هشدار قوي واشنگتن به رياض براي متوازن‌سازي روابط

طي روزهاي گذشته و در ايام نزديك به پانزدهمين سالگرد حادثه 11 سپتامبر، كنگره امريكا طرحي را به تصويب رساند كه به قربانيان اين حادثه اجازه مي‌دهد تا از عربستان شكايت كنند. تصويب اين طرح در حالي صورت گرفته است كه باراك اوباما پيش از تصويب آن اعلام كرده بود آن را وتو خواهد كرد و مانع از اجرايي شدن آن خواهد شد. با اين حال، با توجه به مناسبات تنگاتنگ تاريخي رياض و واشنگتن، به تصويب رسيدن طرح مذكور را مي‌توان يك اقدام جدي از سوي امريكا براي تنظيم روابط خود با عربستان تلقي كرد؛ هرچند گام‌هاي ابتدايي آن براي انجام اين مهم از چندين سال قبل صورت گرفته بود. شايد مهم‌ترين مساله‌اي كه در اين راستا موجب به تصويب رسيدن اين طرح از سوي كنگره شده است، در تغيير معادله نفت در برابر امنيت باشد. از دهه 1930 ميلادي و تاسيس شركت آرامكو، دولت عربستان سعودي امنيت خويش را برون‌سپاري كرده است، ولي به تدريج و با افزايش وابستگي امريكا و جهان صنعتي به نفت عربستان اين روابط از حالت تعادل خارج شد. برابر اين معادله حكام سعودي، تامين امنيت خود در برابر تهديدات احتمالي خارجي را به دولت امريكا سپرده و در برابر آن، تامين انرژي غرب به ويژه امريكا را تضمين كردند. اين معادله از آن زمان تا به امروز ادامه داشته است اما عربستان با توجه به نياز شديد امريكا به انرژي، در برهه‌هاي مختلف از آن مناسبات استفاده يكسويه كرده و واشنگتن نيز چاره‌اي جز سكوت در برابر برخي اقدامات عربستان نظير دخالت در ١١ سپتامبر و چشم‌پوشي در برابر اشتباهات رياض نداشته است. با اين حال، با توسعه فناوري توليد نفت صخره‌اي (نفت شيل) طي سال‌هاي گذشته و استقلال نسبي امريكا از نفت عربستان و منطقه خليج فارس، شاهد آن هستيم كه اندك اندك واشنگتن در حال ايجاد تغيير در روابط خود با رياض است و تلاش مي‌كند با بازتعريف مجدد مناسباتش با عربستان، الگوي جديدي از مناسبات را با اين كشور بازتعريف كند تا ديگر عربستان نتواند از نياز امريكا به انرژي خواست‌هاي خود را ديكته كند. از سوي ديگر، با بروز مشكلات مالي و بحران اقتصادي در امريكا طي سال‌هاي گذشته، دولت اين كشور در تعهدات خود با كشورهاي خارجي و به ويژه عربستان در حال تجديدنظر است. در اين چارچوب، طي سال‌هاي گذشته شاهد آن بوده‌ايم كه باراك اوباما و ديگر مقامات عاليرتبه امريكايي در گفت‌وگوها و اسناد راهبردي خويش اين پيام را ارسال كرده‌اند كه كشورهايي كه از خدمات امريكا در مسائل مختلف به صورت رايگان بهره‌مند مي‌شدند، هم‌اكنون بايد تغيير رويه داده و هزينه‌هايي را پرداخت كنند. بي‌ترديد عربستان نخستين مخاطب سخنان باراك اوباما بوده و همين مساله موجب شده است تا اين سخنان چندان به مذاق آنها خوش نيايد. از سوي ديگر، سياست‌هاي تنش‌زا و نابخردانه دولت عربستان در خاورميانه از سال 2011 در ايجاد بحران‌هاي مختلف منطقه‌اي و تشديد يافتن آن پس از مرگ ملك عبدالله از سال 2015 و روي كار آمدن طيف تندرو خاندان آل‌سعود موجب شده است تا طيفي از نخبگان دستگاه سياست خارجي امريكا پروژه متوازن‌سازي مناسبات با رياض را شتاب بيشتري دهند. به همين خاطر نيز مشاهده مي‌كنيد كه در تصويب طرح اجازه به قربانيان حادثه 11 سپتامبر، دو حزب مطرح امريكا در تصويب رساندن طرح كنگره براي 11 سپتامبر نقش مهمي را ايفا مي‌كنند و با وجود رايزني‌هاي بسيار لابي‌هاي وابسته به عربستان، اين طرح به تصويب مي‌رسد. البته نبايد نزديكي انتخابات كنگره را هم در همراهي دو حزب از اين مصوبه ناديده گرفت. ذكر اين نكته نيز ضروري است كه احتمالا دولت امريكا - با وجود آنكه اعلام كرده است طرح مذكور را وتو خواهد كرد - در عمل تصويب اين مصوبه را به عنوان ارسال سيگنال و هشداري قوي به رياض مدنظر داشته باشد، چراكه با وجود چنين طرحي مي‌تواند به عنوان ابزار فشاري روند تغيير در معادله روابط واشنگتن با رياض را سرعت بخشد و به رياض اين پيام را بدهد كه رياض مجبور به متوازن‌سازي مناسبات خود با امريكاست و ديگر نمي‌تواند هرگونه كه بخواهد سياستش را به واشنگتن ديكته كند. به سخن ديگر، دولت امريكا از اقدام اخير كنگره مي‌تواند به مثابه يك پيام سياسي صريح به عربستان استفاده كند. با اين حال، تا كمتر از دو ماه ديگر، انتخابات مجلس نمايندگان و همچنين انتخابات يك سوم كرسي‌هاي مجلس سنا در كنار رياست‌جمهوري امريكا برگزار مي‌شود. از زمان بروز حادثه 11 سپتامبر تا به امروز رسيدگي به مساله مذكور و طرح شكايت از عوامل آن، به يكي از مطالبات و خواست‌هاي اصلي بخشي از افكارعمومي امريكا تبديل شده است. اين خواست هم‌اكنون به بالاترين سطح خود رسيده و موجي را در امريكا به وجود آورده است. به همين خاطر، نمايندگان مجلس امريكا و همچنين يك سوم سناتورها كه انتخابات را در پيش‌روي خود دارند، به دليل آنكه به دنبال كسب راي مجدد هستند، دوست ندارند خود را در مقابل خواست و مطالبه افكارعمومي مخالفت نشان بدهند. با اين حال، در صورتي كه باراك اوباما با اين طرح مخالفت كرده و به وتوي آن اقدام كند، به نظر مي‌رسد اين مساله به بهانه خوبي براي دونالد ترامپ، نامزد جمهوريخواه انتخابات رياست‌جمهوري امريكا براي حمله به هيلاري كلينتون، نامزد حزب دموكرات و دولت باراك اوباما تبديل شود. البته به تصويب رسيدن اين طرح با واكنش شديد رياض نيز همراه شده است. عربستان پيش از به تصويب رسيدن اين طرح تهديد كرده بود كه با چنين طرحي، دارايي‌هاي خود را از امريكا خارج خواهد كرد. كشورهاي شوراي همكاري هم‌راستا با عربستان نسبت به اين مساله واكنش نشان داده و نگراني خودشان را اعلام كرده‌اند، زيرا با توجه به تغيير معادله نفت در برابر امنيت، آنها از تسري يافتن اين تغيير معادله نسبت به خود نگران هستند و از سوي ديگر، اين كشورها از مناسبات بسيار نزديكي با رياض برخوردار هستند و عملا شوراي همكاري به سخنگوي طوطي‌وار منويات رياض تبديل شده است.