مادورو زیرفشار حداكثري

حديث روشني

 دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات‌متحده شامگاه جمعه اعلام كرد كه فضاي هوايي ونزوئلا بسته شده است؛ خبري مبهم و مهم كه ابتدا موجي از نگراني در كاراكاس ايجاد كرد و سپس با واكنشي عجيب ازسوي ترامپ مواجه شد، چراكه او ساعاتي بعد در پاسخ به خبرنگاران تنها گفت: «اين موضوع را خيلي جدي نگيريد!» اما همين جمله كافي بود تا معماي جديدي در بحران فزاينده واشنگتن و كاراكاس شكل بگيرد؛ بحراني كه از چند روز پيش با اعزام ناوهاي امريكايي به كاراييب و تشديد عمليات ادعايي موسوم به «مبارزه با قاچاق» وارد مرحله تازه‌اي شده است. در حالي‌ كه رسانه‌هاي امريكايي به نقل از يك سناتور مدعي شده‌اند دولت ترامپ مهلتي محرمانه براي نيكلاس مادورو تعيين كرده تا از كشور خارج شود و به روسيه برود، منابع كاراكاس مي‌گويند اين ادعا بخشي از جنگ رواني واشنگتن براي تضعيف دولت قانوني ونزوئلاست.  با اين حال شبكه خبري سي‌ان‌ان مدعي شده كه مادورو در جريان مذاكرات غيررسمي با مقامات امريكايي، آمادگي خود را براي كناره‌گيري از قدرت پس از گذشت ۱۸ ماه اعلام كرد. فارغ از اين ادعاها، بسته ‌شدن حريم هوايي و اعلام آن ازسوي امريكا بدون ذكر جزييات فني يا دلايل، تحليلگران را با دو پرسش كليدي روبه‌رو كرده است: آيا واشنگتن در حال فراهم ‌سازي مقدمات حمله‌اي تمام‌عيار به خاك ونزوئلاست؟ يا اينكه اين اقدام بخشي از فشارهاي سياسي-رواني است كه براي وادار كردن مادورو به كناره‌گيري استفاده مي‌شود؟ در عين حال همزمان، گزارش‌هايي منتشر شده مبني بر اينكه تماس‌هايي غيرعلني ميان كاخ سفيد و ميانجي‌هاي بين‌المللي درباره «خروج امن» مادورو انجام شده است؛ ادعايي كه نه واشنگتن آن را تكذيب كرده و نه كاراكاس آن را جدي گرفته است. برخي منابع اما در پنتاگون نيز مدعي شدند كه احتمالا «گزينه حمله محدود» روي ميز قرار دارد، اما هيچ برنامه‌اي براي اشغال يا تغيير حاكميت از طريق نيروي زميني در ونزوئلا وجود ندارد. در عين حال به باور گروهي از ناظران تقابل امريكا و ونزوئلا فقط به سطح نظامي محدود نيست. واشنگتن با ادعاي مبارزه با كارتل‌هاي موادمخدر كارزار بي‌سابقه‌اي در درياي كاراييب به‌راه انداخته كه طي آن ده‌ها قايق مشكوك هدف قرار گرفته‌اند؛ عملياتي كه كاراكاس آن را پوششي براي نزديك شدن نيروهاي امريكايي به مرزهاي ونزوئلا مي‌داند. در همين حال دونالد ترامپ، گروه موسوم به «كارتل خورشيدها» را نيز در فهرست سازمان‌هاي تروريستي قرار داده و اين اقدام را مقدمه‌اي براي استفاده از زور مشروع توصيف كرده است.  با اين حال، كارشناسان حقوق بين‌الملل هشدار مي‌دهند كه هيچ‌يك از اين اقدامات، چه بستن يك‌جانبه حريم هوايي يك كشور مستقل و چه تهديد به اقدام نظامي، مبناي قانوني در منشور ملل متحد ندارد.  