خانه قاجاري اميري، شايعه تخريب يا حقيقت احيا
خانه تاريخي در دل پروژه مدرن
فرزانه قبادي
« نگاه ميراث فرهنگي نگاه آگاهانه و به روزي نيست و اين موضوع چالش بزرگي براي اين سازمان است، در شهر مشهد هنوزنتوانسته‌اند از عهده اين چالش بر بيايند. وقتي شرايط موجود بناهاي تاريخي در شهرهاي ايران را با شهرهاي بزرگ دنيا مقايسه مي‌كنيم، مي‌بينيم كه در كشورهاي ديگر با استفاده از علم روز چطور توانسته‌اند هم بناهاي تاريخي خود را حفظ كنند و هم از جريان توسعه عقب نمانند.» اينها اظهارات هدايت گواهي، ناظر و طراح مرمت خانه تاريخي اميري است. پروژه‌اي كه در خيابان نواب صفوي مشهد، در حال اجراست. پروژه «درگاه ضامن» يك تفاوت اساسي با تمام پروژه‌هاي در حال اجرا در منطقه ثامن دارد. اين مجتمع تجاري- اقامتي در حال ساخت، درست ديوار به ديوار يكي از خانه‌هاي تاريخي مشهد قرار دارد. خانه‌اي كه در تاريخ ۳۰ تير ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۱۳۲ به ثبت ملي رسيده است. خانه اميري يكي از پرچالش‌ترين بناهايي است كه در منطقه ثامن قرار دارد، همجواري اين بنا با پروژه‌اي بزرگ باعث شده تا شرايط خاص اين بنا بيشتر از ديگر بناها خودنمايي كند. محل قرار‌گيري خانه اميري به گونه‌اي است كه نگاهي از بيرون اين پروژه اين تصوير را در ذهن قاب مي‌گيرد كه پروژه‌اي عظيم در حال بلعيدن بخشي از تاريخ اين شهر است. اين قاب براي فعالان ميراث فرهنگي مشهد، تبديل به نمادي شده براي نشان دادن اتفاقي كه در سطحي وسيع‌تر و در بافت تاريخي مشهد در حال وقوع است. مسوولان ميراث فرهنگي و فعالان اين حوزه در شهر مشهد نگران اين خانه تاريخي و همجواري‌اش با پروژه عظيم درگاه ضامن هستند، اما مسوولان و مجريان پروژه حرف‌هاي ديگري براي گفتن دارند. حرف‌هايي تامل‌برانگيز كه زاويه‌اي جديد در نگاه به اين پروژه را پيش چشم مي‌گشايد. نگاهي كه كارشناسان مرمت به اين پديده دارند هم موضوع تازه‌اي است. آنها مي‌گويند همنشيني بناهاي تاريخي با سازه‌هاي مدرن، در جهان به عنوان شيوه‌اي نو براي حفظ بناهاي تاريخي و در عين حال توسعه فضاهاي شهري به كار گرفته مي‌شود. با كنار هم قرار دادن اظهارات مسوولان ميراث فرهنگي و مجريان پروژه به تناقضاتي مي‌رسيم كه از سويي خيال‌مان بابت مرمت و حفاظت اين خانه تاريخي آسوده مي‌شود و از سويي همراه نگراني‌هاي كارشناسان مرمت مي‌شويم كه مي‌گويند با توقف پروژه از مرداد ماه سال گذشته تا به امروز، اين بناي تاريخي كه پروژه مرمت آن تا حدودي پيش رفته بود، بيش از قبل تخريب خواهد شد و آسيب خواهد ديد. تصاوير سه بعدي موجود در سايت پروژه درگاه ضامن مي‌گويد طراحان اين پروژه برنامه خاصي براي احيا و مرمت خانه اميري دارند. اما حرف‌هايي هم از زبان فعالان ميراث فرهنگي مشهد شنيده مي‌شود، مبني بر اينكه مالكان خانه مي‌خواهند اين خانه را از ثبت خارج و آن را تخريب كنند. كنار هم قرار دادن سخنان مسوولان ميراث فرهنگي استان و مجريان پروژه زوايايي را روشن مي‌كند كه شايد بتوان از دل آنها تا حدودي آينده خانه اميري را پيش‌بيني كرد.
