به مناسبت سالروز تولد حسين معصومي‌همداني
نويسنده با اخلاق
محسن آزموده
اولين‌بار دكتر حسين معصومي‌همداني را در يكي از نشست‌هاي كتاب ماه ادبيات و فلسفه ديدم، همان جلساتي كه به همت علي‌اصغر محمدخاني در طبقه منفي يك خانه كتاب برگزار مي‌شد. آن زمان بيست و دوساله بودم و مثل خيلي از علاقه‌مندان به علوم انساني، عشق فوكو و دريدا و ساير اصطلاحا «پست‌مدرن‌ها.» كتاب «تاريخ جنون» فوكو با ترجمه خانم فاطمه ولياني تازه منتشر شده بود و قرار بود داريوش شايگان و محمد ضيمران درباره آن حرف بزنند. زنده‌ياد شايگان و دكتر ضيمران را به واسطه آثارشان مي‌شناختم، اما دكتر معصومي‌همداني را نه. البته به علت همان علاقه‌مندي به فوكو، ترجمه‌اش را از كتاب «ايراني‌ها چه رويايي در سر دارند» خوانده بودم، كتابي كوچك و كم حجم كه شامل چند مقاله و گزارش فوكو درباره ايران بود. اتفاقا نثر كتاب نسبت به بسياري از مقالات و كتاب‌هاي تاليفي و ترجمه‌اي ديگري كه آن سال‌ها به اسم فوكو در فارسي منتشر شده بود، متفاوت بود، يعني روان و قابل فهم بود. آن زمان اين ويژگي را به حساب گزارش بودن آن مقالات مي‌گذاشتم.
در آن جلسه دكتر معصومي از فوكوي پست مدرن و تبارشناس و فلان و بيسار نگفت، خيلي ساده گفت فوكو يك مورخ جزيي‌نگر است و به طرد شده‌ها مي‌پردازد. اتفاقا در همان جلسه استاد رضا سيدحسيني فقيد هم حضور داشت و به صورت افتخاري چند كلمه‌اي درباره ترجمه خانم ولياني-كه خودش در جلسه حضور نداشت- صحبت كرد. استاد سيدحسيني را هم از طريق ترجمه‌هايش از آثار ادبي مي‌شناختم و برايم خيلي جالب بود كه فوكو را دنبال مي‌كند.
بيست و دو سال از آن زمان مي‌گذرد. در طول اين سال‌ها شناختم از دكتر معصومي‌همداني بسيار بيشتر شده. در برخي جلسه‌ها و مهماني‌ها ايشان را از نزديك ديده‌ام، از برخي سخنراني‌هاي او گزارش تهيه كرده‌ام، تعدادي از مقالات و كتاب‌هاي او را خوانده‌ام و چنانكه به خودش هم گفته‌ام، غيرمستقيم و بدون اينكه شاگرد رسمي‌شان باشم، بسيار از او آموخته‌ام. اين يادداشت كوتاه مجال ذكر همه اين آموخته‌ها نيست. همچنين نمي‌خواهم درباره دانش و سواد و هوش دكتر معصومي‌همداني چيزي بنويسم. اين كار را بزرگان كرده‌اند و مي‌كنند. براي مثال مي‌توان به اين چند خطي كه دكتر محمدعلي موحد درباره او اشاره كرد كه خود گوياي همه چيز است: «حقيقتش اين است كه معصومي‌همداني از آنهايي است كه از اولين روزي كه شناختمش مرا شگفت‌زده مي‌كند. او يك شخص استثنايي است كه هر كسي در مقابلش شگفت‌زده مي‌شود و اظهار حيرت مي‌كند.»
در اين مختصر فقط قصد دارم يكي، دو تا از آثار استاد را معرفي و به دو خصلت ستايش‌برانگيز او اشاره كنم. دكتر معصومي‌همداني، علاوه بر اينكه متخصص تاريخ و مطالعات علم است و در اين زمينه مقالات و كتاب‌هاي زيادي تاليف و ترجمه كرده، در زمينه ادبيات و تاريخ ادبيات هم متخصص درجه يك است. يكي از بهترين مطالبي كه راجع به خيام نيشابوري شنيده‌ام، سخنراني او در سال 1398 در همدان است كه به مناسبت نقد و بررسي كتاب حكيم خيام نيشابوري از آثار استاد عليرضا ذكاوتي قراگزلو برگزار شد. در اين سخنراني دكتر معصومي با اشرافي خيره‌كننده درباره منابع تاريخي راجع به خيام نيشابوري و رباعيات او بحث مي‌كند. بدون اغراق اين سخنراني را تا حالا شش، هفت بار شنيده‌ام و كل آن را براي خودم پياده‌سازي كرده‌ام و بسيار از آن آموخته‌ام. همچنين است سخنراني اخير او راجع به نيما يوشيج كه همين سه هفته پيش در نشست نقد و بررسي مجموعه شعر «از غريب من» در فرهنگستان زبان و ادب ارايه شد. نكته مهم در مقالات و گفتارهاي دكتر معصومي نكات بصيرت‌افزا و ايده‌هاي درخشان است. براي مثال درباره استاد شجريان و شيوه آوازي او بسيار سخن گفته و نوشته شده، اما يكي از گوياترين و دقيق‌ترين مطالب را دكتر معصومي گفت، وقتي سخت‌كوشي و تلاش شجريان را با استادكارهاي معماري سنتي ايراني مقايسه كرد و كار او را معماري صدا به شيوه ايشان خواند.
اما دو فضيلت رشك‌برانگيز دكتر معصومي‌همداني يكي اينكه او يك كتابخوان قهار و خستگي‌ناپذير است و در زمينه‌هاي متعدد بسيار مي‌خواند. وقتي كتاب «ذهن و بازار: جايگاه سرمايه‌داري در تفكر اروپاي مدرن» منتشر شد، اولين‌بار از دوستم اميرحسين خداپرست شنيدم كه دكتر معصومي در حال مطالعه آن است. فضيلت دوم معصومي شيوه نگارش و اخلاق نوشتن او است. براي من به عنوان يك دانش‌آموز، نثر ويراسته و پيراسته و محكم و استوار دكتر معصومي‌همداني بزرگ‌ترين درس است. قلم او بسيار گويا و روان است و فارسي را خيلي دقيق و تميز مي‌نويسد. معصومي در كتاب خواندني و ارزشمند «اخلاق نوشتن» درباره اهميت ادب و آيين نگارش توضيح داده. او خودش بي‌ترديد يك نويسنده با اخلاق و شريف است. به نظرم همه علاقه‌مندان به نوشتن خوب است لااقل برخي مقاله‌هاي اين كتاب را بخوانند. دوم آذر ماه، هفتاد و هفتمين سالروز تولد استاد معصومي‌همداني را به او و خانواده و علاقه‌مندانش تبريك مي‌گويم و براي او طول عمر و سلامتي آرزومندم. با اميد.