دلايل تلفات جاني كم در زلزله‌هاي اخير روسيه و ژاپن
«مهدي زارع» زلزله شناس و استاد پژوهشگاه بين‌المللي زلزله در مورد دو زمين لرزه كه در روسيه و ژاپن به وقوع پيوسته، گفت: «زلزله با بزرگاي ۷.۸ كه در شامگاه ۲۷ شهريور ۱۴۰۴، ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۵ در سواحل كامچاتكاي روسيه رخ داد، بزرگ‌ترين پس‌لرزه زلزله كامچاتكا با بزرگاي ۸.۸ در هفتم مرداد ۱۴۰۴، ۲۹ جولاي ۲۰۲۵ بود. تركيبي از موقعيت كانون زلزله كه دورافتاده و فراساحلي بود و جهتپذيري گسيختگي كه مخرب‌ترين انرژي را از مراكز جمعيتي دور مي‌كرد، همراه با سامانه‌هاي هشدار موثر عوامل اصلي در جلوگيري از تعداد بيشتر تلفات ناشي از زلزله بزرگ در اين پهنه بوده‌اند. پيش‌بيني اندازه دقيق پس‌لرزه‌هاي آينده غيرممكن است، ولي بزرگ‌ترين پس‌لرزه معمولا حدود ۱.۲ واحد كوچك‌تر از زلزله اصلي است. براي يك زلزله اصلي با بزرگي ۸.۸، اين امر بزرگ‌ترين پس‌لرزه مورد انتظار را در حدود ۷.۶ قرار مي‌دهد. البته اين فقط يك ارزيابي آماري است. ممكن است پس‌لرزه‌ها بزرگ‌تر يا كوچك‌تر از اين تخمين باشند. پس‌لرزه ۷.۸ كه رخ داد نشان مي‌دهد كه پس‌لرزه‌ها مي‌توانند حتي بزرگ‌تر از ميانگين آماري باشند. توالي پس‌لرزه‌ها براي مدت طولاني ادامه خواهد داشت، اما انتظار مي‌رود فراواني و اندازه پس‌لرزه‌ها با گذشت زمان كاهش يابد. زلزله ۷.۸ رويداد مهمي در اين توالي است، اما همچنان بخشي از سازگاري پوسته با پارگي عظيم ناشي از زلزله اصلي با بزرگاي ۸.۸ است كه در همان منطقه رخ مي‌دهند و نشان‌دهنده سازگاري پوسته با تنش‌ها و تغيير شكل‌هاي جديد ناشي از رويداد اصلي هستند.» او در ادامه گفت: «زلزله اصلي ۲۹ جولاي زلزله با بزرگاي ۸.۸ يك رويداد عظيم و يكي از ده زلزله بزرگ جهان از سال ۱۹۰۰ بود كه اين زلزله بخش بزرگي از منطقه فرورانش كوريل كامچاتكا دچار گسيختگي شد. بديهي است كه رويداد‌هاي بزرگي مانند ۲۹ جولاي، پس‌لرزه‌هايي را به دنبال دارند كه مي‌توانند هفته‌ها، ماه‌ها يا حتي سال‌ها ادامه داشته باشند. ميزان پس‌لرزه‌ها عموما با گذشت زمان كاهش مي‌يابد و وقوع پس‌لرزه‌هاي بزرگ همچنان محتمل است. منطقه فرورانش كوريل كامچاتكا بخشي از حلقه آتش و واقع در لرزه‌خيزترين مناطق جهان است و سابقه زلزله‌هاي بزرگ را دارد. اين منطقه، منطقه‌اي شناخته شده براي فرورانش ورقه اقيانوس آرام به زير ورقه اوراسيا اوخوتسك است و زلزله‌هاي ۲۹ جولاي و ۱۸ سپتامبر بخشي از اين فرآيند زمين‌ساختي مداوم هستند. فعاليت لرزه‌اي اخير بخشي از چرخه لرزه‌اي بلندمدت اين منطقه فرورانش خاص است. زلزله ۸.۸ (۲۹ جولاي ۲۰۲۵) بدون تلفات جاني بود كه عمدتا به دليل موقعيت دورافتاده و نحوه جهتپذيري بود. يك مورد مرگ غيرمستقيم در ژاپن بود كه آن نيز يك زن ۵۸ ساله پس از سقوط ماشينش از صخره در حين تلاش براي جابه‌جايي به زمين مرتفع در حين تخليه مرتبط با سونامي، جان خود را از دست داد. از ۲۵ مورد جراحت كه ۲۱ مورد آن غيرمستقيم و مربوط به تخليه در ژاپن بود، چهار نفر در كامچاتكا مجروح شدند كه هيچ يك از جراحات جدي نبود. در مورد پس‌لرزه ۷.