي ديگر، نرخ بالاي ارز، فشارهاي تورمي و ابهام‌هاي سياسي همچنان تهديدهاي جدي محسوب مي‌شوند. بنابراين آينده بورس در گروي تصميمات سياسي و اقتصادي كلان كشور خواهد بود؛ تصميماتي كه اگر به‌موقع و هوشمندانه اتخاذ نشوند، مي‌توانند مسير فعلي بازار را تغيير داده و آن را با ريسك‌هاي بيشتري روبه‌رو كنند.
از نگاه اين تحليلگر بورس ايران اگر چه در هفته‌هاي اخير روزهاي نسبتا خوبي را پشت سر گذاشته، اما اين وضعيت پايدار نيست و هر لحظه ممكن است تحت تأثير اخبار و تحولات سياسي داخلي و خارجي تغيير كند.
بنابراين سرمايه‌گذاران بايد اين نكته را به خاطر داشته باشند كه بازار سرمايه نه يك مسير يك‌طرفه صعودي است و نه يك مسير هميشگي نزولي، بلكه بازاري است كه در آن مديريت ريسك، صبر و تحليل درست مي‌تواند كليد موفقيت باشد.