همزمان روسيه و چين صراحتا اين اقدامات را نقض حاكميت ونزوئلا خوانده‌اند، كشورهاي منطقه نيز با احتياط از هرگونه تشديد تنش ابراز نگراني كرده‌اند. با اين حال برخي تحليلگران معتقدند به‌رغم ابهام‌ها، يك چيز روشن است و آن اينكه ايالات‌متحده با تركيبي از تهديد، عمليات نظامي محدود و جنگ رواني مي‌كوشد دولت مادورو را در تنگناي سياسي قرار دهد؛ تنگنايي كه از يك‌سو احتمال حمله را برجسته مي‌كند و از سوي ديگر راه خروجي مبهم با عنوان ترك كشور پيش پاي رييس‌جمهور ونزوئلا مي‌گذارد. حال اينكه اين گره چگونه باز خواهد شد، اكنون مهم‌ترين پرسش در پرتنش‌ترين نقطه نيمكره غربي است.  به اين بهانه روزنامه اعتماد با هدف واكاوي اهداف ترامپ از ايجاد كارزاري تهديدآميز عليه ونزوئلا با رحمن قهرمانپور، كارشناس مسائل بين‌الملل گفت‌وگو كرده است.  قهرمانپور در گفت‌وگوي اختصاصي‌اش با «اعتماد» ضمن اشاره به اينكه امريكا تحت رهبري ترامپ تلاش دارد مادورو را بدون لشكركشي زميني از قدرت بركنار كند همزمان بر اين باور است كه تمركز اقدامات ترامپ بيشتر بر مداخلات اطلاعاتي، سياسي و هدف‌گيري مراكز حساس ونزوئلا است، با انگيزه حفظ نفوذ امريكا در امريكاي لاتين، محدود كردن نفوذ چين و روسيه و كنترل منابع نفتي. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد: 

رحمن قهرمانپور، تحليلگر مسائل بين‌الملل در پاسخ به سوال نخست «اعتماد» مبني بر چرايي انسداد حريم هوايي ونزوئلا توسط امريكا و قريب‌الوقوع بودن گزينه نظامي گفت: ظاهرا براساس اخبار علني يكي، دو روز اخير، اقدام ترامپ در بستن حريم هوايي ونزوئلا پس از اولتيماتوم تلفني هفته گذشته او به مادورو اجرايي شده است.
 از اين رو مي‌توان گفت كه اين اقدام بخشي از تلاش دولت ترامپ براي بركناري مادورو بدون توسل به زور است. 
به باور قهرمانپور با اين حال، به نظر مي‌رسد مادورو حاضر به ترك قدرت نيست و بنابراين احتمال اقدام نظامي امريكا عليه ونزوئلا وجود دارد. باتوجه به سوابق دخالت امريكا و سي‌آي‌اي در امريكاي لاتين، بعيد است اين تحولات با تكيه حمله زميني محقق شود. گزينه محتمل‌تر آن است كه دولت ترامپ با هدف قرار دادن برخي مراكز حساس نظامي يا انرژي، اختلافاتي ميان ارتش و مادورو ايجاد كرده و از اين طريق زمينه بركناري رييس‌جمهوري ونزوئلا را فراهم كند.
اين كارشناس مسائل بين‌الملل در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» در رابطه سناريوهاي احتمالي درباره آينده تنش‌ها ميان كاراكاس و واشنگتن تشريح كرد: باتوجه به ميزان نيروها و تجهيزات نظامي كه امريكا در كاراييب و ‌ترينيداد و توباگو مستقر كرده است، به نظر مي‌رسد هدف ترامپ مداخله زميني در ونزوئلا نيست. تجربه چندين مداخله سياسي و كودتاي امريكا در كشورهايي مانند «هندوراس» و «نيكاراگوئه» نشان مي‌دهد كه از نظر سياستگذاران امريكايي، واشنگتن براي تغيير رژيم‌ها در امريكاي جنوبي و مركزي نيازي به لشكركشي زميني ندارد، به همين دليل برخي تحليلگران معتقدند ممكن است سناريوي مشابه پاناما اجرا شود؛ همان‌طور كه امريكا «مانوئل نوريگا» را دستگير و به خاك خود منتقل كرد، امكان دارد با مادورو نيز چنين رفتاري انجام دهد، بدون آنكه به حمله زميني فراگير متوسل شود.
