«اعتماد» در گفت‌وگو با كارشناسان بررسي مي‌كند
ماشه و شمارش معكوس احياي ديپلماسي
كوروش احمدي: ديپلماسي تنها گزينه ايران براي مهار تبعات مكانيسم ماشه خواهد بود
احمد شيرزاد: مذاكره با اروپا به دليل نفوذ امريكا بي‌ثمر است و ايران بايد گفت‌وگو را مستقيما با واشنگتن پيش ببرد
نوشين محجوب
درحالي كه كشورهاي اروپايي با نزديك شدن به ضرب‌الاجل فعال‌سازي ماشه، بر لزوم همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكيد دارند، تهران بر حفظ ديپلماسي پايدار با لحاظ كردن خطوط قرمز ايران تاكيد دارد. در همين راستا مقام‌هاي رسمي كشورمان، ازجمله عباس عراقچي هشدار داده‌اند كه فعال‌سازي ماشه توسط كشورهاي اروپايي و بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل، زمينه‌ساز تعليق همكاري ايران با نهاد پادماني خواهد شد. در اين راستا، دو فرضيه با لحاظ كردن شرايط حاكم رسانه‌اي شده: گروهي با استناد به رويكرد سياسي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به عنوان نهادي فني، بر اين باورند كه احتمال دستيابي به نتايج مثبت در اين مسير مبهم است و بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل اجتناب‌ناپذير به نظر مي‌رسد؛ اما گروه ديگر سناريوي خوش‌بينانه‌تري را متصورند و تاكيد مي‌كنند كه مهم‌ترين شرط براي تروييكاي اروپايي، بازگشت ايران به پشت ميز مذاكره با امريكا است. حال از منظر اين گروه در صورتي كه نهاد پادماني سيگنال مثبتي در باب همكاري با تهران ارسال كند، احتمال توافق ايران، سه كشور اروپايي و امريكا بر سر تمديد مكانيسم ماشه به مدت شش ماه وجود دارد؛ توافقي كه در اين بازه زماني براي تهران فرصت‌ساز است و شانس تحقق راه‌حل‌هاي ديپلماتيك را افزايش مي‌دهد.
از همين رو روزنامه اعتماد با هدف واكاوي سناريوهاي پيش رو باتوجه به نزديك شدن به جدول زماني بازگشت ماشه و تحولات پيچيده حاكم با كوروش احمدي، ديپلمات سابق كشورمان و احمد شيرزاد، كارشناس مسائل هسته‌اي گفت‌وگو كرده است.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
كوروش احمدي: توقف اسنپ‌بك بدون تغيير موضع سه كشور اروپايي ممكن نمي‌شود
پس از نشست قاهره، رافائل گروسي، رييس آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در كنفرانس عمومي اين نهاد اعلام كرد كه همكاري ميان تهران و نهاد پادماني در چارچوبي جديد آغاز شده است.
كوروش احمدي، ديپلمات سابق كشورمان، در اين باره توضيح داد كه توافق امضاشده در قاهره اقدامي ضروري و اجتناب‌ناپذير بوده است.
به گفته او، از آنجا كه ايران به عنوان عضوي از معاهده منع گسترش تسليحات هسته‌اي (ان‌پي‌تي) به توافقنامه پادمان با آژانس متعهد است، گزينه‌اي جز همكاري در اين چارچوب وجود نداشته است.
احمدي همچنين به تاثير حملات اسراييل و امريكا به تاسيسات هسته‌اي ايران اشاره كرد و افزود كه اين حملات شرايط كاملا جديدي را ايجاد كرده كه بر روابط ايران و آژانس اثر گذاشت و از همين روتدوين شيوه‌نامه‌اي جديد براي ادامه همكاري‌ها تحت شرايط موجود ضروري بوده است.
