ايران نبايد نيروي در سايه روسيه تلقي شود
حسن بهشتي پور
سوال نخستي كه بايد به آن جواب داد، در رابطه با اهداف و انگيزه‌هاي حضور نظامي روسيه در سوريه است. براي پاسخ دادن به اين سوال بايد هم سياست‌هاي اعلاني و هم سياست‌هاي اعمالي روسيه را مورد كنكاش و بررسي قرار داد. شايد نخستين دليل براي حضور نظامي روس‌ها در سوريه را حمايت اين كشور از شريك استراتژيك خود در خاورميانه، دولت بشار اسد، دانست. اسد بي‌هيچ ترديدي شريك استراتژيك روسيه است و روسيه نيز دوست ندارد اين شريك استراتژيك خود را از دست بدهد. دومين دليل اقدام روس‌ها را بايد در ممانعت از به قدرت رسيدن يك دولت همراه و طرفدار غرب در سوريه دانست. به عبارت ديگر، مسكو مي‌خواهد دولتي كه در آينده در دمشق به قدرت مي‌رسد، طرفدار غرب نباشد و با روسيه رابطه نزديك‌تري داشته باشد. سومين دليل را بايد در ممانعت از به قدرت رسيدن و قدرت‌يابي بيشتر گروه‌هاي تندروي مذهبي دانست. به ديگر سخن، روس‌ها مي‌خواهند مانع از گسترش و توسعه گروه‌هاي افراطي مذهبي شوند. هم اكنون حدود پنج تا هفت هزار نفر از آسياي ميانه و قفقاز به سوريه و عراق آمده‌اند و روسيه معتقد است با مقابله جدي با آنها، امنيت خود را تامين مي‌كند. چهارمين علت حضور نظامي روسيه را مي‌توان در حفظ موقعيت استراتژيك خود در سوريه دانست به ويژه آنكه بندر طرطوس و لاذقيه در شرق مديترانه است و از 50 سال پيش تا به امروز در دست روس‌ها است و هم‌اكنون موقعيت اين بنادر اهميت بيشتري پيدا كرده است. عامل بعدي آن است كه روسيه تمايل به حضور در حيات خلوت امريكا دارد. به عبارت ديگر، خاورميانه از نگاه روس‌ها در دهه‌هاي اخير همواره حيات خلوت امريكايي‌ها بوده است. اكنون نيز با توجه به پيشروي روس‌ها در اروپاي شرقي كه به نوعي حيات خلوت روسيه است، آنها مي‌خواهند به نوعي آن اقدامات را پاسخ دهند. امريكايي‌ها تا كي‌يف پيش رفته‌اند در حالي كه اين منطقه براي روسيه هميشه از اهميت بسياري برخودار بوده و به عبارتي پل ارتباطي روسيه با غرب بوده است. وقتي كي‌يف و اوكراين به دست غرب است، اين حضور براي روس‌ها به‌شدت از نظر امنيت ملي حائز اهميت است و براي همين مسكو در نخستين اقدام، كريمه را در شمال درياي سياه تصرف مي‌كند و در دومين اقدام نيز در سوريه به صورت وسيع حضور نظامي يافته است. سوريه نيز براي روس‌ها دروازه ورود به خاورميانه محسوب مي‌شود و از طرفي مهم‌ترين شريك استراتژيك روسيه در خاروميانه سوري‌ها محسوب مي‌شدند. با اين حال، اقدام روسيه تاثيرات بسياري در روند بحران و تغيير و تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي داشته است. حملات نظامي روسيه نقطه اوج عمليات‌هاي روس‌ها در سوريه است. آنها براي انجام اين اقدام، كارهاي بسياري انجام دادند و نقش‌هاي متعددي ايفا كردند تا اين حملات هوايي را توجيه كنند و در سوريه حضور نظامي پيدا كنند. در افكارعمومي روسيه سوال بسيار مهمي مطرح شده بود مبني بر اينكه چرا ما بايد در سوريه حضور نظامي پيدا كنيم. دولت در پاسخ به اين سوال مي‌گويد ما براي حفظ امنيت ملي‌مان مي‌جنگيم و شورشيان را سركوب مي‌كنيم ولي از سوي ديگر، سوريه به مركزي براي آزمايش انواع و اقسام تسليحات روسي تبديل شده است. شايد روس‌ها هيچگاه اين تصور را هم نداشتند كه بتوانند چنين فرصت مغتنمي را در سوريه پيدا كنند تا انواع جنگنده‌ها و موشك‌هاي خود را مورد آزمايش قرار دهد. با اين حال، توسعه حضور روسيه در خاورميانه روند معادلات در سوريه را تغيير داده است. اكنون روسيه مايل است تا با كارت سوريه و خاورميانه با امريكا و اتحاديه اروپا بازي و گفت‌وگو كند. به عبارت ديگر، حضور نظامي روسيه در سوريه منجر به افزايش موقعيت بين‌المللي مسكو شده است.