ميراث فرهنگي: نگران خانه اميري هستيم
محمد ركني، معاون ميراث اداره كل ميراث فرهنگي خراسان رضوي در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد: «موضوع مربوط به خانه اميري را به گونه‌اي مديريت مي‌كنيم كه وخامت وضعيت اين خانه تاريخي تداوم نداشته باشد. مذاكراتي با مسوولان پروژه داشتيم كه هنوز به نتيجه خاصي نرسيده است.» اما وفا ثابتي، مسوول پايگاه ميراث فرهنگي بافت پيرامون حرم رضوي از عدم همكاري مجري پروژه براي ارايه طرح مرمتي بنا مي‌گويد:«قرار بر اين بود كه طرح مرمت، توسط شركت درگاه ضامن تهيه شود و به تصويب اداره كل ميراث استان و سازمان ميراث فرهنگي برسد و بعد از تاييد، قابليت اجرا داشته باشد. اما متاسفانه اين اتفاق نيفتاد و تابستان امسال طرح مرمت به دست اداره كل ميراث فرهنگي رسيد. طرحي كه داراي اشكالات فراواني است و مورد تاييد ما نيست. اما طي اين مدت، يعني از زماني كه اين توافقات در اسفند 93 صورت گرفت، شركت درگاه ضامن اقدامات و مداخلات زيادي را بر اساس طرحي كه ارايه داده‌اند، صورت داده است. اما هيچ كدام از اين اقدامات از سوي اداره كل ميراث فرهنگي پذيرفتني نيست. ما در مكاتبات‌مان با اين شركت نگراني خود را نسبت به وضعيت خانه اميري اعلام كرديم، و از آنها درخواست كرده‌ايم هر چه سريع‌تر اقدامات لازم با نظارت و هماهنگي ما صورت گيرد كه اين اتفاق تا به حال نيفتاده است.»
ناآگاهي نسبت به روش‌هاي نوين حفاظت
هدايت گواهي، كارشناس مرمت است و به عنوان ناظر مرمت خانه اميري با پروژه درگاه ضامن همكاري دارد، در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به اينكه بافت تاريخي مشهد بايد به صورت كشوري بررسي شود و تخريب بافت تاريخي مشهد يك چالش ويژه در ايران است، مي‌گويد: «ادعاي سازمان ميراث فرهنگي در مورد حاضر نشدن ما در جلسات اين سازمان و ايرادات طرح مرمتي پروژه صحت ندارد. در پروژه اميري طبق قانون با سازمان ميراث فرهنگي مراودات خودمان را داشتيم و اين نخستين بار نيست كه با سازمان ميراث فرهنگي همكاري مي‌كنيم، طرح مرمت بناي اميري را هم مدت‌هاست به سازمان تحويل داده‌ايم. ضمن اينكه طرح مرمت پروژه‌اي كه ما قبلا انجام داده‌ايم (عمارت تاريخي داروغه مشهد) در همايش ميراث يونسكو در منطقه آسيا اقيانوسيه به عنوان طرح مرمتي برتر انتخاب شد و مورد تاييد يونسكو است. پروژه اميري از عمارت داروغه و بسياري پروژه‌هاي ديگر مشهد اهميت بيشتري براي مشهد و البته براي كل ايران دارد. مشهد شهري است كه از سال 70 تخريب بناها و بافت تاريخي در آن صورت مي‌گيرد. طرح مرمت خانه اميري در واقع ارايه يك راهكار بود براي برون رفت از چالش بزرگي كه سازمان ميراث فرهنگي نزديك به 20 سال است در آن گرفتار است و متاسفانه حاضر نيست واقعيت‌هاي موجود در بافت تاريخي را بپذيرد. هنوز مسوولان حاضر نيستند واقعيت‌هاي بافت تاريخي را بپذيرند، واقعيت‌هايي مثل اينكه چندين راهكار براي حفظ بناهاي تاريخي وجود دارد، از جمله ايجاد طرح توجيه اقتصادي براي بناهاي تاريخي و يكي ديگر از راه‌ها كه بناي اميري آن را پيشنهاد كرد، پيروي كردن از شيوه‌اي است كه در برلين قبل از جنگ جهاني دوم انجام داده‌اند و نمونه‌هاي بسيار ديگري در دنيا از آن وجود دارد و ما همه اين موارد را به سازمان ميراث فرهنگي