تغييرات بزرگ
ادامه تغييرات كوچك
روزنامه اعتماد
شوراي نويسندگان
يك استخر بزرگ را در نظر بگيريد كه كنار آن ايستاده‌ايم. آب آن زلال و شفاف است. حال اگر يك قطره مايع رنگي مثلا خون در آن ريخته شود، چه اتفاقي رخ خواهد داد؟ به ظاهر هيچ تغييري در شفافيت و زلالي آب رخ نخواهد داد، بنابراين نسبت به انجام آن بي‌تفاوت خواهيم بود. حال فرض كنيم كه اين كار براي ده‌ها سال ادامه يابد، حتما اگر روزانه يك قطره ريخته شود پس از 50 سال استخر مورد نظر يك استخر خون است و نه آب. اگر كسي هر روز اين استخر را با روز پيش يا هفته و ماه پيش از آن مقايسه كند، تفاوتي در رنگ آن نخواهد ديد. ولي اگر به هر دليلي يك نفر اين استخر را در 50 سال پيش ديده و اكنون نيز آن را ببيند، متوجه تحول بزرگ كيفيت و رنگ و بوي طعم و... آن خواهد شد.
اين روزها فيلم سيانور در پرده سينماهاي كشور نمايش داده مي‌شود. شايد نسل جوان ايران با تاريخ و حوادث پيش از انقلاب آشنايي كافي نداشته باشد و اين نيز به دليل دستوري شدن تحليل تاريخ در كشور است، ولي با ديدن اين فيلم متوجه مي‌شوند كه يك گروهي به نام سازمان مجاهدين خلق بود كه نيم قرن پيش بناي تاسيس آن گذاشته شد. آنان ارزش‌هاي گوناگوني را تبليغ مي‌كردند و صادقانه به آنها اعتقاد داشتند، يكي از مسلط‌ترين ارزش‌هاي آنان مبارزه با امپرياليسم امريكا، كشتن آنان و كشته شدن در اين راه بود. ارزش عملي اين گزاره چنان بود كه به تناسب انجام آن نوعي حقانيت نظري و عقيدتي نيز براي آنان فراهم مي‌كرد. هر گروه سياسي براي اثبات حقانيت خود به شواهدي در تاييد شدت و كيفيت و كميت مبارزه ضد امپرياليستي خود استناد مي‌كرد و اين را در صحنه‌اي از فيلم سيانور مي‌توان ديد.
اكنون از آن دوران بيش از 40 سال گذشته است. آيا مي‌دانيم آن گروهي كه ديگران را به بزدلي در مبارزه با امپرياليسم امريكا متهم مي‌كرد و خود را نوك تيز مبارزه با امريكا و سركردگان داخلي‌اش مي‌ناميد، امروز افتخار آن را دارد! كه با بدترين حكومت امريكا در 200 سال گذشته، از حيث نژادپرستي، سلطه‌گري و ضديت با دموكراسي و... همسو و تابع محسوب مي‌شود!؟ اشتباه نشود منظور اين نيست كه انسان‌ها يا گروه‌هاي سياسي نبايد دچار تغيير و تحول شوند. به‌طور قطع تغيير و تحول لازمه هر فرد يا گروهي سياسي و موجود اجتماعي است، ولي نه تا اين حد كه يك گروه به‌طور كامل 180 درجه چرخش كند و در هر دو موضع نيز حالت افراطي داشته باشد. حتي اين را هم مي‌توان تحمل كرد چرا كه فرد يا گروه متوجه اشتباه خود شده و آن را جبران مي‌كند، ولي نمي‌شود كه افراد يا گروه‌ها در عين تغييرات 180 درجه‌اي در همه حال حق باشند و هم به گذشته خود افتخار كنند و هم حال خود را افتخارآميز بدانند، در حالي كه گذشته و حال آنان قابل جمع نيست.
مساله و نكته اساسي اين است كه اگر 40 سال پيش از يك نفر كه عضو سازمان مذكور بود يا حتي يك ناظر عادي پرسيده مي‌شد كه سرنوشت اين گروه را در 40 سال بعد چگونه مي‌بيند، بعيد بود كه به ذهن هيچ‌كس خطور كند كه اين گروه كارش به جايي برسد كه
با فاشيست‌ترين و نژادپرست‌ترين گروه‌هاي امريكايي عليه مردم خودش همدست شود و در واقع كارگزار آنان شود.
كساني كه كشتن سه امريكايي در سال 1353 را مبناي حقانيت نظري و تشكيلاتي خود مي‌دانستند و به آن افتخار مي‌كردند، اكنون به چنين وضعي افتاده‌اند.
مساله اصلي براي ما اين سازمان و نمونه‌هاي ديگر نيست. مساله اصلي درك اين فرآيند است كه اگر توجه نشود براي همه افراد و گروه‌ها و خودمان نيز رخ مي‌دهد، فقط شدت و ضعف آن قدري متفاوت است. همانطور كه در تمثيل ابتداي يادداشت ذكر شد، شايد اضافه شدن يك قطره خون به يك استخر، كيفيت آب را به نحو قابل مشاهده‌اي تغيير ندهد، و از اين رو حساسيت ما را برانگيخته نكند، ولي وقتي كه اين كار تكرار مي‌شود، اتفاق مهمي رخ مي‌دهد و آن حساسيت‌زدايي از ما است، و اينكه تغييرات بطئي و كوچك به چشم نمي‌آيد. شايد اگر فقط يك يا چند قطره خون به اين استخر اضافه مي‌شد، جاي نگراني وجود نداشت، ولي وقتي كه اين فرآيند استمرار يافت، هنگامي متوجه ماجرا خواهيم شد كه كار چنداني براي اصلاح وضع خودمان نمي‌توانيم انجام دهيم.
هر چند مسير انحرافي اين سازمان كه در اندك زماني پيموده شده در تاريخ بي‌سابقه است ولي حتي اندكي از اين زاويه‌گيري با مسير اصلي نيز براي ما پسنديده نيست.
از اين جهت بد نيست كساني كه در انقلاب بوده‌اند و براي تحقق آرمان‌ها و شعارهاي آن زحمت كشيده، و هزينه داده و عمر خود را صرف آن كرده‌اند، در اين ماه‌هاي منتهي به سالگرد انقلاب، گرد هم آيند و فارغ از هر نوع گرايش حزبي و گروهي خود، مرور كنيم كه 40 سال پيش از يك جامعه اسلامي و پس از انقلاب چه تصويري داشتيم، و واقعيت كنوني جامعه با آن تصوير چقدر انطباق دارد؟ در صورت انطباق بحثي نيست ولي اگر با يكديگر انطباق نداشتند، بايد به اين پرسش پاسخ داد كه آيا آن آرمان‌ها و تصاوير خيالي و غيرعملي بودند يا عملكردهاي ما اشكال داشته است؟ در هر حال هر نيرويي كه در سياست يا در هر اقدام اجتماعي ديگري بوده، پس از گذشت مدتي بايد به ارزيابي ماجرا بپردازد و به پرسش‌هاي مذكور درباره آن رويداد پاسخي صريح و روشن دهد.