اين كارشناس مسائل سياست خارجي در ادامه به قانون مجلس ايران درباره تعليق همكاري با آژانس اشاره كرد و گفت كه اين مصوبه همكاري را به طور كامل متوقف نكرده، بلكه آن را منوط به موافقت شوراي عالي امنيت ملي كرده است. كوروش احمدي با استناد به اظهارات عباس عراقچي افزود كه ايران در حال برنامه‌ريزي براي پيشبرد اين همكاري‌هاست، هر چند به گفته وزير امور خارجه ايران ممكن است فرآيند اجرايي شدن همكاري‌ها تا مرحله بازديد بازرسان چند ماهي طول بكشد.
اين كارشناس در پاسخ به سوال ديگري درباره اينكه آيا همكاري‌هاي جديد با آژانس و رويكرد مثبت اين نهاد مي‌تواند زمينه‌ساز تمديد مكانيسم ماشه شود يا به عقب‌نشيني اروپا از خواسته‌هاي حداكثري‌اش در ميان‌مدت منجر مي‌گردد، به بيانيه اخير سه كشور اروپايي در نشست شوراي حكام اشاره كرد و توضيح داد كه اروپا ضمن تاكيد بر پيش‌شرط‌هاي سه‌گانه، خواستار همكاري فوري با آژانس است.
به گفته احمدي، ظاهرا مرادشان اين است كه با دو شرط نخست، بازرسي‌ها بايد پيش از پايان دوره ۳۰ روزه مربوط به مكانيسم اسنپ‌بك انجام شود و نتايج آن درباره وضعيت مراكز هدف حمله و حسابرسي اورانيوم غني‌شده روشن گردد.
او همچنين به درخواست اروپا براي «مذاكره مستقيم و بدون قيد و شرط با امريكا» اشاره كرد و آن را خواسته‌اي دانست كه به احتمال زياد مورد پذيرش ايران قرار نخواهد گرفت. احمدي افزود كه مقامات ايراني همواره آمادگي خود را براي مذاكره با امريكا اعلام كرده‌اند، اما به نظر مي‌رسد طرف مقابل به دنبال مذاكرات مستقيم و جامع است.
او احتمال داد كه امريكا، باتوجه به شروط سه كشور اروپايي، ترجيح دهد هرگونه مذاكره با ايران را به پس از بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت موكول كند.
احمدي در ادامه تحليل خود خاطرنشان كرد كه امريكا بيشترين سود را از بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت خواهد برد، چراكه به باورش امريكا به دليل خروج از برجام، تاكنون هيچ اهرمي در قبال اين قطعنامه‌ها نداشته و در آگوست ۲۰۲۰ نيز تلاشش براي بازگرداندن تحريم‌ها با شكست سنگيني مواجه شد. به گفته اين ديپلمات سابق، در صورت بازگشت ماشه، امريكا مي‌تواند با استفاده از حق وتو، اراده خود را در اين باره تحميل كند.
او درباره امكان توقف حقوقي روند اسنپ‌بك به بند ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ اشاره كرد و گفت كه طبق اين بند كشوري مدعي نقص تعهدات پادماني ازسوي ايران است، اين فرصت را دارد تا با اعلام رفع مشكل، روند اسنپ‌بك را متوقف كند. با اين حال، احمدي با اشاره به چالش‌هاي پيش رو گفت كه با نزديك شدن به ۲۶ مهر بازه زماني تعريف شده براي مختومه شدن قطعنامه ۲۲۳۱، وضعيت پيچيده‌تر مي‌شود.
كوروش احمدي بر اين باور است كه اگر اروپا روند اسنپ‌بك را متوقف كند، قطعنامه ۲۲۳۱ به طور قطعي مختومه خواهد شد، مگر اينكه شوراي امنيت پيش از آن قطعنامه‌اي براي تمديد سررسيد اين قطعنامه تصويب كند.