ارايه كرده‌ايم تا توانسته‌ايم تاييد پروژه را در روزهاي اول بگيريم. اين شيوه حفاظت از طريق بناهاي ميان‌افزا بود. متاسفانه وقتي بافت شاكله خود را از دست مي‌دهد، ما چاره‌اي نداريم جز اينكه نگاه بسيار قديمي و سنتي و كلاسيك‌مان را نسبت به بناهاي تاريخي تغيير دهيم و بپذيريم كه مي‌شود براي يك بناي تاريخي، توجيه اقتصادي داشته باشيم، مي‌شود به بخش خصوصي اعتماد كرد و وارد تعامل شد تا بناي تاريخي را حفاظت كند و در عوض ما هم بپذيريم كه اين بنا به جاي اينكه تخريب شود، مي‌تواند در دل يك پروژه مدرن قرار گيرد. بسياري از بناهايي كه در سال‌هاي گذشته در مشهد تخريب شدند، مي‌توانستند به اين روش حفظ شوند.» اما علاوه بر اينها چالش ديگري كه در خصوص بناهاي تاريخي در مشهد مطرح است، بناهايي است كه در فهرست آثار ملي ثبت شده‌اند و مالكان آنها درخواست خروج اين بناها را از ثبت دارند تا امكان تخريب يا فروش آن را داشته باشند. وفا ثابتي، مسوول پايگاه ميراث فرهنگي بافت پيرامون حرم رضوي در خصوص شايعه خروج از ثبت خانه اميري در مشهد به «اعتماد» مي‌گويد: «تملك شهرداري بعد از ثبت ملي خانه اميري بوده و شهرداري با آگاهي كامل از ثبت ملي اين بنا، آن را خريداري كرده است. در نتيجه اين موضوع كه اين بنا از ثبت خارج و تخريب شود، توسط هيچ مرجع قضايي پذيرفتني نيست. مالك شايد حق شكايت داشته باشد، اما اين در صورتي است كه موافقت مالك هنگام ثبت بنا جلب نشده باشد. در مورد خانه اميري چنين اتفاقي نيفتاده است.» ثابتي در خصوص قانون موجود براي خريد و فروش آثاري كه در فهرست ملي ثبت شده‌اند مي‌گويد: «در جريان ثبت ملي آثار، حقوق مالكانه ثبت نمي‌شود، فقط بنا و حقوق معنوي آن ثبت مي‌شود، حقوق مادي اثر در اختيار مالك است. اما در مورد خانه اميري بحثي كه وجود دارد اين است كه شهرداري با اعمال ماده هشت قانون تملك اراضي، اقدام به تملك بنا كرده است. قانوني كه اين اجازه را مي‌دهد كه با حكم دادستاني اين خانه از تملك آقاي اميري كه مالك اين خانه بودند، خارج شده و در تملك شهرداري قرار گيرد. خانه اميري در حال حاضر در معرض خطر نيست، نگراني ما از بابت سلامت بنا است، به دليل اينكه اين بنا در دل پروژه شركت درگاه ضامن قرار گرفته است، در معرض آسيب است. »
ثبت ملي بناها ضمانت حفاظت آنها نيست
هدايت گواهي به عنوان كارشناس مرمت در خصوص مقوله ثبت در مشهد نكاتي را بيان مي‌كند: «ثبتي كه نتواند بازوي قدرتمند اجرايي و حفاظتي باشد، ارزش و اعتباري ندارد. در مشهد بسياري از خانه‌ها را ثبت ملي كرده‌اند و مالكين با پيگيري‌هاي قضايي، آنها را از ثبت خارج كرده اند (از جمله خانه رجايي در بازار سرشور مشهد). ثبت مي‌تواند به عنوان آخرين گزينه مورد استفاده قرار گيرد، آن هم نه با اين عنوان كه يك بناي تاريخي را نجات دهد، بلكه به عنوان راهكاري كه پروسه تخريب بنا را يك يا دو سال به تاخير بيندازد. اگر ما نگاه جامع‌تري به مقوله ثبت داشتيم و با مالكين وارد تعامل و گفت‌وگو مي‌شديم و در پروژه‌هايي كه بناهاي تاريخي جزو آن بود با بخش خصوصي وارد مذاكره مي‌شديم، امكان اين را پيدا مي‌كرديم كه از راهكارهاي به روزي كه در دنيا استفاده مي‌شود، بهره ببريم. امروز تعداد زيادي از بناهاي تاريخي با كمي دخل و تصرف، و با مصالحه باقي مانده بودند.»
