در اثر تغييرات اقليم پيش‌بيني شد
كاهش امنيت غذايي از پنج سال آينده
گروه اقتصادي| امنيت غذايي از پنج سال آينده با تغييرات اقليمي حادث شده كاهش مي‌يابد. اگرچه ميزان دقيق وابستگي غذايي ايران هنوز تخمين زده نشده اما از ميزان كاهش توليداتي كه براي سال‌هاي 2020 تا 2080 پيش‌بيني شده است، مي‌توان ميزان كاهش امنيت غذايي را برآورد كرد. تغييرات اقليمي كه به دنبال ايجاد گازهاي گلخانه‌اي و روند رو به افزايش آن در حال انجام است؛ شرايط زندگي را از نظر كمبود منابع آبي و افت محصولات كشاورزي و دامي سخت‌تر خواهد كرد. آمار و ارقام به دست آمده از تجارت كشاورزي در سه چهارم از سال 94 نشان مي‌دهد دو ميليون و 808 هزار تن انواع محصول كشاورزي به ارزش حدود دو ميليارد و 986 ميليون دلار صادر شده و حدود 12 ميليون و 977 هزار تن انواع محصولات كشاورزي به ارزش حدود شش ميليارد و 92 ميليون دلار وارد كشور شده است. بنابراين طي مدت مورد بررسي بخش كشاورزي با سه ميليارد و 106 ميليون دلار كسري تراز تجاري در 9 ماه روبه‌رو بوده است كه به لحاظ وزني اين كسري به مفهوم وابستگي 10 ميليون و 169 هزار تني غذايي است. از منظر ديگر ايران به جز سال 87 كه با خشكسالي وسيع و كاهش 25 ميليون تني محصولات كشاورزي كه افت امنيد غذايي را تا سطح 41 درصد تجربه كرد در بيشتر سال‌ها امنيت غذايي كشور حدود 60 درصد بوده است. اما وابستگي 40 درصدي غذايي ايران به خارج در سال‌هاي بعد با گرم‌تر شدن اقليم و خشك شدن بيشتر هوا افزايش خواهد يافت. دفتر طرح ملي تغيير آب و هوا بررسي گسترده‌اي دارد از تاثيراتي كه اقليم بر امنيت غذايي كشور طي سال‌هاي آينده خواهد داشت. تغييرات اقليمي در 25 سال آينده از طريق تغيير متغيرهاي آب و هوايي حوزه‌هاي مختلفي از منابع توليد كشاورزي ايران را متاثر خواهد كرد و از اين طريق آسيب‌هايي بر اين منابع وارد خواهد شد. كاهش متوسط بارش به ميزان 9 درصد، افزايش يك درجه دماي كشور، 40 درصد افزايش بارش‌هاي سنگين و سيل‌آسا، كاهش تعداد روزهاي يخبندان و افزايش روزهاي داغ و خشك و وقوع خشكسالي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي چشم‌انداز اقليمي ايران تا سال 2040 ميلادي است.
كاهش 5 درصدي غلات و 20 درصدي گندم
سطح نمكزارها با كاهش بارش و افزايش دما بيشتر خواهد شد و در نتيجه سطح اراضي زيركشت با كاهش روبه‌رو خواهد شد. ميزان توليد غلات در كشور تا سال 2020 ميلادي تا 5 درصد، تا سال 2050 تا 10 درصد و تا سال 2080 ميلادي تا 30 درصد كاهش خواهد يافت. عملكرد گندم نيز تا سال 2025 به ميزان 20 درصد و تا سال 2050 تا 33 درصد افت مي‌كند و با كاهش منابع آب در استان‌هاي شمالي كشور ميزان توليد برنج نيز با كاهش روبه‌رو خواهد بود. بر اين اساس با كاهش توليد محصولات زراعي و علوفه ميزان توليد محصولات دامي و طيور نيز كاهش خواهد يافت. افزايش دما ضمن تاثيرگذاري بر ماهيان درياي خزر و ماهي تن در اقيانوس هند، بر صنعت آبزي‌پروري نيز اثر نامطلوب خواهد داشت. به اين ترتيب طي سال‌هاي آينده تغييرات اقليمي منابع توليد در بخش كشاورزي و محيط زيست را با آسيب‌هاي گسترده و قابل توجهي روبه‌رو خواهد كرد و كاهش ظرفيت‌هاي توليد در اين بخش و بحران منابع آب و خاك و زيست محيطي كشور كه در سال‌هاي اخير روند فزاينده‌‌اي يافته‌اند را تشديد خواهد كرد.
