صنايع در لبه بحران
محمد احمدي
خاموشي‌هاي مكرر و ناترازي برق، صنعت ايران را تحت فشار شديد قرار داده است. كارشناسان و فعالان اقتصادي معتقدند نصب نيروگاه‌هاي خورشيدي كوچك و متوسط در محل مصرف صنايع مي‌تواند توليد برق پايدار را تضمين كند و ناترازي شبكه برق را در بخش صنعتي كاهش بدهد. اين راهكار مي‌تواند علاوه بر تامين انرژي، تاب‌آوري صنايع و توليد كشور را افزايش بدهد.
ناترازي برق باعث ميلياردها تومان آسيب به صنايع- با پشت سر گذاشتن خاموشي‌هاي تابستانه برق در صنعت، حالا صداي اعتراض كارگران هر روز بلندتر مي‌شود؛ آنها از توقف خطوط توليد و اختلال در چرخه كاري خود شكايت دارند. با خاموشي‌هاي مكرر توليد متوقف شده يا كاهش مي‌يابد و در نتيجه حقوق و معيشت كارگران بيش از پيش در تنگنا قرار مي‌گيرد. خاموشي‌ها نه تنها توليد را متوقف مي‌كنند، بلكه ميلياردها تومان خسارت مستقيم و غيرمستقيم به اقتصاد كشور تحميل مي‌كنند. گزارش‌ها نشان مي‌دهد كه در سال‌هاي اخير، هر سال ميلياردها تومان از ارزش توليد صنعتي به دليل ناترازي برق از دست رفته است. صنايع سنگين ايران، از فولاد گرفته تا پتروشيمي، در يك چرخه شكننده به شبكه برق مركزي وابسته‌اند و كوچك‌ترين اختلال در تامين سوخت نيروگاه‌ها مي‌تواند خطوط توليد را براي ساعت‌ها يا حتي روزها متوقف كند. در اين شرايط، كارشناسان انرژي و اقتصادي، نيروگاه‌هاي خورشيدي در محل مصرف صنايع را به عنوان راه‌حلي عملي و فوري (توليد در توزيع) براي كاهش ناترازي برق پيشنهاد مي‌كنند. اين نيروگاه‌ها مي‌توانند برق پايدار و مستقل را تامين كنند و تاب‌آوري صنايع را در برابر بحران‌هاي انرژي و اختلالات شبكه مركزي افزايش بدهند.
خاموشي‌ها ۵۰ درصد بهره‌وري در بخش صنعت را كاهش مي‌دهد- خاموشي‌هاي مكرر برق در سال‌هاي اخير فشار شديدي بر صنايع ايران وارد كرده است. بر اساس گزارش‌هاي رسمي، توقف توليد، انتقال و توزيع برق در كشور هر سال حدود ۱۷ هزار ميليارد تومان به اقتصاد كشور خسارت وارد مي‌كند كه از اين ميزان، ۹هزار ميليارد تومان آن مربوط به بخش صنعت است. اين خسارت‌ها در سال‌هاي اخير روند افزايشي داشته‌اند؛ به‌گونه‌اي كه در سال ۱۴۰۰ كاهش ارزش توليدات صنعتي ناشي از قطعي برق بالغ بر ۴۰ هزار ميليارد تومان، در سال ۱۴۰۱ حدود ۷۱ هزار ميليارد تومان و در سال ۱۴۰۲ به ۱۸۳ هزار ميليارد تومان رسيده است. به عبارت بهتر و طبق آمار رسمي، خاموشي‌هاي مكرر برق، به‌طور مستقيم بيش از ۵۰ درصد بهره‌وري بخش صنعتي ايران را كاهش داده است. توقف خطوط توليد، كاهش ظرفيت عملياتي كارخانه‌ها و اختلال در زنجيره تامين، آثار مستقيم اين خاموشي‌ها هستند. اين آمار نشان مي‌دهد كه صنايع كشور در برابر بحران‌هاي انرژي بسيار آسيب‌پذير هستند و ضرورت اتخاذ تدابير فوري و پايدار براي تامين انرژي احساس مي‌شود.