ناظر مرمت خانه تاريخي اميري در مورد وضعيت ثبت ملي بناهاي تاريخي در مشهد مي‌گويد: «چند هفته پيش يك بناي تاريخي به اسم بناي «عابدزاده» كه نخستين مهديه ايران بود، تخريب شد. سازمان ميراث فرهنگي در پاسخ اعتراض روزنامه‌هاي محلي، سال گذشته اين بنا را ثبت ملي كرد. اما امسال همين سازمان دستور تخريب بنا را صادر كردند، وقتي ما جزييات اين اتفاق را پيگيري كرديم متوجه شديم ميراث فرهنگي دستور تخريب بنا را داده است، به اين شرط كه شركت مشاور -كه قرار است به جاي بناي عابدزاده هتل بسازد- متعهد شود نماي بنا را با يك فاصله چندين متري از اين بنا، عين به عين دوباره بسازد. تا اينجا هيچ ايرادي وجود ندارد و جزو راهكارهايي است كه ما همواره براي حفاظت از بافت تاريخي ارايه كرده‌ايم. اما تخطي بزرگ از قوانين ميراث فرهنگي بين‌المللي، اين است كه آقاي ثابتي توضيح داده‌اند كه اين بنا قرار است با مصالح جديد (آجر سراميكي و آهن و سيمان و...) ساخته شود. در اين‌صورت اين بنا و دوباره چيني آن هيچ ارزش و اعتباري ندارد، بلكه به نوعي دور زدن قوانين ميراث فرهنگي است. ما اين را مي‌دانيم كه اين بنا زماني مي‌تواند جابه‌جا شود و ارزشمند باشد كه در قدم اول بخش‌هاي مختلف آن بسيار دقيق و اصولي برداشت شود و تكه تكه آجرها و قطعات تاريخي از بخش تاريخي بنا جدا شده و در فاصله‌اي مشخص و طبق نقشه قبلي دوباره چيني شود، اما ميراث فرهنگي دستور تخريب داده و قرار است بناي تاريخي عابدزاده با مصالح جديد ساخته شود. اين برخلاف تمام قوانين ميراث فرهنگي است. با همين مثال مي‌توانيد متوجه شويد كه ثبت در مشهد چقدر مقوله بي‌اعتباري است. به اين دليل كه اگر اين بنا آنقدر اهميت نداشت كه در حد نما با مصالح جديد ساخته شود، چرا ثبت مي‌شود، اگر اهميت دارد و ثبت مي‌شود چرا به اين شكل مي‌خواهيد آن را حفظ كنيد.
در عين حال مسوول پايگاه ميراث فرهنگي بافت پيرامون حرم رضوي در مورد نقش نظارتي ميراث فرهنگي، بر آثاري كه در فهرست آثار ملي ثبت شده‌اند، مي‌گويد: «ميراث نسبت به همه آثاري كه در فهرست آثار ملي ثبت شده‌اند نقش نظارتي دارد، اما هماهنگي و همكاري توسط مالكي كه در حال حاضر خانه اميري را در تملك دارد صورت نمي‌گيرد. به همين دليل خيلي سخت مي‌توانيم شرايط را رصد كنيم، در نتيجه به آساني نمي‌توانيم نظارت لازم را داشته باشيم. حقيقت اين است كه خانه اميري وضعيت مناسبي ندارد، به خصوص حالا كه در فصل بارندگي هستيم، اين خانه در معرض آسيب‌هاي جدي است. اقداماتي را كه شركت ساختماني درگاه ضامن انجام داده است مغاير با توافقات قبلي بوده و با هماهنگي ميراث فرهنگي صورت نگرفته، ما اجازه نداديم بيشتر از اين پروژه را پيش ببرند و مكاتباتي انجام داديم كه مداخلاتي كه در خانه اميري مي‌شود را متوقف كنند. قرار بر اين بود كه طرح مرمت را ارايه دهند و طرح در شوراي فني اداره كل ميراث فرهنگي خراسان بررسي شود و اطلاعات آن مورد مطالعه قرار گيرد و بعد مشاور بتواند نسبت به اجراي طرح اقدام كند. اما تا به حال اقداماتي كه انجام شده با هماهنگي اداره كل ميراث فرهنگي نبوده است.»
