زخمي كه به بهانه اجراي يك گروه جوان باز شد
اهميت استقرار شوراي هنري در سالن‌هاي خصوصي تئاتر
بابك احمدي
فقدان شوراي هنري يا گروه ارزياب حرفه‌اي يكي از مشكلات جدي سالن‌هاي خصوصي است. علاوه بر اين، گاهي با تنش‌هاي خارج از عرف نيز مواجه هستيم كه در كنار مميزي بدون معيار متون، نوعي نمك بر زخم هنرمندان مي‌پاشد. آنچه بر نمايش «شاه اوبو» نوشته احسان زيورعالم و كارگرداني آناهيتا قرچه گذشته را مي‌توان از نمونه‌هاي متاخر اين مساله دانست.
نمايش «شاه اوبو»، حدود چهارده اجرا در تماشاخانه باران روي صحنه رفت اما به دليل آنچه «فروش كم» عنوان شد از ادامه كار بازماند. نويسنده جوان اين نمايشنامه در گفت‌وگو با «اعتماد» پرده از اتفاقي ناخوشايند برداشته و مي‌گويد: «در روز بازبيني، كار طبق روال توسط يكي از اعضاي شوراي نظارت مورد بازبيني قرار گرفت و مجوز اجرا صادر شد. ولي اتفاق ناخوشايند زماني رخ داد كه اين مقام مسوول در حالي كه امضاي خود را پايين برگه مجوز اجرا ثبت كرده در تماس با مدير تماشاخانه باران چنين عنوان مي‌كند كه كار ضعيف است.»
زيورعالم البته ضعف‌هاي موجود در نمايشنامه و كارگرداني را قبول دارد و دليلي براي انكار كاستي‌ها نمي‌بيند ولي مساله قابل تامل به گفته او «رفتار غير حرفه‌اي فردي است كه مجوز اجرا مي‌دهد اما از آن دفاع نمي‌كند.» او ادامه مي‌دهد: « من نخستين شخصي هستم كه به كار انتقاد جدي دارد ولي معتقدم اگر ضعفي وجود داشت نه تنها مسوولان سالن كه شوراي نظارت نيز از ابتدا نبايد زير بار اجرا مي‌رفتند.»
«سالن‌هاي ما درجه‌بندي كيفي مشخص ندارند كه هرنمايشي در آنها اجرا نرود.» زيورعالم با بيان اين جمله ضمن اشاره به يكي از مسائل جدي سالن‌هاي خصوصي و دولتي بيان كرد: «الان فقط تماشاخانه ايرانشهر است كه با بهره‌گيري از گروه مشاوران تئاتري تا حد زيادي تلاش مي‌كند به نمايش‌هايي با هر كيفيتي اجازه اجرا ندهد.»
اين نمايشنامه‌نويس جوان غيرمستقيم به دوران بي‌نظم تماشاخانه ايرانشهر پيش از حضور شوراي هنري جديد اشاره كرده و مي‌گويد: «وضعيت تماشاخانه در يكي، دو سال گذشته اصلا خوب نبود. خوشبختانه افرادي مانند بهروز غريب‌پور و آتيلا پسياني اجازه دخالت خارج از مجموعه نمي‌دهند و به حدي از شناخت حرفه‌اي و نگاه هنري رسيده‌اند كه خاطرمان راحت باشد با حضور آنها نمايش‌هاي بي‌كيفيت امكان اجرا پيدا نمي‌كنند.»
رحمت اميني، رييس شوراي نظارت و ارزشيابي اداره كل هنرهاي نمايشي با رد تماس خارج از عرف اعضاي اين شورا با مديران تماشاخانه باران مي‌گويد: «اگر بعد از بازبيني نمايش تماسي گرفته شده، گروه نمايشي بايد مدرك بياورد كه چه كسي با مديريت تماس گرفته اما احتمال دارد اين اظهارنظرها درست در روز بازبيني رد و بدل شده باشد كه طبيعي است.»
