دوباره آتش‌بس بر ويرانه‌هاي جنايت سعودي

سارا معصومي

صنعا صحنه حوادث و تحولات جديدي شده است. ناگهان نگاه جامعه جهاني و وجدان خفته قدرت‌هاي بين‌المللي به سمت بحران انساني در يمن چرخيده است. پس از آنكه عربستان سعودي به گفته خودش در حمله‌اي سهوي قريب به 150 شهروند غيرنظامي را در مراسم ختم در صنعا به كشتن داد، سكوت متحدان عربستان در جنايت يمن شكسته شد. بريتانيا كه تا هفته گذشته مسوول تجهيز ائتلاف سعودي براي بمباران يمن بود جامه دايه مهربان‌تر از مادر را براي سعودي‌ها برتن كرد و طرحي براي آتش‌بس در اين كشور ارايه كرد. جان كري، وزير امور خارجه امريكا كه به اسم بحث در خصوص سوريه به لوزان و لندن رفته بود پس از خلوت سياسي با همتاي انگليسي خود و همچنين عادل الجبير، وزير امور خارجه عربستان سعودي اعلام كرد كه آتش‌بس بايد در چند روز آينده برقرار شود. ساعتي پس از اين اظهارنظر جان كري بود كه الجبير نيز سخنان ارباب سياسي خود را تكرار كرد و تاكيد كرد كه: ما نيز به دنبال آتش‌بس هستيم.
پس از دستور وزراي امور خارجه امريكا و انگليس، بازي‌ها در پشت صحنه سرعت گرفت و جنگي كه از يك سال و نيم پيش به دستور سعودي‌ها اغاز شده بود در مسير فروكش كردن قرار گرفت. شامگاه دوشنبه بود كه دفتر نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور يمن اعلام كرد كه آتش‌بس 72 ساعته در يمن از شامگاه چهارشنبه كليد خواهد خورد. آتش‌بسي كه ششمين تلاش بين‌المللي براي پايان دادن به جنگ در يمن است. در بيانيه نماينده ويژه آمده است: توقف آتش كه نخستين‌بار در ماه آوريل اجرايي شده بود مجددا از روز 19 اكتبر ساعت 24 به وقت صنعا به مدت اوليه 72 ساعت آغاز خواهد شد. نماينده ويژه دبيركل در امور يمن گفته است كه تمام احزاب درگير در مسائل يمن با اين آتش‌بس موافقت كرده‌اند. نماينده ويژه دبيركل در امور يمن تاكيد كرده است كه در صورت پايبندي طرفين به اين آتش‌بس، زمان آن تمديد خواهد شد. درست 48 ساعت پس از آنكه انگليس و امريكا دستور آتش‌بس را صادر كرده‌اند، روندي كه گفته مي‌شد به سهولت قابل دسترسي نيست، اجرايي شد. در چنين شرايطي اصلي‌ترين سوال اين است كه چرا زنگ‌هاي خطر براي امريكا و انگليس پيش از آنكه بحران در يمن چندلايه‌تر شود، به صدا درنيامد؟ مردم يمن با حمله اخير امريكا به مركز رادارهاي الحوثي‌ها بيش از پيش واشنگتن را در كشتار بي‌امان هموطنان خود در يك سال و نيم گذشته سهيم مي‌بينند.