اين كارشناس مسائل سياست خارجي در ادامه تحليل خود اظهار داشت كه توقف اسنپ‌بك در شرايط كنوني شايد تنها به يك معجزه نياز داشته باشد. او توضيح داد كه اين معجزه مي‌تواند رضايت سه كشور اروپايي به تمديد قطعنامه بدون تحقق شروط سه‌گانه‌شان باشد، اما اين كشورها در بيانيه‌اي كه در شوراي حكام قرائت كردند، چنين احتمالي را عملا رد كرده‌اند.
وي افزود كه براي توقف روند ۳۰ روزه اسنپ‌بك، سه كشور بايد نامه‌اي را در اين باره به شوراي امنيت ارسال كنند، اما هيچ تضميني وجود ندارد كه امريكا اين‌بار با تمديد قطعنامه موافقت كند و آن را وتو نكند. احمدي تاكيد كرد كه در صورت وتوي تمديد قطعنامه توسط امريكا، اروپا براي جلوگيري از لغو قطعي شش قطعنامه ضدايراني چاره‌اي جز ادامه روند ۳۰ روزه اسنپ‌بك و نهايي كردن آن نخواهد داشت. كوروش احمدي در پاسخ به سوال ديگر درباره اينكه آيا تهديد تهران به تعليق همكاري با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در صورت فعال شدن ماشه قادر است پتانسيلي براي بازدارندگي ايجاد كند يا نه، با اشاره به هماهنگي عميق ميان امريكا و اروپا در قبال برنامه هسته‌اي ايران، علي‌رغم اختلافاتشان در ديگر حوزه‌ها، اظهار داشت كه اين اتحاد، مانعي جدي در برابر تاثيرگذاري تهديد ايران است.
احمدي همچنين به نقش تعيين‌كننده اسراييل در اين معادله اشاره كرد و افزود كه اين بازيگر توانسته سياست داخلي امريكا را در براساس خواسته‌هاي خود جهت‌دهي كند .
ديپلمات پيشين كشورمان با اشاره به ادعاهاي امريكا و اسراييل مبني بر حملات موفق به تاسيسات هسته‌اي ايران خاطرنشان كرد كه اين ادعاها ممكن است آنها را به اين باور رسانده باشد كه همكاري ايران با آژانس برايشان فوريت چنداني ندارد. احمدي همچنين به تلاش‌هاي غرب براي ادعاي اشراف اطلاعاتي بر ايران و خنثي‌سازي سامانه‌هاي پدافند هوايي كشور اشاره كرد و افزود كه اين عوامل مي‌توانند اعتماد به نفس غرب را در پيشبرد سياست‌هايشان تقويت كرده باشند.
كوروش احمدي در ادامه به «اعتماد» گفت: صرف تهديد به توقف همكاري با آژانس نمي‌تواند زمينه‌ساز تغيير راهبرد غرب شود. او با اشاره به نزديك شدن سررسيد ۱۱روزه روند اسنپ‌بك، اين فرآيند را در نقطه‌اي تقريبا برگشت‌ناپذير توصيف كرد. با اين حال، احمدي ديپلماسي را تنها مسير پيش روي ايران دانست و تاكيد كرد كه در اين ميدان، ابزارهايي مانند همكاري با آژانس يا حتي تهديد به خروج از معاهده ان‌پي‌تي مي‌توانند به عنوان اهرم‌هايي كارآمد به كار گرفته شوند. او با قاطعيت افزود كه جز ديپلماسي، گزينه ديگري جز تنش و درگيري وجود ندارد و اينجاست كه خلاقيت در استفاده از چنين ابزارهايي مي‌تواند سرنوشت‌ساز باشد. ديپلمات پيشين كشورمان درباره رويكرد ايران به ديگر خواسته‌هاي اروپا نيز گفت كه غني‌سازي صفر و موضوعات مشابه آن، مسائلي هستند كه در مذاكرات با امريكا براي رسيدن به يك توافق جامع و نهايي مورد بحث قرار خواهند گرفت.
