داماش، غرق چلچراغ شد

پرچم‌هاي قرمز در ميان گلبرگ‌هاي سفيد سوسن آويزان، زيبايي گل چلچراغ را دوچندان كرده. اگر آن‌طور كه اهالي داماش مي‌گويند شب‌ها هم از خود نور بتاباند هم كه ديگر چيزي از يك چلچراغ واقعي كم ندارد. «سوسن چلچراغ» نام گونه‌اي از سوسن است كه تنها در دو نقطه در جهان رشد مي‌كند؛ ‌داماش گيلان و لنكران آذربايجان. اواخر بهار هرسال، ‌فصل رويش و گل دادن است تا اوايل تيرماه. گردشگران از نيمه خرداد كه مي‌شود راهي داماش مي‌شوند تا هفته اول تيرماه كه عمر گل تمام مي‌شود. منطقه‌اي يك هكتاري در روستاي داماش، تنها منطقه‌اي است كه به شكل متراكم و انبوه گل را به خود ديده است، ‌منطقه‌اي كه اداره محيط زيست، ‌براي حفاظت از آن يك محيط‌بان به صورت دايمي گذاشته است. رهبر، محيط‌بان مخصوص سوسن چلچراغ منطقه داماش، ‌از سال‌هاي محيط‌باني‌اش از مزرعه سوسن مي‌گويد. 15 سال است كه محيط‌باني در منطقه را به عهده دارد. سرش شلوغ جشنواره سوسن چلچراغ است كه به خاطر همزماني با ماه رمضان، ‌استثنائا در 16 خرداد كه روز جهاني محيط زيست است، برگزار شده است. در گفت‌وگوي كوتاهي كه با «اعتماد» دارد، مي‌گويد: «15 سال است كه محيط‌بان منطقه‌ام، ‌قبل از من هم پدرم 12 سال در اين منطقه كار حفاظت را به عهده داشت. غير از مزرعه يك هكتاري سوسن چلچراغ كه در اختيار محيط زيست است و حفاظتش بر عهده من، ‌مردم هم در خانه‌هاي‌شان گل را دارند و حواس‌شان جمع است كه محافظت از گل را به نحو احسن انجام دهند. امروز هم كه جشنواره است، از گوشه و كنار ايران براي‌مان مهمان آمده. بايد حواس‌مان به گل باشد و پذيرايي از مهمانان.»
آقاي محمودي و بانو
درويش علي محمودي، بازنشسته 65 ساله‌اي كه به همراه همسرش، پنج ماه از سال را در داماش زندگي مي‌كند؛ دو ماه بهار و كل تابستان؛ داماش ييلاق‌شان است و خودشان ساكن قزوين‌اند. ‌شايد بعد از مزرعه محيط زيست، ‌بيشترين تعداد سوسن‌ها را آنها در حياط خانه‌شان داشته باشند؛ ‌حياطي هزارمتري كه حدود 50 بوته سوسن چلچراغ در آن كاشته شده و محافظت مي‌شود. «در خانه ما در اين فصل‌ها هميشه به روي گردشگران باز است، مي‌توانند رايگان از گل‌ها ديدن كنند، اما حصاري دور گل‌ها در حياط كشيده‌ام كه بازديدكنندگان و مهمانان، ‌داخل باغچه نروند و به گل‌ها دست نزنند. مي‌توانند تنها گل‌ها را از دور ببينند.»بوته‌ها اول سه تا بيشتر نبودند، ‌پياز بوته‌ها را از جنگل به خانه آوردند، ‌همان جنگلي كه گردشگران گل‌ها را مي‌چيدند و زود از بين مي‌رفت. ريزش هاگ‌ها بر زمين باعث شد تعداد بوته‌ها زياد شود. البته نه در اين حد خودرو كه هيچ مراقبتي نياز نداشته باشند. محمودي مي‌گويد: «هاگ‌ها كه ريخت، ‌نگذاشتيم پا يا بيل بخورند. حواس‌مان در فصل زمستان هم به بوته‌هاي جديد بود، ‌تازه كاشت‌ها تا دو سال اول گل نمي‌دهند. اين گل‌ها را فقط به خاطر زيبايي در حياط خانه‌ام دارم، نه قابل فروش‌اند و نه مي‌گذارم دست كسي بهشان بخورد. حتي بچه هايم هم اجازه چيدن گل‌ها را ندارند. عطرشان، ‌حياطم را برمي‌دارد.»