۸ در شامگاه ۲۷ شهريور ۱۴۰۴ مقامات محلي و گزارش‌هاي اوليه اعلام كرده‌اند كه هيچ گزارش فوري از جراحات يا خسارات قابل توجه وجود نداشته است. زلزله ۸.۸ (۲۹ جولاي ۲۰۲۵) بدون تلفات جاني بود كه عمدتا به دليل موقعيت دورافتاده و نحوه جهتپذيري بود.» زارع همچنين گفت: «زلزله ۸.۸ در ژرفاي حدود ۳۵ كيلومتري رخ داد. اگرچه از نظر زلزله‌شناسي براي يك منطقه فرورانش يك رويداد كم‌ژرفا در نظر گرفته مي‌شود، اما اين ژرفا هنوز هم قابل توجه است. اين ژرفا به ميرا كردن مخرب‌ترين امواج سطحي كمك مي‌كند، زيرا انرژي در ژرفاي بيشتري از زمين آزاد مي‌شود. در مقابل، زلزله‌هاي كم‌ژرفايي كه در 10 كيلومتر ژرفا يا كمتر رخ مي‌دهند؛ مانند زلزله ۵ دي ماه ۱۳۸۲ بم با بزرگاي ۶.۵ و ژرفاي ۸.۵ كيلومتر كه درست زير شهر بم رخ داد، وقتي درست در زير مناطق پرجمعيت رخ مي‌دهند، مي‌توانند خسارات فاجعه‌بارتري ايجاد كنند. جهتپذيري گسترش گسيختگي در زلزله M8.8 در منطقه فرورانش كوريل-كامچاتكا در درجه اول به سمت جنوب غربي، به دور از مناطق پرجمعيت‌تر شبه‌جزيره كامچاتكا روسيه از عوامل بي‌تلفات بودن اين زلزله بود. بزرگ‌ترين و شديدترين لغزش روي صفحه گسل در جهت فراساحل رخ داد، جايي كه هيچ ساختمان يا زيرساختي براي آسيب ديدن وجود نداشت. هنگامي كه يك گسل گسيخته مي‌شود، انرژي بيشتري آزاد مي‌شود و جنبش زمين قوي‌تري را در جهت گسترش جبهه گسيختگي عمود بر راستاي گسل ايجاد مي‌كند. در مورد زلزله كامچاتكا، جهتپذيري گسيختگي تا حد زيادي به دور از ساحل و خشكي متمركز بود كه از ايجاد امواج متمركز و پالس مانند جلوگيري كرد. در پديده جهتپذيري وقتي گسترش گسيختگي در زلزله مستقيما به سمت منطقه پرجمعيت شهري رخ مي‌دهد؛ مانند زلزله طبس ۲۵ شهريور ۱۳۵۷ با بزرگاي ۷.۴ و زلزله كوبه در سال ۱۹۹۵ و زلزله‌هاي تركيه ۲۰۲۳، ديده مي‌شوند خسارت و تلفات جاني و مالي زياد است. در حالي كه اين زلزله باعث ايجاد سونامي در سراسر اقيانوس آرام شد، ولي اندازه و ارتفاع امواج در بيشتر مناطق كمتر از آن چيزي بود كه از يك رويداد ۸.۸ انتظار مي‌رود. دامنه امواج سونامي در مجاورت جزاير كوريل و سواحل روسيه به ۲.۷ تا ۴ متر رسيد كه قابل توجه است، اما با هشدارهاي مناسب قابل كنترل است. مناطق آسيب‌ديده از جمله روسيه، ژاپن و ساير كشورهاي اقيانوس آرام، سامانه‌هاي هشدار سونامي خوبي دارند. اين سيستم‌ها به سرعت فعال شدند و به مقامات اجازه دادند تا هشدارها را صادر كرده و دستور تخليه را صادر كنند. اين امر به مردم اجازه داد تا به زمين‌هاي مرتفع‌تر نقل مكان كنند كه نقش مهمي در جلوگيري از تلفات مرتبط با سونامي داشت.»