تخريب آثار ملي در جريان اجراي پروژه‌هاي بزرگ اتفاق تازه‌اي نيست، هر روز در گوشه‌اي از كشور خبر تخريب تدريجي يك اثر ملي و احداث برج و ساختماني بزرگ منتشر مي‌شود، اما ميراث فرهنگي عموما واكنش درخور توجهي نشان نمي‌دهد، و در برخي موارد با ثبت اضطراري سعي دارد نقش خود را با ميزان قابل توجهي تاخير، در حفاظت بناهاي تاريخي ايفا كند. خانه اميري هم يكي از هزاران بناي تاريخي است كه همين شرايط را دارد. وفا ثابتي در پاسخ به اينكه اگر بخشي از بنا توسط مجري پروژه تخريب شود، اقدام قانوني ميراث فرهنگي براي برخورد با اين موضوع چه خواهد بود، مي‌گويد: «به جهت حساسيت‌هايي كه وجود دارد ما درخواست كرديم تا قبل از تصويب طرح مرمتي اقدامي در مورد بناي اميري انجام ندهند، و كارهايي هم صورت گرفته كه نسبت به برطرف كردن آسيب‌ها اقدام كنند. طرح مرمت در حال حاضر ارايه شده و ايراداتي دارد كه بايد اصلاح شود و بعد از اعمال اصلاحات مورد نياز ابلاغ خواهد شد و بعد قابليت اجرا خواهد داشت.»
500 ميليون تومان براي مرمت هزينه كرده‌ايم
اظهارات مسوولان فرهنگي مبني بر همكاري نكردن مديران پروژه درگاه ضامن با كارشناسان و مسوولان اين سازمان با اظهارات مدير اجرايي پروژه ضامن تناقض دارد. «سعيد خراساني» مدير اجرايي پروژه درگاه ضامن در مورد وضعيت خانه اميري و برنامه‌اي كه در اين پروژه براي اين خانه تاريخي در نظر گرفته شده است، مي‌گويد: «ما چند سال است با وجود اينكه خانه اميري براي پروژه ما هزينه بردار بود، همچنان پيگير طرح مرمت بنا هستيم. موافقتنامه‌اي با ميراث فرهنگي امضا كرديم و موافقت كرديم كه خانه اميري را مرمت كنيم. متاسفانه ميراث فرهنگي به جاي اينكه مشاركت كند و در جلسات شركت كند، بعد از مدت دو سه ماه كه كار پيش رفت نامه زدند كه به دلايل مختلف كار را به سرعت متوقف كنيد ما هم كه نمي‌خواستيم كار غيرقانوني انجام دهيم، كار را متوقف كرديم. هر چند دليلي كه براي توقف كار اعلام كردند دليل منطقي نبود. مديركل ميراث فرهنگي طرح را تاييد كرده بودند، اما بعضي از دوستان گفتند نبايد اين تاييديه را مي‌دادند. اما دلايل پشت پرده‌اي هم بود. جلساتي تشكيل شد و بعد نامه زدند كه ما با كار جبهه شرقي موافقت مي‌كنيم، در صورتي كه يك ديوار تنها در خانه اميري دردي را دوا نمي‌كند. ميراث فرهنگي بعد از مدتي به اين نتيجه رسيد كه متوقف كردن كار هيچ نفعي نه براي ما دارد و نه براي ميراث. به همين دليل توقف پروژه اوايل سال 94 اتفاق افتاد.»