مرطوب بودن زمين، معتدل بودن هوا و تلاقي دو هواي خزري و خشك، ‌هر كدام دلايلي‌اند كه باعث منحصربه‌فرد بودن منطقه داماش براي رشد سوسن چلچراغ شده است، آنقدر كه اگر بوته گياه به منطقه ديگري برود، رشد نمي‌كند. هادي، ‌پدر خاندان محمودي هم كار محافظت از گل‌ها را به عهده داشته، ‌نه به شكل محيط‌بان محيط زيست و دولت كه داوطلبانه كار حفاظت از سوسن را انجام مي‌داد. محمودي مي‌گويد: پدرم 20 سال نگهبان سوسن چلچراغ بود، براي مردم، از اين‌گونه نادر محافظت مي‌كرد. اصلا جنگل‌هاي داماش را 30 سال است مردم حفظ كرده‌اند. ما در برهه‌اي، ‌خودمان براي حفاظت از جنگل، نگهبان گرفتيم. آبي كه از كوه مي‌آيد پايين كوه، ‌چشمه مي‌شود و زمستان‌ها، آب روستا را تامين مي‌كند. ما مي‌خواستيم محل زندگي مان، ‌مثل هميشه‌اش، سرسبز باشد و بماند. الان هم اگر مردم نقش نداشته باشند، طبيعت‌مان از بين مي‌رود. خانم محمودي، همسر صاحب چلچراغ‌هاي خانگي هم در رشد و پرورش آنها موثر بوده. پاييز كه مي‌شود، ‌همراه با همسرش به جنگل مي‌رود و برگ‌هاي درختان را كه خاك برگ شده، ‌جمع مي‌كنند، مي‌آورند مي‌ريزند پاي گل‌ها تا زمستان جاي‌شان گرم باشد و خوب بمانند تا بهار. موقع بذر افشاني گل‌ها، نمي‌گذارند كسي به گل‌ها نزديك شود. محمودي مي‌گويد: روي گل‌ها تعصب داريم، ‌بايد هم روي چيزي كه در دنيا بي‌نظير است، تعصب داشته باشيم و  از آن مواظبت كنيم. مهرعلي، ‌برادر كوچك‌تر خانواده محمودي است. 54ساله است و او هم بازنشسته. او 6، 7 تا گل بيشتر در خانه‌اش ندارد و همه ارجاعش به خانه برادر بزرگ‌ترش، ‌درويش‌علي است. اما او هم معتقد است مردم كار اصلي محافظت از گل را انجام مي‌دهند. او به «اعتماد» مي‌گويد: محيط زيست يك نيرو براي حفاظت از سوسن چلچراغ گذاشته، اما در واقع اگر مردم نباشند، هم گل از بين مي‌رود، هم منابع طبيعي داماش و هم طبيعت  و محيط زيستش. بودجه حفاظت از طبيعت را هم خود مردم سالانه مبالغي مي‌گذارند كه نگهداري كنند. «گل سوسن چلچراغ مثل علف‌هاي هرز، ‌بالا مي‌آيد. خودرو است، آرام آرام رشد مي‌كند و قد مي‌كشد. بعضي اوقات تا يك متر هم رشد مي‌كند. مثل چلچراغ خانه مي‌ماند، عطر ملايمي دارد، تعطيلي آخرهفته‌اي كه گذشت، ‌روستا آنقدر شلوغ شده بود و پر از گردشگر كه كنار چشمه جا نبود يك سطل آب ‌برداريم.» محمودي كوچك اينها را در حالي به «اعتماد» مي‌گويد كه گل‌ها امسال آفت زدند و مجبور به سمپاشي شدند، گل‌هايي كه تنها در اين منطقه رشد مي‌كنند، نه حتي 5 كيلومتر آن سو‌تر از روستا.
سوسن معروف‌تر از آب معدني
روستاي داماش، ‌قبل از آنكه به آب معدني‌اش معروف باشد، ‌شهرت جهاني ديگري داشته؛ سوسن چلچراغ، گل نادري كه نادر بودنش، ‌مردم منطقه را واداشته تا پاي جان از آن محافظت كنند. از سال 54 كه دانشمندان فرانسوي ارزش و كمياب بودن سوسن‌ها را كشف كردند، داماشي‌ها نمي‌گذارند كسي گل‌ها را از بين ببرد، خودشان شده‌اند محيط‌بان داماش. بهروز آژ، سرپرست اداره محيط زيست رودبار هم با اشاره به اين‌گونه گياهي كه كمياب‌ترين گونه جهاني محسوب مي‌شود، ‌به «اعتماد» گفت: بعد از شناسايي اين گل توسط فرانسوي‌ها، ‌در سال 55 در شوراي عالي سازمان محيط زيست به ثبت آثار طبيعي ملي درآمد. ارتفاع رويش گل از 1750 متر به بالاست و به صورت پراكنده در ارتفاعات درفك هم مشاهده شده، ولي به شكل انبوه آن فقط در داماش هست. يك پاسگاه سرمحيط‌باني احداث كرديم تا در زمان بيرون آمدن گل، ‌ماموران، شبانه روزي از آن حفاظت كنند.
به گفته آژ، ‌منطقه رودبار شش تا محيط‌بان دارد كه وظيفه حفاظت از سه اثر از 20 اثر طبيعي ملي در منطقه را دارند. «سرو هزارساله» منجيل، «سوسن چلچراغ» داماش و «چاه برف» درفك (چاهي كه همه زمان‌هاي سال برف دارد)، آثار ثبت شده‌اي‌ هستند كه محيط‌بانان با حفاظت از آنها، وظيفه خود را به جا مي‌آورند.