به گفته او، چنين مذاكراتي در ادامه گفت‌وگوهاي پيشين، كه پيش از تجاوز ۱۲ روزه انجام شده بود، پيگيري خواهد شد و در فرآيند آن نه تنها موضوع غني‌سازي، بلكه خواسته‌هاي ايران، مانند رفع كامل تمامي تحريم‌ها نيز بايد به طور جدي روي ميز مذاكره قرار گيرد.
كوروش احمدي در پاسخ اين پرسش كه آيا فعال شدن مكانيسم ماشه مي‌تواند به از دست رفتن اهرم فشار سه كشور اروپايي در قبال برنامه هسته‌اي ايران منجر شود يا نه، اين گزاره را چندان قابل فهم ندانست و استدلال كرد كه اروپا خود اذعان دارد در موضوع برنامه هسته‌اي ايران نقش چنداني ندارد و به همين دليل خواستار مذاكره مستقيم ايران و امريكا شده است.
احمدي به اين نكته اشاره كرد كه در صورت فعال شدن اسنپ‌بك، ايران بار ديگر زير فشار شش قطعنامه شوراي امنيت قرار خواهد گرفت و براي لغو آنها بايد با شوراي امنيت وارد مذاكره شود، جايي كه هر يك از اعضاي دايم مي‌توانند با وتوي خود مانع لغو قطعنامه‌ها شوند.
او همچنين متذكر شد كه با اجراي اسنپ‌بك، برجام عملا و رسما پايان مي‌يابد و اين احتمال وجود دارد كه اروپا تحريم‌هاي خود عليه ايران، كه در سال ۲۰۱۵ لغو شده بود را دوباره اعمال كند. اين تحريم‌ها مي‌توانند به عنوان اهرمي جديد دراختيار اروپا قرار گيرند.
احمدي در ادامه با اشاره به جايگاه اتحاديه اروپا به عنوان قطبي مهم در روابط بين‌الملل، با توليد ناخالص داخلي بيش از ۲۰ تريليون دلار، تاكيد كرد كه اين اتحاديه همچنان بر بسياري از روندهاي جهاني اثرگذار است و نمي‌توان نقش آن را در مذاكرات ناديده گرفت. كوروش احمدي در پاسخ به سوال پاياني درباره واكنش احتمالي تهران به فعال شدن مكانيسم ماشه گفت: مقامات ايراني هم از احتمال توقف همكاري با آژانس سخن گفته‌اند و هم به امكان خروج از ان‌پي‌تي اشاره كرده‌اند. با اين حال، به باور احمدي، بايد منتظر ماند تا موضع نهايي نظام در اين باره مشخص شود. او در ادامه به تلاش برخي نمايندگان براي پيشبرد طرحي سه فوريتي در ارتباط با ان‌پي‌تي اشاره كرد و افزود كه اين تلاش تاكنون بي‌نتيجه مانده و متوقف شده است.
احمد شيرزاد: ايران مي‌تواند حفظ چارچوب توافق قاهره و مديريت سطح همكاري با آژانس، زمان و فرصت لازم براي ديپلماسي را به دست آورد
احمد شيرزاد، كارشناس مسائل هسته‌اي با اشاره به اظهارات رافائل گروسي، رييس آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، درباره آغاز همكاري‌هاي تهران با اين نهاد در چارچوبي نوين پس از نشست قاهره، به فضاي نسبتا مثبت حاكم بر اجلاس اخير آژانس پرداخت. او فضاي اين اجلاس را همدلانه توصيف كرد و به گزارش متعادل گروسي اشاره نمود كه به گفته نمايندگان اروپايي، مي‌تواند نقطه عطفي براي بهبود روابط ايران با آژانس باشد. با اين حال، شيرزاد به اظهارات تند نماينده امريكا و تاكيد او بر توقف كامل فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران اشاره كرد و افزود كه فشارهاي امريكا، كه اخيرا با ديدار ماركو روبيو و نخست‌وزير اسراييل تقويت شده، همچنان مانعي جدي در مسير همكاري‌هاست.