نياز فوري رياض به آتش‌بس
جرقه ناآرامي‌ها در يمن از سپتامبر 2014 و با بروز اختلاف ميان حوثي‌هاي حامي رييس‌جمهور سابق علي عبدالله‌صالح و رييس‌جمهور وقت كه مورد حمايت سعودي‌ها بود، زده شد. البته تنش زماني بالا گرفت كه ائتلافي از برخي كشورهاي اهل سنت به رهبري عربستان سعودي اقدام به دخالت در اختلاف‌هاي سياسي داخل يمن كردند و مواضع حوثي‌ها را بمباران كردند. از مارس 2015 تا به امروز يمن هر روز در خندق جنگي كه عربستان حفر كرد، بيشتر غرق شده است. امروز در حالي عربستان سعودي و سازمان ملل از برقراري آتش‌بس در يمن سخن مي‌گويند كه تمامي تلاش‌هاي پيشين در خصوص مذاكرات سياسي و توقف آتش در يمن به شكست منتهي شده است. كويت آخرين بار در ماه آگوست ميزبان رايزني هيات‌هاي سعودي و انصارالله بود كه تمام آن تلاش‌ها با زياده‌خواهي سعودي به شكست انجاميد. به گفته منابع آگاه، صيغه‌هاي مذاكراتي كه در كويت به انصارلله پيشنهاد شد، عملا به معناي پيروزي سياسي عربستان سعودي در نبردي بود كه رياض در صحنه نظامي نتوانسته است به سود خود به پايان برساند. در آن فضاي مذاكراتي هم، انصارالله كه همواره خواهان توقف بمباران‌هاي سعودي و كشتار غيرنظاميان به خصوص زنان و كودكان شده است از برخي خطوط قرمز خود عقب‌نشيني كرد تا مقدمات برقراري آرامش را فراهم كند. با اين‌همه درخواست‌هاي سعودي از انصارالله بي‌شمار بود و پذيرش آن شروط به معناي تسليم يك طرف بود و برنده شدن بازيگري غيريمني كه جنگ بي‌اماني را عليه مردم يمن اغاز كرده بود. امروز اگر عربستان سعودي از سوي متحدان امريكايي و حاميان اروپايي خود براي پيشبرد آتش‌بس و مذاكرات سياسي تحت فشار قرار گرفته باشد، بايد برگه‌هاي بيشتري را به انصارالله واگذار كند. عربستان سعودي آخرين‌بار پس از شكست مذاكرات در كويت، بر كميت و كيفيت حملات نظامي ائتلاف تحت هدايت خود در يمن افزود و به گونه‌اي تلاش كرد آنچه را در مذاكرات به دست نياورده بود در ميدان نبرد جبران كند تا شايد انصارالله به ستوه آمده از جنگ را راضي به نسخه از پيش تعيين‌شده كند. ائتلاف سعودي در يك سال و نيم گذشته از هيچ كمك مالي و نظامي به هواداران هادي خودداري نكرده است اما تمام اين اجماع‌سازي‌ها و كمك‌ها نتوانست حوثي‌ها را از مناطق مهم حتي در صنعا بيرون براند. در حال حاضر حوثي‌ها و متحدان آنها بخش اعظمي از شمال يمن را در اختيار دارند و اين در حالي است كه نيروهاي وفادار به هادي ساير مناطق يمن را با هواداران خود قسمت كرده‌اند. در حال حاضر نماينده ويژه دبيركل در امور يمن مي‌گويد كه آتش‌بس مي‌تواند فرصت را براي ارسال كمك‌هاي انسان‌دوستانه به مناطق مختلف يمن مهيا كند و از سوي ديگر به خونريزي‌ها در يمن پايان دهد.
رياض در بن بست ميداني
عربستان سعودي با ورود نظامي به بحران يمن خود را در گردابي نه تنها نظامي كه حيثيتي و اخلاقي گرفتار كرد. سعودي‌ها با تكيه بر تجهيزاتي كه از امريكا و كشورهاي اروپايي دريافت مي‌كردند تصور پايان به حصول رسيدن سريع جنگ را داشتند. تصوري كه با مقاومت مردم يمن هر روز دورتر از دسترس شد. امروز عربستان هم از حيث نظامي، هم حيثيتي و هم اقتصادي در يمن در منگنه قرار گرفته است. سياست‌هاي رياضتي كه عربستان سعودي در داخل اعمال كرده است نشان از هزينه‌هاي بالاي جنگ دارد. جنگ يمن به مقوله‌اي فرسايشي بدل شده است و اين حتي منافع كوتاه‌مدت سعودي را چه در بعد منطقه‌اي و چه داخلي تحت‌الشعاع داده است. عربستان با ابزار جنگ به ميدان آمد تا حصول سريع نتيجه را تضمين كند اما عملا در اين جنگ هم به مقصود نرسيد. ويراني فيزيكي شهرها، تخريب ابتدايي‌ترين زيرساخت‌هاي يمن، قحطي و گرسنگي كه تصاوير شكم‌هاي به پشت چسبيده كودكان يمني به صراحت از آن خبر مي‌دهد و مرگ و ميري كه مي‌تواند يمن را در آستانه بيماري‌هاي واگيردار قرار دهد همه و همه از حيثيت آل‌سعود كاسته است. رياض امروز در بن‌بست ميداني در صنعا گرفتار شده است. هم