خراساني براي اثبات اين موضوع كه مجريان پروژه قصد تخريب خانه تاريخي اميري را ندارند مي‌گويد: «ما براي خانه اميري يك آسانسور مجزا هم در نظر گرفته‌ايم، كل ساختماني كه پشت بنا قرار دارد، قرار است بازسازي شود، زيرزمين بنا بازسازي مي‌شود، ديواره‌ها را با هزينه بسياري مقاوم‌سازي كرده‌ايم. اگر پروژه را با نگاه يك كارشناس بررسي كنيد متوجه مي‌شويد ما الزامات حفاظتي را انجام داده‌ايم. داربست‌هايي كه در حال حاضر در بنا تعبيه شده‌اند، اگر نبودند تا به حال بنا تخريب شده بود. در طول اين مدت سقف را سبك‌سازي كرده‌ايم، تمام كارهايي كه انجام شده زيرنظر مشاور و پيمانكار ذي صلاح بوده. يك بودجه 500 ميليون توماني براي سال 94 در نظر گرفته‌ايم، اما متاسفانه ميراث فرهنگي با ما همكاري ندارد. ما ملك را خريداري كرده‌ايم و هزينه‌هاي لازم را پرداخت كرده‌ايم. اگر مي‌خواستيم خانه اميري را تخريب كنيم مثل بسياري جاهاي ديگر كه آب مي‌بندند زير ديوارها تا خود به خود خانه تخريب شود و فرو بريزد، عمل مي‌كرديم. اما ما كل فوندانسيون را مجددا اجرا كرديم، و آرماتور‌بندي انجام داديم و براي محافظت از بنا داربست زديم، اگر قصد داشتيم كه خانه اميري را تخريب كنيم كه اين هزينه‌ها را صرف نمي‌كرديم. اين در حالي است كه مسوولان ميراث فرهنگي حتي يك بار هم در جلسات ما شركت نكرده‌اند، در صورتي كه فاصله پروژه ما با دفتر ميراث منطقه ثامن زياد نيست. يك نكته را بايد بگويم، ميراث فرهنگي نه فقط در مورد پروژه ما، كه در بسياري موارد ديگر كه مي‌بينيم، نه تنها دلسوزي نمي‌كند، بلكه به دنبال مسائل ديگر است.» ناظر مرمت خانه اميري در تكميل صحبت‌هاي خراساني مي‌گويد: «ميراث فرهنگي به موضوع حفاظت و تعامل با بخش خصوصي تمايلي ندارد. در مورد خانه اميري من بارها شنيده‌ام كه در پاسخ ما كه گفته بوديم اگر شما اين طرح را تاييد نكنيد، بناي اميري تخريب مي‌شود، دوستان ميراث فرهنگي به من گفتند ما حاضريم بناي اميري تخريب شود اما به اين شكل با اين برج بالاي سرش باقي نماند. در صورتي كه در نمونه‌هاي اروپايي اين روش كه همنشيني كالبدي بناي تاريخي بسيار زياد است و به عنوان راهكاري كه تمام كنوانسيون‌هاي بين‌المللي تاييد مي‌كنند در بعضي از شهرها ايجاد شده است. به اين نكته هم بايد دقت شود كه اين روش براي شيراز و اصفهان قطعا ايده‌آل نيست. اما براي مشهد در حال حاضر تنها راه‌حل نجات دادن همين چند بناي به جا مانده از بافت تاريخي است.»