 به گفته قهرمانپور اما سناريوي ديگر اين است كه مادورو با گرفتن بخشش و عفو، وارد كشوري ديگر شود. واشنگتن‌پست مدعي شده كه ممكن است مادورو و برخي از نزديكان او به تركيه پناهنده شوند، هر چند صحت اين خبر مشخص نيست. يك سناتور امريكايي هم گفته امريكا به مادور پيشنهاد داده به روسيه برود. سناريوي ديگر اين است كه امريكا به دليل اصرار مادورو براي ماندن در قدرت، برخي مراكز حساس ونزوئلا را هدف حمله موشكي قرار دهد. يك سناريوي ديگر كه در روزهاي اخير علني شده، خريد برخي نزديكان مادورو مانند خلبان‌ها يا محافظان، براي بازگرداندن او به امريكا يا حتي ترور او توسط سي‌آي‌اي، (CIA) است.  به نظر مي‌رسد امريكا براي اجراي سياست‌هاي خود در ونزوئلا بيش از همه به «سي‌آي‌اي» متوسل خواهد شد. به عبارتي واشنگتن به شكلي بر مداخلات سياسي، اطلاعاتي و امنيتي و نه الزاما لشكركشي نظامي متمركز خواهد شد. هر چند ممكن است نيروهاي تفنگدار دريايي امريكا به عنوان مكمل اقدامات سي‌آي‌اي عمل كنند، اما همان‌طور كه در هفته‌هاي گذشته مشخص شد، ترامپ مستقيما به «سي‌آي‌اي» دستور داده كه اقدامات لازم براي بركناري مادورو را انجام دهد. اين تحليلكر مسائل بين‌الملل در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» تاكيد كرد: با اين حال مادورو نيز در ونزوئلا ائتلافي قدرتمند از هواداران خود تشكيل داده است؛ بخشي از اين ائتلاف طرفداران شخص مادورو هستند، بخشي طرفداران چاوز و بخش ديگري از آنها گفته مي‌شود از جنبش «فارك» كلمبيا هستند. همچنين امريكا مدعي است كه حكومت مادورو ارتباط نزديكي با گروه‌هايي مانند حزب‌الله لبنان و دولت كوبا دارد. در هر صورت، آنچه روشن است اين است كه در كاراكاس يك ائتلاف قدرتمند حول مادورو شكل گرفته است. مادورو با نفوذ خود در ارتش مخالفانش را بركنار كرده و همان‌طور كه انتخابات اخير نشان داد، ارتش تاكنون در حمايت از او منسجم مانده و امريكا نتوانسته بين او و ارتش اختلافي ايجاد كند. برخلاف برخي كشورهاي امريكاي مركزي و جنوبي، ارتش ونزوئلا متحد نزديك امريكا محسوب نمي‌شود. قهرمانپور در ادامه و در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در رابطه با واكنش ديگر كشورهاي حوزه كاراييب در قبال تشديد تنش‌ها ميان امريكا و ونزوئلا گفت: در واقع، كاراييب و امريكاي لاتين براساس دكترين «مونرو» حيات خلوت سياست خارجي امريكا محسوب مي‌شد. 