نيروگاه‌هاي خورشيدي؛ برق پايدار براي كارخانه‌ها- نيروگاه‌هاي خورشيدي، به‌ويژه در قالب نيروگاه‌هاي كوچك و متوسط نصب شده در محل مصرف صنايع، مي‌توانند برق مستقيم و پايدار براي خطوط توليد فراهم كنند. اين نيروگاه‌ها مزاياي عملياتي و اقتصادي قابل توجهي دارند؛ كاهش وابستگي به شبكه مركزي، تامين برق در ساعات اوج مصرف و جلوگيري از توقف خطوط توليد و كاهش هزينه‌هاي انرژي در بلندمدت و صرفه‌جويي در سوخت‌هاي فسيلي. تركيب نيروگاه خورشيدي با باتري‌هاي ذخيره انرژي، امكان تامين برق حتي در شب يا روزهاي ابري را فراهم مي‌كند و صنايع را در برابر ناترازي و خاموشي‌هاي غيرمنتظره مقاوم مي‌سازد. ظرفيت تابش خورشيدي متوسط سالانه در ايران حدود ۱۷۰۰ تا ۲۲۰۰ كيلووات ساعت بر مترمربع است كه ظرفيت عظيم توليد برق خورشيدي در محل مصرف صنايع را فراهم مي‌كند.
تجربه جهاني؛ چگونه صنايع برق خود را با نيروگاه‌هاي خورشيدي تامين مي‌كنند؟ در بسياري از كشورهاي صنعتي، نصب نيروگاه‌هاي خورشيدي در محل مصرف به يك استاندارد تبديل شده است. براي مثال، در آلمان، شركت‌هاي فولاد و صنايع شيميايي بخش قابل توجهي از برق روزانه خود را از نيروگاه‌هاي خورشيدي و سيستم‌هاي تركيبي خورشيدي - باتري تامين مي‌كنند و وابستگي خود به شبكه مركزي كاهش يافته است. در چين، صنايع فولاد و سيمان نيروگاه‌هاي خورشيدي متوسط نصب كرده‌اند كه بخش زيادي از نياز برق خطوط توليد را تامين مي‌كند و باعث كاهش هزينه‌ها و ناترازي برق شده است. همچنين در ايالات متحده، كارخانه‌هاي خودروسازي و صنايع فناورانه از صفحات خورشيدي روي سقف‌ها و زمين‌هاي اطراف كارخانه‌ها بهره مي‌برند و برق توليدي را به‌طور مستقيم در خطوط توليد مصرف مي‌كنند؛ برخي كارخانه‌ها حتي مازاد انرژي توليدي را به شبكه بازمي‌گردانند و درآمد اضافي كسب مي‌كنند. اين نمونه‌ها نشان مي‌دهد كه استفاده از نيروگاه‌هاي خورشيدي در محل مصرف، مي‌تواند علاوه بر تامين برق پايدار، تاب‌آوري صنايع را در برابر خاموشي و بحران‌هاي شبكه مركزي افزايش بدهد.
ظرفيت ايران و فرصت تحول صنعتي- با توجه به ظرفيت بالاي تابش خورشيدي و افزايش هزينه سوخت‌هاي فسيلي، ايران مي‌تواند با سرمايه‌گذاري در نيروگاه‌هاي خورشيدي صنعتي، بخشي از ناترازي برق صنايع را جبران كند. نصب نيروگاه خورشيدي متوسط براي هر كارخانه بزرگ مي‌تواند حداقل ۲۰ تا ۴۰ درصد نياز روزانه خطوط توليد را تامين كند و تاب‌آوري كل شبكه صنعتي كشور را افزايش دهد. تجربه جهاني نشان مي‌دهد كه تركيب انرژي خورشيدي و ذخيره انرژي نه‌تنها پايداري برق را براي صنايع تضمين مي‌كند، بلكه هزينه‌ها و خطرهاي توليد را كاهش مي‌دهد. ايران با تمركز بر اين فناوري مي‌تواند تاب‌آوري صنعتي خود را بالا ببرد و وابستگي به شبكه مركزي و همچنين ناترازي برق را كاهش بدهد.