ايران به آزمايشگاه جهاني فرونشست تبديل شده است
۷۵۰ شهر كشور روي پهنههاي درگير فرونشست
رتبه اول ايران در جهان بابت نرخ و تعداد پهنههاي فرونشست
گروه اجتماعي| رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي گفت: ايران از نظر وسعت پهنههاي فرونشستي با نرخ بالا و تعداد اين پهنهها در ميان تمام كشورهاي دنيا در رتبه نخست قرار دارد و از نظر وسعت و مساحت فرونشست زمين، بعد از چين و اندونزي، در رده سوم جهاني قرار گرفتهايم و از نظر كسري منابع آب زيرزميني نيز پس از چين و امريكا رتبه سوم را به خود اختصاص دادهايم.
علي بيتاللهي در وبينار تخصصي «فرونشست زمين» با اشاره به وضعيت بحراني فرونشست در كشور افزود: «با چنين الگويي از مديريت منابع آب، وقوع فرونشست زمين به عنوان معلول اين عوامل، كاملا قابل انتظار است و اگر نشست زمين در كشور رخ ندهد، بايد تعجب كنيم. در تمامي استانهاي كشور جز استان گيلان پهنههاي فرونشستي در حال گسترش هستند و اين روند تمامي زيرساختها، مستحدثات، محيطزيست و آثار تاريخي را با آسيب جدي مواجه كرده و اين پديده موضوعي ميانرشتهاي و نيازمند مشاركت جدي است ولي اقدام موثر در ميان دولت و مسوولان نميبينيم و با اين چشمانداز و با اين ركود و سكون در تصميمگيريها، اگر اقدامي جدي صورت نگيرد، سرزميني قابل زيست براي آيندگان باقي نخواهد ماند.براساس آمار مركز آمار ايران، مجموع مساحت بيش از 1450 شهر كشور كمتر از يك درصد كل وسعت سرزميني ايران را تشكيل ميدهد در حالي كه پهنههاي فرونشستي در كشور حدود ۱۰ درصد از سطح سرزمين را در برميگيرند. مناطقي كه فرونشست در آنها گزارش نشده عمدتا نواحي فاقد سكونت، كويري و كوهستاني هستند و بخش عمده پهنههاي حاصلخيز و سكونتگاهي كشور تحت تاثير فرونشست قرار دارند. ۷۵۰ شهر كشور روي پهنههاي درگير فرونشست واقع شدهاند. شهري كه بايد براي سه ميليون نفر طراحي ميشد، اكنون ميزبان ۱۰ ميليون نفر شده و نياز آبي بسيار گستردهاي را به محيط زيست تحميل ميكند.براي تامين آب تهران ابتدا سد كرج را ساختيم؛ اما كافي نبود. پس از آن سد لتيان، سد لار و سد ماملو ساخته شد، در حالي كه سد ماملو حقابه دشت ورامين را قطع كرد و اكنون ورامين بالاترين نرخ فرونشست كشور را دارد. اينها نشان ميدهد كه توسعه شهري، مديريت آب و فرونشست چقدر به هم وابستهاند.در نيشابور، همان جايي كه شكافهاي فرونشستي قابل مشاهده است، چند ماه پيش بزرگترين كارخانه فولاد شرق كشور افتتاح شد. اين صنايع، آببري بسيار بالايي دارند. سوال اينجاست كه آب چنين صنعتي از كجا تامين ميشود؟ پاسخ اين است كه از آب زيرزميني. اين يعني فعال شدن كارخانه به بهاي تشديد افت آبخوان.نمونه ديگر، محل استقرار پتروشيميها و صنايع مشابه است. تمام اين موارد نيازمند وجود ضوابط دقيق و هماهنگ است؛ زيرا اگر هر بخش بدون نگاه جامع تصميمگيري كند، در نهايت مجموعه سرزمين آسيب ميبيند.»
رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با اشاره به پيامدهاي فرونشست بر ميراث فرهنگي كشور گفت: آنچه بيش از همه اهميت دارد، آسيبي است كه اين پديده به آثار تاريخي ايران وارد ميكند. مشاهدات ميداني در محوطههايي مانند نقش رستم و تخت جمشيد، ميدان نقش جهان، سمنان و خراسان رضوي نشان ميدهد كه فرونشست بهطور جدي به اين آثار ارزشمند آسيب ميزند. اين در حالي است كه اين آثار ديگر قابل توليد نيستند. آن دقت، حوصله و روح معماري گذشتگان امروز وجود ندارد كه بتواند مسجد جامع اصفهان را دوباره خلق كند. اگر اينها را از دست بدهيم، تاريخ و ريشه خود را از دست دادهايم.وضعيت برخي آثار بسيار نگرانكننده است. براي مثال، طاق مسجد سيد اسماعيل اصفهان مانند كيكي است كه از وسط بريده شده؛ وضعيتي كه بسيار ناراحتكننده است. علاوه بر اين، مرمت چنين سازههايي نيز فوقالعاده دشوار است.در سطح جهاني برخلاف حوزه زلزله، مقررات، ضوابط و دستورالعملهاي فرونشست بسيار كمتر تدوين شده است. يكي از دلايل اين مساله آن است كه ما اغلب آييننامهها و ضوابط را از كشورهاي اروپايي و توسعهيافته اقتباس كردهايم؛ كشورهايي كه با اين سطح از فرونشست و پيامدهاي آن درگير نيستند.متاسفانه تمام چالشهاي مرتبط با فرونشست در كشوري مانند ايران يكجا جمع شده است و ما ناگزيريم خودمان در اين حوزه دستورالعمل و استاندارد تدوين كنيم. از نظر آثار و پيامدها، ايران عملا آزمايشگاه فرونشست جهان محسوب ميشود.»
بيتاللهي فرونشست زمين را پايين رفتگي تدريجي يا ناگهاني سطح زمين در گسترهاي وسيع يا محدود بر اثر عوامل طبيعي يا غيرطبيعي توصيف كرد و ادامه داد: افت سطح ايستاني از عمدهترين علت فرونشست زمين در ايران به شمار ميرود، ولي عوامل ديگري چون بالا آمدگي آب درياها، ذوب يخچالها در زير لايههاي رسوبي و استخراج معادن و نفت و گاز از ديگر دلايل اين مخاطره طبيعي است.بر اساس تحقيقات اخيرم، وسعت پهنه فرونشست تجمعي زمين در اصفهان ۱۰ سانتيمتر در بازه زماني ۹ سال اخير، ۳۰۰ كيلومتر مربع بوده كه اين ميزان به وسعت ۸۵۰ كيلومتر مربع افزايش يافته است؛ يعني افزايش ۲.۸ برابري. ديناميسم تابع تجمعي فرونشست زمين اصفهان واقعيت ديگري را نيز نشان ميدهد كه در دو سال اخير روند توسعه و فراگيري بيهنجاري فرونشست تجمعي زمين نسبت به سالهاي قبل (از ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲) افزايش مقدار بيش از ۲.۵ برابري را نشان ميدهد.»
ابوالقاسم گورابي، عضو هيات علمي دانشگاه تهران از ديگر سخنرانان اين وبينار بود و گفت: «وقتي گذرا به وضعيت فرونشست در ايران نگاه ميكنم، واقعا نميدانم كدام بخش يا كدام گروه از مردم گرفتار آن نشدهاند، اما زنگ خطر فرونشست زمين از حدود ۱۵ سال پيش به صدا درآمده و امروز نشانههاي آن در نقاط مختلف كشور با شدت قابل توجهي مشاهده ميشود. فرونشست در كشور به عنوان يك چالش محيطزيستي بزرگ مطرح است، فرونشست زمين، نشست تدريجي يا حركت عمودي رو به پايين سطح زمين است. آبخوانها مثل اسفنج هستند؛ اگر برداشت بيرويه آب از آنها صورت بگيرد، به دليل كاهش فشار آب منفذي، لايههاي بالايي فشرده ميشوند و فرونشست رخ ميدهد.سوالي كه مطرح است، اين است كه كدام عوامل واقعا محرك فرونشست هستند و چرا در هفت، هشت سال اخير روند فرونشست تا اين اندازه تسريع شده است؟ در اين زمينه بايد مكانيسم ماشهاي را شناسايي كنيم تا بفهميم چرا در گستره كشور هر جا سخن از فرونشست ميشود، به نوعي همه درگير اين معضل شدهاند.پديده فرونشست، ابربحران تمدني چندسيستمي است كه اكنون ابعاد متعددي يافته و دستگاههاي متعددي از امنيت ملي تا زيرساختها و حوزههاي مختلف اقتصادي و اجتماعي را درگير كرده است.»