طبق اين دكترين، امريكا مي‌تواند بدون اجازه كشورهاي منطقه در امور داخلي آنها دخالت كند تا قدرت خود را در نيمكره غربي تثبيت نمايد.  برخي تحليلگران معتقدند كه علت اصلي تلاش دولت ترامپ براي براندازي مادورو، بازگشت به همين دكترين مونرو و تثبيت قدرت امريكا در امريكاي لاتين و امريكاي مركزي براي رقابت با چين و تا حدي روسيه است. به همين دليل بود كه ترامپ به محض ورود به كاخ سفيد اعلام كرد كه ممكن است كانال پاناما را دوباره پس بگيرد. به باور اين تحليلگر روابط بين‌الملل ازسوي ديگر، افزايش نفوذ چين در امريكاي لاتين و امريكاي جنوبي به‌ ويژه در كشورهاي كوبا، ونزوئلا، نيكاراگوئه و حتي پرو و برزيل، باعث نگراني امريكا شده و كاراييب از زاويه رقابت فزاينده اين بازيگر با چين نيز اهميت پيدا كرده است. همان‌طور كه اشاره شد، امريكا در گذشته نيز براي تغيير رژيم در امريكاي لاتين مشكلي نداشته است. اكنون كه بحث اقدام نظامي عليه مادورو مطرح است، كشورهايي كه با اين اقدام مخالفت كرده‌اند، كوبا و نيكاراگوئه هستند.  گوستاوو پترو، رييس‌جمهور كلمبيا، شايد تنها رهبر امريكاي لاتين باشد كه به‌صراحت با اين اقدام مخالفت كرده، اما همزمان از تشكيل يك حكومت انتقالي در ونزوئلا حمايت مي‌كند و معتقد است كه انتخابات در اين كشور شفاف برگزار نشده است. قهرمانپور در ادامه به «اعتماد» گفت: ساير كشورهاي مهم امريكاي لاتين، مانند مكزيك، شيلي و آرژانتين و برزيل در اين مورد سكوت كرده‌اند. دليل آن نفوذ بسيار زياد امريكا در قوه قضاييه، ارتش و احزاب كشورهاي امريكاي لاتين است. مثلا برخي نامزد‌هاي رياست جمهوري در كشورهاي امريكاي لاتين براي كسب حمايت واشنگتن در انتخابات به امريكا سفر مي‌كنند و اين از نظر افكار عمومي خيلي بد محسوب نمي‌شود، به همين خاطر، علي‌رغم مخالفت بسياري از كشورهاي منطقه با مداخلات امريكا، اين گروه از كشورها در عمل اقدامي انجام نمي‌دهند. براي نمونه، در جريان رفراندوم اخير اكوادور درباره واگذاري مجدد يك پايگاه نظامي به امريكا، مردم به واگذاري مجدد يك پايگاه نظامي به واشنگتن راي منفي دادند؛ اين نشان مي‌دهد كه بخشي از افكار عمومي در امريكاي لاتين مخالف دخالت امريكا به بهانه موادمخدر يا اقدام نظامي است، اما نفوذ امريكا مانع اثرگذاري موثر آنها بر تصميم‌هاي حكومتي مي‌شود. در شرايط كنوني، ونزوئلا نيز براي جبران فشارها از روسيه و چين درخواست حمايت كرده است. قهرمانپور در ادامه و در راستاي گمانه‌زني‌ها درباره ارتباط معنادار ميان صلح احتمالي روسيه و اوكراين با اقدامات اخير ترامپ در ونزوئلا تشريح كرد: واقعيت اين است كه اطلاعات دقيق و معتبري فعلا در دسترس نيست.