او با اشاره به تمايل اروپا به حفظ مكانيسم‌هاي فشار بر ايران، پيش‌بيني نتايج اين اجلاس را دشوار دانست و گفت كه ايران در تلاش است قطعنامه‌اي براي ممنوعيت حمله به تاسيسات هسته‌اي كشورها به تصويب برساند، هر چند موفقيت اين پيشنهاد هنوز نامشخص است.
شيرزاد با نگاهي محتاطانه به پيچيدگي‌هاي حقوقي و سياسي، احتمال ارايه تضمين‌هاي قاطع از سوي اروپا يا صرف‌نظر كردن آنها از بازگرداندن قطعنامه‌هاي شوراي امنيت را اندك دانست. با اين حال، او از احتمال تعليق موقت برخي اقدامات يا مهلتي ۹۰ تا ۱۸۰ روزه براي مذاكرات بيشتر سخن گفت، مشروط بر تحولات آتي و استراتژي كشورهاي مخالف ايران. به باور شيرزاد، گذر زمان مي‌تواند به نفع ايران باشد، به‌ويژه اگر تهران بتواند اين دوره حساس و آتش‌بس شكننده با امريكا و اسراييل را با موفقيت مديريت كند. احمد شيرزاد در ادامه با اشاره به وضعيت تاسيسات هسته‌اي ايران پس از حملات اخير، خاطرنشان كرد كه اروپا، امريكا و بازرسان آژانس به دنبال اطلاعات دقيق درباره اين تاسيسات و محموله اورانيوم غني‌شده ۶۰درصدي هستند. اين درحالي است كه تصميم‌گيري درباره ارايه اين اطلاعات به عهده شوراي عالي امنيت ملي است و اين فرآيند نيازمند صبر و مديريت ظريف است.
اين كارشناس مسائل هسته‌اي با ستايش تجربه و مهارت علي لاريجاني در مذاكرات بين‌المللي، بر لزوم اتخاذ رويكردي ميانه تاكيد كرد و هشدار داد كه باز كردن ناگهاني همه درها براي ارايه اطلاعات مي‌تواند آسيب‌پذيري ايران را افزايش دهد، اما انكار كامل دسترسي نيز به معناي اعلام خصومت تلقي مي‌شود و مورد استقبال كشورهاي عضو آژانس نخواهد بود. او پيشنهاد كرد كه ايران بايد استراتژي هوشمندانه‌اي بين اين دو انتخاب كند و اميد را به توانايي لاريجاني در هدايت اين مسير بست.
احمد شيرزاد در واكنش به اظهارات مقامات ايراني مبني بر تعليق همكاري با آژانس در صورت فعال شدن مكانيسم ماشه و بازگشت تحريم‌هاي شوراي امنيت، به بررسي امكان بازدارندگي اين تهديد پرداخت. او طرح خروج از ان‌پي‌تي توسط برخي نمايندگان مجلس را واكنشي نامناسب دانست كه مي‌تواند اجماع جهاني عليه ايران را تقويت كند. به جاي آن، شيرزاد پيشنهاد كرد كه محدود كردن ورود بازرسان آژانس يا اتخاذ راهبردهاي بلندمدت براي كاهش همكاري با اروپا گزينه‌هاي بهتري هستند.
به باور اين كارشناس هسته‌اي، بي‌اعتنايي هدفمند به كشورهاي اروپايي در بلندمدت مي‌تواند درس عبرتي براي آنها باشد، هرچند در كوتاه‌مدت تاثير چنداني ندارد.
شيرزاد در ادامه توافق قاهره را توافقي درست خواند و تاكيد كرد كه نبايد از آن عقب‌نشيني كرد. به باورش ايران بايد با دقت درخواست‌هاي مطرح‌شده را بررسي كرده و سطح همكاري را با ظرافت تنظيم نمايد.