بناهاي ميان‌افزا، شيوه‌اي نوين براي حفاظت
هدايت گواهي از راهكارهاي نوين علمي براي حفاظت بناها مي‌گويد و اقداماتي كه در اين زمينه در پروژه درگاه ضامن و خانه اميري انجام شده است: «يكي از اين راهكارهايي كه امروزه در دنيا براي حفظ بناهاي تاريخي ارزشمند استفاده مي‌شود، واچيني و دوباره چيني جداره‌هاي تاريخي است. اين روش به اين شكل است كه قبل از اينكه بنا تخريب شود، تكه‌هاي بنا جداسازي مي‌شود و در جاي ديگر و با يك فاصله كمتري دوباره چيني مي‌شود. اين يكي از راهكارهايي بود كه ما براي حفاظت از بناهاي تاريخي مشهد به ميراث فرهنگي پيشنهاد كرديم. ما مي‌توانيم با مشاركت بخش خصوصي به بهترين شكل از راهكارهاي به‌روز در دنيا استفاده كنيم. يكي ديگر از راه‌هايي كه مي‌تواند موجب حفاظت بناهاي تاريخي شود، بناهاي ميان افزاست، كه به معني همنشيني كالبدي بين يك بناي تاريخي و يك بناي مدرن است، كه ما در مورد خانه اميري از همين شيوه استفاده كرده‌ايم. بخشي از اين رفتارهاي سليقه‌اي مسوولان ميراث فرهنگي ريشه در ناآگاهي از مسائل روز دارد و اين كاملا اشتباه است كه مي‌گويند بناي تاريخي توسط پروژه بزرگ بلعيده مي‌شود. در صورتي كه اين طرح مي‌تواند به عنوان نمونه‌اي موفق اجرا شود و با اعمال تغييراتي جزيي، بناهاي تاريخي را هم حفظ كرد. البته اين قطعا ايده‌آل نيست، همان طور كه در جنگ جهاني دوم براي برلين ايده‌آل نبود، ولي چاره‌اي جز اين نيست و ما بايد اين را بپذيريم و آگاهانه با اين موضوع برخورد كنيم. »
بافت تاريخي مشهد وضعيت مطلوبي ندارد
اين روزها بافت تاريخي شهرهاي بزرگ ايران كه در حال توسعه‌اي مديريت نشده هستند، حال و روز خوشي ندارند. بافت تاريخي مشهد هم يكي از اين موارد است كه هر روز كوچك‌تر از قبل مي‌شود. تا جايي كه اخيرا نماينده‌هاي مجلس نامه‌اي در اين خصوص نوشته‌اند، و خواهان حفظ اين ميراث ارزشمند شده‌اند. وفا ثابتي در مورد وضعيت كلي بافت تاريخي اطراف حرم مي‌گويد: «بافت تاريخي پيرامون حرم وضعيت مطلوبي ندارد. اين وضعيت تا حدودي برمي‌گردد به كمبود اعتباراتي كه براي حفاظت وجود دارد. ما در سال 94 هيچ اعتباري نداشتيم كه بخواهيم اقدامات مرمتي و حفاظتي انجام دهيم. البته اين به معناي آن نيست كه حفاظت و مرمت بناهاي تاريخي تنها وظيفه سازمان ميراث فرهنگي است، كه بخواهد به صورت مستقيم وارد عمل شود، و نسبت به مرمت و احياي بنا اقدام كند. از طرفي تعداد آثار تاريخي هم زياد است و اعتباراتي كه حفاظت هر كدام نياز دارد مبلغ زيادي است كه از توان دولت خارج است. دولت نقش نظارتي و حاكميتي دارد، در مورد احيا و مرمت بناهاي تاريخي، بخش خصوصي بايد فعال باشد. ما در تلاشيم كه بسته‌هاي سرمايه‌گذاري را به بخش خصوصي معرفي كنيم و اين خانه‌ها را با موافقت مالك بنا در اختيار سرمايه‌گذاران بخش خصوصي قرار دهيم. بسياري از بناهاي تاريخي در تملك اشخاص هستند و در تملك ميراث فرهنگي نيستند. سعي داريم طرح احياي خانه‌هاي تاريخي را ارايه دهيم. دولت به صورت مستقيم نمي‌تواند وارد عمل شود و در خصوص احيا و مرمت اين بناها اقدامي انجام دهد.»