 با اين حال، مي‌دانيم كه روسيه از سال‌هاي گذشته و حتي از زمان «چاوز» تلاش كرده نفوذ قديمي شوروي در امريكاي لاتين را احيا كند. اخيرا نيز توافقي با كوبا امضا شده و گفته مي‌شود روسيه و چين در كوبا پايگاه‌هاي نظامي و جاسوسي دارند و حتي از طريق آن بر خليج مكزيك نظارت مي‌كنند. به باور اين كارشناس مسائل بين‌الملل اگرچه خبرهاي متعددي درباره كمك روسيه منتشر شده، اما به نظر نمي‌رسد امريكا از پرونده ونزوئلا براي گرفتن امتياز در اوكراين استفاده كند، چراكه اساسا پرونده اوكراين بيشتر در چارچوب روابط فراآتلانتيكي مطرح است و دغدغه اصلي آن اروپا است، چراكه اين قاره در معرض تهديد روسيه قرار دارد. در امريكاي جنوبي اما داستان متفاوت است و تمركز اصلي بر سياست و منافع امريكا است. قهرمانپور در ادامه اين گفت‌وگو تاكيد كرد: همچنين نبايد فراموش كرد كه بحران ونزوئلا با منابع زيرزميني و به‌ ويژه نفت اين كشور بي‌ارتباط نيست. بالاخص آنكه نفت ونزوئلا براي برخي پالايشگاه‌هاي امريكا مناسب است و از اين منظر، برخي تحليلگران معتقدند بحران ونزوئلا و تلاش ترامپ براي براندازي مادورو در واقع تلاشي براي سلطه بر بازار نفت و بهره‌برداري از نفت ونزوئلا است. ضمن اينكه سلطه امريكا بر بازار نفت اين كشور مي‌تواند ابزار چانه‌زني واشنگتن در بحران‌هاي ديگر، از‌جمله خاورميانه و اوكراين را نيز تقويت كند. اين تحليلگر مسائل بين‌الملل در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» و در رابطه با ابعاد حقوقي اقدامات اخير واشنگتن در حوزه كاراييب تاكيد كرد: اعتراض برخي دموكرات‌هاي كنگره دقيقا به همين نكته است؛ آنها معتقدند برخورد با قايق‌هاي قاچاق مواد مخدر در آب‌هاي آزاد، خلاف حقوق بين‌الملل است و اگر اين اقدام به عرف و رويه تبديل شود، امنيت آب‌هاي آزاد به خطر خواهد افتاد. از سوي ديگر، مشخص نيست افرادي كه امريكا آنها را به عنوان قاچاقچي هدف قرار مي‌دهد، واقعا قاچاقچي موادمخدر هستند يا خير. براي مثال، در يك مورد چند ماهيگير كلمبيايي مورد حمله قرار گرفتند و دولت كلمبيا به اين مساله اعتراض كرد. از اين منظر، مي‌توان گفت اقدام امريكا با حقوق بين‌الملل سازگار نيست، چراكه نه مبتني بر اصل دفاع مشروع است و نه اثبات‌ شده كه ونزوئلا اصلي‌ترين مركز قاچاق موادمخدر به امريكاست.
 به گفته قهرمانپور با اين حال، امريكا مدعي است كه مادورو و ارتش ونزوئلا با گروه‌هاي مافياي مواد مخدر، ازجمله «ترنداراگوئه» و گروه «خورشيد» همكاري دارند و حتي بين مادورو و چريك‌هاي «فارك» در كلمبيا مذاكراتي صورت گرفته و مادورو به اين گروه‌ها اجازه داده تا از طريق سواحل ونزوئلا موادمخدر، به‌ويژه كوكايين، به امريكا قاچاق شود. با اين وجود، نبايد فراموش كرد كه اصلي‌ترين مكان توليد كوكايين در امريكاي لاتين، كلمبيا است و امريكا توافق‌هاي متعددي با اين كشور براي مبارزه با قاچاق كوكايين منعقد كرده است. در عين حال به ادعاي امريكا، بخشي از موادمخدر صنعتي از طريق ونزوئلا وارد اين كشور مي‌شود، اما اين ادعاها هنوز راستي‌آزمايي نشده‌اند. بنا بر گزارش سازمان ملل، توليد مواد مخدر در ونزوئلا به‌طور محسوسي افزايش نيافته و بنابراين نمي‌توان گفت اقدام ترامپ به قاچاق موادمخدر ارتباط مستقيمي دارد.