اميني كه خود نيز دستي بر آتش نگارش و كارگرداني دارد، حمايت از هنرمندان جوان را يكي از اهداف شورا در دوره جديد عنوان كرده و ادامه مي‌دهد: «شوراي نظارت و ارزشيابي براي گسترش كمي و كيفي تئاتر، ميدان را بر جوان‌ها نمي‌بندد. اگر كاري شرايط اوليه هنري را داشته و از نظر كارشناسان مشكل نظارتي نيز نداشته باشد ما امكان اجراي نمايش را فراهم مي‌كنيم.»
باتوجه به اظهارات دو طرف به نظر مي‌رسد در صورت استقرار شوراي هنري در سالن‌هاي نمايشي، تنش‌ها بين شوراي نظارت و گروه‌هاي تئاتري كاهش مي‌يابد و مي‌توان تماشاخانه ايرانشهر را معيار چنين رويكردي در نظرگرفت.
آناهيتا قرچه، كارگردان نمايش «شاه اوبو» با بيان اينكه «سالن از ابتدا چندان با گروه سر سازگاري نداشت» موج منفي ايجاد شده از سوي بازبين‌ها را عامل اين پيش زمينه ذهني به وجود آمده دانست و توضيح داد: «به عنوان نمونه هر روز تنها ده دقيقه فرصت جمع‌آوري دكور به ما داده مي‌شد. بهانه هم اين بود كه روزانه پشت سر هم سه اجرا روي صحنه مي‌رفت.» اين كارگردان جوان به حمايت رحمت اميني از اجرا اشاره كرد و مي‌گويد: «ما در تماشاخانه بازيگاه بازبيني رفتيم و گروه بازبين چندان ارتباطي با كار برقرار نكردند. بايد به اين نكته هم اشاره كنم كه بخش اعظمي از امكانات صحنه را در اختيار نداشتيم.» او اعتراف مسوولان تماشاخانه باران را سند تماس اعضاي شورا دانست و تصريح كرد: «همين عامل هم موجب شد از ابتدا وارد يك ارتباط ناسالم و منفي شديم. البته در كل به نظرم برنامه اجراي نمايش آقاي كياني هم در اين ماجرا بي‌اثر نبود، چون به نظر مي‌رسيد قرار است همه‌چيز براي ايشان آماده باشد. جنس كار ما كاملا با نمايش‌هاي تماشاخانه باران تفاوت داشت ولي نبايد اينطور باشد كه تاوان همه اشتباه‌هاي زنجيروار بر دوش گروه اجرايي گذاشته شود.»
اما خيام وقاركاشاني، مدير تماشاخانه باران نيز در همين رابطه صحبت‌هايي داشت و فراهم شدن امكان اجراي نمايش را متعلق به دوراني دانست كه در سفر خارج از كشور به سر مي‌برد. به گفته او در همين دوران «رسول كاهاني به‌صورت كاملا غيرحرفه‌اي و يك طرفه زمان اجراي نمايش خود را لغو كرد و از ميان متقاضيان فقط شرايط نمايش «شاه اوبو» با سالن هماهنگ بود.
مدير تماشاخانه باران ادامه داد: «فقط هنگام عقد قرارداد بندي گذاشتيم كه اگر اجرا توان جذب مخاطب را نداشت ادامه اجراها منتفي شود. حتي طبق قرارداد اجاره‌بهايي در نظر گرفته بوديم كه گروه در هر صورت بايد مي‌پرداخت و ما مي‌توانستيم بگوييم به كار ادامه دهند و اجاره دريافت كنيم ولي اين كار به ضررشان بود.» وقاركاشاني در پايان درباره وجود شوراي هنري براي پيشگيري از چنين تنش‌هايي مي‌گويد: «برنامه‌ريزي‌هاي ما همواره طوري بوده كه معمولا نمايش‌هاي پرمخاطب در سالن باران روي صحنه رفته و كار به جايي نرسيده كه با گروه دچار مشكل شويم، اما گاهي چنين مسائلي پيش مي‌آيد. به همين دليل قبول دارم وجود شوراي هنري براي سالن ضروري است.»