حضور روسيه ارتش سوريه را تقويت كرد
حضور نظامي روسيه در سوريه چه تاثيري در منافع و امنيت ملي ايران داشته است؟ من براي پاسخ به اين سوال، از متدلوژي فرصت‌ها و تهديدها استفاده مي‌كنم. حضور نظامي روسيه در سوريه فرصت‌هايي را ايجاد كرده است. از جمله اين فرصت‌ها را بايد تقويت موقعيت بشار اسد به عنوان متحد درجه اول ايران در سوريه دانست. تا قبل از حملات هوايي روس‌ها، ارتش سوريه روي زمين از موقعيت مناسبي برخوردار نبود، دولت بشار اسد فقط يك سوم خاك سوريه را در اختيار داشت و هيچ تفوقي از نظر نظامي بر رقباي خود نداشت ولي با حملات روسيه، ارتش سوريه روحيه گرفته و شرايط بهتري در اين كشور حاكم شده است. اين حضور فرصت مناسبي را به بشار اسد داده است تا در هنگام وارد شدن در صحنه مذاكرات، دست برتر و پرتري را داشته باشد و در صورتي كه حلب را هم بتوانند بازپس گيرند، به اين موقعيت برتر افزوده مي‌شود. با اين حال، بايد به اين مساله نيز اشاره كرد كه حملات روسيه در سوريه موجب تضعيف داعش و ديگر گروه‌هاي تروريستي و تقويت دولت اسد در مذاكرات شده است. از سويي، اين حضور موجب كاهش قدرت و موقعيت عربستان سعودي و تركيه شده است. به عبارت ديگر، شايد بتوان گفت اگر عربستان سعودي و تركيه سراسيمه مذاكرات در رابطه با سوريه را پذيرفته‌اند، به اين دليل بوده است كه مي‌خواهند جايگاه و قدرت‌شان در سوريه بيش از پيش كاهش نيابد و از سويي متوجه خط‌قرمزها و اهداف روسيه شوند. يكي ديگر از فرصت‌هايي را هم كه روسيه با حضور نظامي‌اش فراهم كرده است، مهيا شدن نقش‌آفريني و حضور ايران در اجلاس بين‌المللي در خصوص سوريه است. من فكر مي‌كنم اگر روسيه در سوريه حضور نظامي‌نمي‌يافت شايد غرب به اين زودي نيز با حضور ايران براي چاره‌جويي و حل و فصل بحران سوريه موافقت نمي‌كرد. البته ما در ظاهر گفته‌ايم مشتاق حضور در چنين نشست‌هاي بين‌المللي براي حل و فصل بحران سوريه نيستيم ولي بدمان هم نمي‌آمد تا بدون هيچ گونه پيش‌شرطي در چنين نشست‌هايي حاضر شويم.
شليك موشك از خزر به ضرر ايران بود
با اين حال، حضور نظامي روس‌ها در سوريه تهديداتي را هم در پي دارد. شايد مهم‌ترين تهديد در اين باره، تبديل شدن حضور نظامي كشورها به يك رويه و عرف حقوقي است. اگر حضور نظامي يك كشور بدون مجوز شوراي امنيت تبديل به عرف و رويه شود، اين مشكل‌ساز است و مي‌تواند منجر به مداخلات ديگر كشورها شود. اصولا از اقدام نظامي نبايد حمايت شود هرچند كه اين مداخله نظامي كوتا‌ه‌مدت و به نفع ما باشد. دومين تهديد، شليك موشك‌هاي ميان‌برد از درياي خزر به سوي سوريه است و بدون شك اين اقدام، تهديدي عليه ايران بود. ما بزرگ‌منشانه اين شرايط را فراهم كرديم تا از آسمان ايران استفاده كنند ولي شليك اين موشك‌ها مي‌توانست به راحتي از مديترانه صورت گيرد ولي هنگامي اين اقدام از خزر انجام مي‌شود اين معنا را دارد كه روس‌ها قصد آزمايش دارند و نمايش قدرتي براي همه كشورها و از جمله همسايگان است. سومين تهديد را هم مي‌توان در اين دانست كه نقش موثر ايران در صحنه جنگ سوريه تحت تاثير حملات روسيه قرار گيرد. ايران يكي از بازيگران اصلي در سوريه بوده و است و بايد اين مساله براي‌مان مهم باشد كه در سايه بليت روسيه تلقي نشويم. اين تصور نبايد براي افكارعمومي دنيا شكل بگيرد كه ايران در سوريه جزوي از استراتژي روسيه محسوب شود. اين در حالي است كه ايران براي سوريه زحمات و خدمات بسياري انجام داده است و نبايد حضور نظامي روسيه، اين مساله را تحت‌الشعاع قرار دهد. چهارمين نكته در اين باره نيز اين است كه روس‌ها همواره متهم به معامله‌گرايي هستند. البته همه كشورها دست به معامله مي‌زنند ولي اين خطر وجود دارد كه روسيه بخواهد با غرب دست به معامله‌اي بزند كه به ضرر ايران باشد، ما بايد حواس‌مان باشد كه تقويت موقعيت روسيه در سوريه در هماهنگي و همكاري دوجانبه با ايران باشد.