قهرمانپور در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» در رابطه با احتمال سازش ميان مادورو و ترامپ طي روزهاي آينده توضيح داد: فعلا جز با بركناري مادورو، احتمال كاهش تنش اندك است. مادورو در گذشته نشان داده كه از مذاكره با امريكا به عنوان تاكتيك خريد زمان استفاده مي‌كند. فراموش نكنيم پيش از برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري امريكا، ونزوئلا با طرف‌هاي بين‌المللي مانند برزيل و نروژ توافقي امضا كرد مبني بر اينكه به نتايج انتخابات احترام بگذارد و اجازه دهد مخالفان در انتخابات رياست‌جمهوري حضور داشته باشند. اما بعدها خانم «ماچادو» و اپوزيسيون از شركت در انتخابات محروم شدند و حتي نتايج انتخابات منتشر نشد. اپوزيسيون ونزوئلايي در امريكا معتقد است كه آقاي «گونزالس» برنده انتخابات بوده و مادورو نتايج را تغيير داده است.  به گفته اين تحليلگر روابط بين‌الملل باتوجه به اين جمع‌بندي، امريكا به مادورو براي انجام مذاكره اعتماد ندارد. ازسوي ديگر، اپوزيسيون مادورو كه در امريكا، كلمبيا، شيلي و برزيل مستقر است، فشارهايي را اعمال كردند تا ترامپ، مادورو را از قدرت بركنار كند. البته در سياست داخلي امريكا، جريان تندرو و حامي براندازي مادورو در دولت ترامپ، تحت رهبري ماركو روبيو فعاليت مي‌كند. ماركو روبيو كه خود لاتين‌تبار است، تلاش مي‌كند از طريق پرونده ونزوئلا در رقابت داخلي با ديگر گروه‌ها، به ‌ويژه ويتكاف، برتري كسب كند، چرا كه ويتكاف به عنوان نماينده ويژه ترامپ، تاكنون توانسته مذاكرات مهمي مانند پرونده غزه را ثبت كرده و با روسيه و ايران رايزني داشته باشد. بنابراين اگر روبيو و تيمش بتوانند پرونده ونزوئلا را به نتيجه برسانند و امريكا در اين كشور پيروزي كسب كند، وزن سياسي و نفوذ ماركو روبيو و همراهان او در تيم ترامپ تقويت خواهد شد. اين كارشناس مسائل بين‌الملل در پاسخ به پرسش پاياني «اعتماد» مبني بر واكاوي اهداف اصلي اقدامات اخير دونالد ترامپ در قبال ونزوئلا و رييس‌جمهور رسمي اين كشور تشريح كرد: واقعيت اين است كه امريكا در مورد ونزوئلا هدف واحدي ندارد و مجموعه‌اي از اهداف مختلف واشنگتن را به سمت تلاش براي براندازي مادورو هدايت كرده است. هرچند مي‌دانيم كه امريكا به دنبال دولت‌سازي نيست، اما بازگشت به دكترين مونرو و حفظ برتري واشنگتن در نيمكره غربي، به ‌ويژه در رقابت با چين، مي‌تواند يكي از اهداف مهم تلقي شود. از طرفي ديگر مقابله با نفوذ چين و، در مرحله بعد، روسيه در امريكاي جنوبي نيز براي امريكا اهميت دارد، به‌ويژه كه نفوذ چين در سال‌هاي اخير بعد نظامي هم پيدا كرده و اين گزاره مي‌تواند به ضرر واشنگتن باشد. به باور قهرمانپور هدف ديگر امريكا، افزايش قدرت خود در بازار انرژي جهاني است؛ بركناري مادورو و روي كار آمدن رژيمي همصدا با واشنگتن در كاراكاس مي‌تواند وزن امريكا را در بازار انرژي جهاني تقويت كند. از منظر سياست داخلي، ترامپ به بهانه بركناري مادورو مي‌تواند بخشي از مهاجران ونزوئلايي را به كشور خود بازگرداند و مانع از افزايش مهاجرت ونزوئلايي‌ها به امريكا شود.  اين تحليلگر مسائل بين‌الملل در ادامه به «اعتماد» گفت: هدف ديگر كسب اعتبار داخلي از طريق مبارزه با باندهاي موادمخدر و كارتل‌هاي جرم و جنايت است، اقدامي كه مي‌تواند براي پايگاه راي امريكا اهميت داشته باشد، زيرا سالانه هزاران جوان امريكايي بر اثر مصرف مواد مخدر جان خود را از دست مي‌دهند و برخي اقدامات مهاجران لاتين‌تبار نيز خوشايند افكار عمومي و پايگاه راي ترامپ نيست. به ‌طور كلي مي‌توان گفت كه ترامپ مجموعه‌اي از اهداف مختلف را در پرونده ونزوئلا دنبال مي‌كند و نمي‌توان صرفا يك هدف روشن و مشخص براي سياست امريكا در اين كشور تعيين كرد.