رياضت اقتصادي در داخل را كليد زده و هم بايد از پس هزينه‌هاي بين‌المللي توسل به جنگ برآيد. سعودي‌ها نه در هوا و با بمباران توانستند اهداف خود را تامين كنند و نه بر روي زمين و پشت ميز مذاكره. هدف‌گذاري‌هاي سعودي در زمين يمن هيچ كدام به فصل درو نرسيده است و يمن به جنگي مفتوح و فرسايشي براي سعودي‌ها بدل شده است. عربستان سعودي در حال حاضر با جنگ مفتوحي روبه رو است كه پرانتزهاي آن تا ابد نمي‌تواند باز باشد. شايد تير خلاص به اين هزينه‌سازي‌ها هم حمله به صنعا و مواضع آتي امريكايي بود كه در يك سال و نيم گذشته درباره يمن به حرمت اتحاد با سعودي‌ها سكوت كرده بود. واشنگتن دقايقي پس از حمله يمن به صنعا و كشتار شهروندان غيرنظامي به گونه‌اي كه سرپوش گذاشتن سعودي‌ها بر آن ديگر ممكن هم نبود اعلام كرد كه در سياست‌هاي خود در قبال يمن بازنگري خواهد كرد. بازنگري كه ظاهرا در لندن به عادل الجبير ابلاغ شد و جان كري با طمانينه در گوش همتاي سعودي خود زمزمه كرد كه: ديگر كافيست. عربستان سعودي امروز خود را در چند جبهه در منطقه درگير كرده است، درگيري كه عملا دست و پاي اين كشور را در مانوردهي و حتي اندكي عقب‌نشيني هم بسته است. با اينهمه وضع اين كشور در يمن به نسبت ساير پرونده‌ها وخيم‌تر است چرا كه يمن تنها پرونده‌اي است كه سعودي‌ها در آن به تنهايي ورود پيدا كردند و جنگي نيابتي نبود. عربستان امروز در يمن در برابر گزينه‌هاي سختي قرار گرفته است كه پذيرش هركدام از آنها برايش هزينه‌هاي سياسي و حيثيتي خاص را دارد.
آمار بي‌سابقه يونيسف از كشتار كودكان در يمن
1163 كودك در يمن كشته و بيش از 1730 تن ديگر از آغاز جنگ عليه يمن در مارس 2015 زخمي شده‌اند. اين آخرين آماري است كه صندوق كودكان سازمان ملل متحد «يونيسف» براي انعكاس ميزان جنايت رخ داده در يمن منتشر كرده است. «محمد الاسعدي» سخنگوي دفتر يونيسف در يمن در اين خصوص گفت: اينها تنها آمار حداقلي است و برآورد يونيسف آن است كه تعداد كودكان كشته و مجروح شده بسيار بيشتر از اين است. در حال حاضر حدود 10 هزار كودك در نقاط مختلف يمن نياز ضروري به كمك‌هاي انساني دارند به ويژه اينكه درگيري‌ها نيز ادامه دارد. كودكان يمني در معرض كشتار، رعب و وحشت و آشفتگي‌هاي رواني هستند و فرصت‌هاي آنان براي دستيابي به خدمات بهداشتي اوليه و آموزش از دست مي‌رود. همچنين 5/1 ميليون كودك زير پنج سال در معرض سوءتغذيه هستند. در سال جاري به خاطر بسته شدن 780 مدرسه، 350 هزار كودك يمني از آموزش محروم شده‌اند. بر اساس آمارهاي كلي، جنگ يمن از ماه مارس گذشته تاكنون 6900 كشته، 35 هزار زخمي و بيش از سه ميليون آواره به جا گذاشته است. يمن عنوان فقيرترين كشور جهان عرب را به خود اختصاص داده است و گفته مي‌شود كه از مجموع 22 استان اين كشور 10 استان در خطر قحطي به سر مي‌برند.
چاقو دسته خود را بريد
درست در روزهايي كه مردم يمن عزادار شهروندان غيرنظامي هستند كه در جريان برگزاري مراسم ختم پدر وزير دفاع يمن كشته شدند و روند درمان 700 زخمي هم ادامه دارد، دولت عربستان سعودي با ارتش تحت فرمان دولت هادي در تقابل بي‌سابقه‌اي به سر مي‌برد. كميته‌اي كه عربستان سعودي براي تحقيق و بررسي جنايت صنعا تشكيل داده بود ضمن تمجيد از آنچه همكاري عربستان ناميده بود اعلام كرد كه ستادكل ارتش يمن [بخش وابسته به هادي] با دادن اطلاعات غلط مسبب وقوع اين فاجعه شده است. با انتشار اين بيانيه در حالي كه عربستان تلاش مي‌كرد توپ را به زمين هادي بيندازد و از جنايت تبري بجويد، اختلاف ميان دولت مستعفي يمن و رياض بالا گرفت. «عبدالعزيز جباري» يكي از اعضاي دولت مستعفي هادي به اين اقدام عربستان واكنش نشان داد و با حمله به فرماندهان ائتلاف عربي- سعودي اعتراف كرد عربستان در يمن مرتكب جرايم و جنايت‌هاي جنگي شده و افزود هادي و نيروهاي تحت امر او هيچ دخالتي در حادثه صنعا نداشتند به همين دليل بهتر است ائتلاف مسووليت خود را بر عهده بگيرد.