نقد و بيمه جامعه

يكي از بحث‌هاي محوري اسلام و دين خدا «نقد» است. شهيد مطهري در يكي از كتاب‌هايش روايتي از حضرت عيسي نقل كرده‌اند كه «كونو نقاد الكلام». يعني همواره نقاد باشيد. هر حرف و كلامي را نقد كنيد. اين نقد كردن از مطلق شدن جلوگيري مي‌كند. جامعه و فردي كه نقد مي‌شود پي مي‌برد كه مطلق نيست. پي مي‌برد كه صددرصد حرف‌هايش درست نيست و بالاخره چند درجه با حق زاويه دارد. اما نقد انواع مختلف دارد. اول «نقد از خود»؛ حكومت‌ها اگر نقد از خود نكنند غرور بر آنها حاكم مي‌شود. نقد از خود باعث زنده شدن تواضع در انسان‌ها و همين‌طور حكومت‌ها مي‌شود. بهترين نوع نقد و موثرترين آن نقد از خود و نقد از خود دستگاه حاكمه است. دوم نقد از ديگران است؛ نقد از ديگران راحت‌ترين نقد است. يعني همه مي‌توانند نقاد باشند. در صورتي نقد ديگران موثر واقع مي‌شود كه يك حكومت يا فرد يا سازمان نقد از خود داشته باشد و دوم اينكه نقدپذير باشد و نقد ديگران را بپذيرد و عكس‌العمل منفي نشان ندهد. اگر نقد از جامعه يا ملتي گرفته شود حاكميت فساد و ظلم قطعي است. بايد با نقد سلامت جامعه را بيمه كرد. سلامت انسان‌ها را بيمه كرد. تا انسان‌ها خودشان را خدا نبينند. وقتي نقدپذير نبوديم يعني خودمان را جاي خدا گذاشته‌ايم. در قرآن هم مي‌بينيد كه باب نقد باز شده و حتي خداوند پيغمبر خودش را مورد نقد قرار مي‌دهد. يكي از دلايل نقد خداوند از پيامبر خودش اين است كه به پيامبر اكرم بياموزد كه مطلق فقط خداست. نقد اگر حاكم نباشد مطلق‌نگري و خودمطلق‌بيني در جامعه حاكم مي‌شود و فساد اقتصادي و سياسي و فرهنگي و اجتماعي جامعه را فرا مي‌گيرد. نقد اگر وجود نداشته باشد معلوم است كه جامعه، دولت يا حاكميت از مسير سلامت دور شده‌اند؛ از مسير سلامتي كه نقد مي‌تواند فراهم كند. فضاي جامعه بايد فضاي نقد باشد. نبايد زبان كسي را بست و قلم كسي را شكست. بايد بگويند و بنويسند و نقد كنند. وقتي يكي از كفار پاي درس امام صادق مي‌آمد و او را سوال پيچ مي‌كرد ياران امام صادق ناراحت مي‌‌شدند تا روزي كه او از دنيا رفت. شاگردان امام هر كدام چيزي گفتند از جمله اينكه خوب شد كه اين فرد كافر به درك واصل شد.

امام صادق حرف‌ها را گوش داد و سرش را زير انداخت و بعد سرش را بالا آورد و گفت خدا رحمت كند اين فرد را كه با سوال‌ها و نقدهاي خود باعث غناي اسلام شد. سوال كردن و نقد كردن باعث تلاش و ممارست در پاسخگويي مي‌شود و فرد به نكات ضعيف‌تر و علوم دقيق‌تر دست پيدا مي‌كند. كسي كه نقدپذير باشد مجبور است مطالعه كند و پاسخ دهد. نقد جامعه و افراد را پاسخگو بار مي‌آورد. يادمان باشد هر وقت نقد از جامعه‌اي رخت بربندد فساد در آن جامعه ريشه مي‌دواند.