امنيت سازه‌هاي آبي در خطر است
در حوزه منابع آب، تغيير اقليمي امنيت سازه‌هاي آبي كشور را تهديد، ذخاير آبي را كاهش، تبخير منابع آبي را افزايش و رژيم كمي و كيفي منابع آب را تغيير خواهد داد. افزايش دما و كاهش بارش موجب كاهش رواناب در 30 حوضه آبريز كشور از جمله كرخه و كارون و افزايش رواناب در 5 حوضه آبريز به ويژه حوضه‌هاي تالش و انزلي خواهد شد. به دليل كاهش شديد آب‌هاي سطحي و رواناب در دو حوضه آبريز كرخه و كارون ميزان توليد برق آبي كشور با كاهش قطعي مواجه است. كاهش بارش اثرات قابل توجهي بر جنگل‌هاي شمال خواهد داشت و از طريق افزايش شوري آب درياي عمان و خليج فارس جنگل‌هاي ماندابي اين مناطق در معرض تهديد قرار خواهند گرفت. بارش‌هاي سيل‌آسا موجب فرسايش خاك و به همراه كاهش بارش موجب فقر پوشش گياهي مراتع خواهد شد. به دليل افزايش دما و كاهش بارش در مناطق غربي كشور ميزان گرد و غبار افزايش مي‌يابد و با شدت گرفتن توفان‌هاي درياي عمان به همراه فقر پوشش گياهي فرسايش خاك در حوضه اين دريا افزايش خواهد يافت. با كاهش بارش و افزايش دما حجم آب اكثر تالاب‌هاي كشور كاهش و از اين طريق زندگي بسياري از گونه‌هاي جانوري و گياهي در معرض تهديد خواهد بود.
ضرورت تغيير الگوي كشت
در چنين شرايطي رصد و مديريت پيامدها و آسيب‌هاي تغييرات آب و هوايي مي‌تواند تا حدودي اين آسيب‌ها را كاهش داده و از نابودي كامل ظرفيت‌هاي توليد جلوگيري كند. از اين رو هم‌اكنون تغيير و اصلاح الگوي توليد محصولات كشاورزي به سمت محصولات با آب بري كمتر، اصلاح الگوي مصرف آب در بخش‌هاي مختلف به ويژه بخش كشاورزي، اصلاح الگوي مصرف مواد غذايي و محصولات كشاورزي به سمت مصرف بهينه و كاهش ضايعات، مديريت و كنترل فرسايش خاك، ارتقاي بهره‌وري منابع توليد، استفاده بيشتر از انرژي‌هاي غيرفسيلي، مديريت احداث سازه‌هاي آبي به سمت تهديد ساخت نيروگاه‌هاي برق آبي در مناطق در معرض تهديد و... نه يك انتخاب بلكه يك ضرورت گريزناپذير در مواجهه و مديريت پيامدها و آسيب‌هاي تغييرات اقليمي در كشور است. به علاوه كشور بايد با توجه به محدوديت منابع پايه از يك سو و رشد جمعيت از سوي ديگر موضوع تامين امنيت غذايي را با نگاه به بيرون و استفاده از ظرفيت‌هاي فراسرزميني مورد توجه قرار دهد.
چشم‌انداز وضعيت اقليمي
متغيرهاي آب و هوايي تا سال 2040 تغييرات عمده‌اي خواهد داشت. متوسط ميزان بارش 9 درصد كاهش خواهد يافت. متوسط دماي كشور حدود يك درجه سانتيگراد افزايش خواهد يافت. تعداد بارش‌هاي سنگين و سيل‌آسا تا 40 درصد افزايش خواهد يافت. تعداد روزهاي داغ يعني دماي بيش از 30 درجه سانتيگراد در اكثر نقاط كشور افزايش مي‌يابد و اين افزايش در جنوب شرق كشور يعني استان‌هاي سيستان و بلوچستان و كرمان بيش از مناطق ديگر خواهد بود. تعداد روزهاي يخبندان در اكثر نقاط كشور كاهش خواهد يافت و بيشترين كاهش در شمال غرب كشور يعني استان‌هاي آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي و اردبيل خواهد بود. تعداد روزهاي خشك نيز در اكثر نقاط كشور افزايش مي‌بايد و مناطق غرب يعني استان‌هاي ايلام، كردستان، لرستان و كرمانشاه و جنوب شرق يعني استان‌هاي سيستان و بلوچستان و كرمان بيشترين روزهاي خشك را تجربه خواهند كرد.