از منظر اين كارشناس هسته‌اي اين بازي ماهرانه مي‌تواند زمان و فرصت لازم را براي ايران فراهم كند. شيرزاد در ادامه ضمن اشاره به فعال شدن ماشه يادآور شد كه در چنين شرايطي ديپلماسي با ديگر كشورها، جلوگيري از اجراي تحريم‌ها و به چالش كشيدن اراده كشورهاي ديگر براي رعايت آنها سخن گفت و اين رويكرد را راهي براي مديريت بحران دانست. اين كارشناس هسته‌اي در ادامه به موضع اصولي ايران در مذاكرات اشاره كرد و يادآور شد كه تهران در گفت‌وگوها با استيو ويتكاف، نماينده امريكابر حق غني‌سازي تاكيد كرده و اين حق را نه صرفا در چارچوب ان‌پي‌تي، بلكه براي همه كشورها الزامي دانسته است. اين درحالي است كه ايران آماده اقدامات اعتمادساز براي رفع نگراني‌ها درباره برنامه صلح‌آميز هسته‌اي خود است، موضعي كه عباس عراقچي بارها در مذاكرات تكرار كرده است.
او با تاكيد بر بي‌فايده بودن مذاكره با اروپا به دليل نفوذ امريكا در پشت صحنه، پيشنهاد كرد كه ايران مذاكرات را با ايالات‌متحده به عنوان طرف اصلي پيش ببرد. شيرزاد بي‌اعتنايي هدفمند به اروپا را نوعي مجازات براي اين كشورها دانست و افزود كه تجربه دهه‌هاي گذشته نشان داده مذاكره با اروپا كم‌اثر است. احمد شيرزاد در ادامه با اشاره به اهميت حفظ حيثيت ملي، پذيرش محدوديت‌هاي خاص براي ايران به عنوان تنها كشور جهان را غيرمناسب خواند، اما تاكيد كرد كه در مورد جزييات و نيازهاي داخلي، مانند كاربردهاي غني‌سازي، مي‌توان با شفافيت و پذيرش بازرسي‌هاي آژانس مذاكره كرد.
او بر لزوم برنامه‌ريزي زودهنگام براي مقابله با تحريم‌هاي احتمالي تاكيد كرد و گفت كه ايران بايد مجموعه‌اي از اقدامات اقتصادي، فرهنگي و سياسي را براي تداوم توسعه در شرايط تحريم تدوين كند. شيرزاد پيشنهاد كرد كه ايران از طريق ديپلماسي فعال، كشورهاي جهان را بايد درباره غيرمشروع بودن مكانيسم ماشه و قطعنامه‌هاي مرتبط متقاعد كرده و آنها را به عدم همكاري با اين تحريم‌ها ترغيب نمايد. او نقش چين و كشورهاي منطقه مانند امارات را در اين زمينه كليدي دانست و معتقد است كه اگر چين از همكاري با غرب براي اجراي محدوديت‌ها خودداري كند، تاثير بسزايي بر فعاليت‌هاي بين‌المللي ايران خواهد داشت.
به باور شيرزاد، بي‌اعتنايي هدفمند به برخي كشورهاي اروپايي و نشان دادن ناكامي تحريم‌ها مي‌تواند طرف مقابل را وادار به بازنگري در مواضع خود كند و ايران را در ادامه مسير سياسي و اقتصادي‌اش سربلند نگه دارد. احمد شيرزاد در پاسخ به پرسش نهايي درباره واكنش احتمالي تهران به بازگشت مكانيسم ماشه و اينكه آيا ايران تنها تعهدات پادماني را متوقف خواهد كرد يا از ان‌پي‌تي خارج مي‌شود، اين سناريو را چندان محتمل ندانست. او با تاكيد بر لزوم برنامه‌ريزي بلندمدت، توصيه كرد كه ايران از اقدامات احساسي پرهيز كند و در عوض، پاسخ‌هايي عقلاني و استراتژيك طراحي نمايد. به گفته وي، مجموعه‌اي از اقدامات متقابل بايد با دقت و به صورت گام به گام اجرا شود تا ايران بتواند در برابر فشارهاي احتمالي مقاومت كرده و جايگاه خود را در صحنه بين‌المللي حفظ كند.