دليل اهميت مرمت خانه اميري براي مشهد
هدايت گواهي در خصوص دلايل اهميت مرمت خانه اميري در بافت تاريخي مشهد و وضعيت نابساماني كه اين بخش از شهر مشهد به آن مبتلا شده، مي‌گويد: «پروژه اميري براي ميراث فرهنگي شهر مشهد بسيار مهم است، به اين دليل كه براي نخستين بار در بافت تاريخي تعاملي بين حوزه ميراث فرهنگي و بخش خصوصي ايجاد شده است و يك شركت خصوصي به صورت تمام و كمال و به صورت كلان وارد حوزه مرمت بناهاي تاريخي شده و اين بسيار ارزشمند است. ما با يك شركت خصوصي ديگر براي مرمت يك بناي تاريخي وارد مذاكره شديم، مراحل شروع پروژه هم طي شده بود اما با تعطيل شدن پروژه اميري، پيگيري ما براي يك پروژه جديد نيمه‌تمام ماند، چرا كه بخش خصوصي ديگر اطمينان لازم را براي سرمايه‌گذاري براي مرمت و حفاظت بناهاي تاريخي ندارد. در اين پروژه زحمات زيادي كشيده شد تا شهرداري را مجاب كنيم كه به وعده خود عمل كند و چندين متر از پروژه شارستان را كه در طرح تفصيلي مشهد بود و در حال اجرا بود، جابه‌جا كند. پروژه اميري تعامل بسيار خوبي بود و ميراث فرهنگي تحت هر شرايطي بود اين پروژه را تاييد كرد اما بعد به وعده‌هايش عمل نكرد و پروژه را تعطيل كرد.»
پاسخ طراح مرمت خانه اميري به اظهارات حال مسوول پايگاه ميراث فرهنگي بافت پيرامون حرم رضوي در خصوص عدم همكاري مجريان پروژه با ميراث فرهنگي اين است: «در مورد اظهارات آقاي ثابتي درمورد طرح مرمتي خانه اميري، بايد بگويم كه هرگز در يك پروژه مرمتي، طرح مرمت به شكل كامل در اختيار سازمان ميراث فرهنگي قرار نمي‌گيرد، كه بعد از تاييد آن توسط سازمان بخواهد اجرا شود. دليل آن هم اين است كه بسياري از راهكارهاي مرمتي در حين پروژه پيش مي‌آيد و قابل پيش‌بيني نيستند، پروژه باز مي‌شود و سونداژ مي‌شود و شناسايي انجام مي‌شود. معمولا به اين صورت است كه كليات مرمت در قالب طرح تهيه و ارايه مي‌شود كه ما هم اين كار را كرده‌ايم، و حتي در مورد جزييات هم با نماينده سازمان ميراث فرهنگي آقاي مهندس صادقي پيش مي‌رفتيم، به اضافه اينكه اگر بر فرض ما غفلتي در اين مورد انجام داده‌ايم باز هم مجازات آن تعطيلي پروژه نيست، بلكه مي‌شود اخطار داد، و در مذاكرات موضوع را حل كرد. اما اين تعطيلي پروژه به هيچ‌وجه قابل توجيه نيست به اين دليل كه همه اين را مي‌دانند كه وقتي مرمت يك بنا در حين انجام، متوقف مي‌شود آسيب‌هايي كه به بنا وارد مي‌شود به مراتب بيشتر از زماني است كه مرمت آغاز نشده است. ميراث فرهنگي هيچ‌وقت توضيح قانع‌كننده‌اي در مورد اينكه چرا پروژه را تعطيل كرده‌اند به ما ارايه نداده است. اما با اين حال ما وارد مذاكره شديم. اين نخستين بار نيست كه ما با ميراث فرهنگي همكاري مي‌كنيم، قوانين را خوب مي‌دانيم، بخشي از دفترچه‌هاي مطالعاتي هم به دوستان ميراث فرهنگي ارايه شده بود، و بخش ديگر از اطلاعات را هم قرار بود گام به گام و همزمان با پيشرفت طرح، تهيه كنيم. بيش از يك سال است كه پروژه تعطيل است و در اين مدت آسيب‌هاي زيادي هم به بناي اميري و هم به كل پروژه وارد شده است و مسووليت اين آسيب‌ها با ميراث فرهنگي است و بايد پاسخگو باشد. هفته گذشته توسط ميراث فرهنگي جلسه كميته فني برگزار شد و طرح مرمت پروژه را ارايه كرديم و قرار است ميراث فرهنگي به ما پاسخ دهد كه اگر نكته‌اي وجود دارد ما اصلاح كنيم و اگر اين طور نيست پروژه به كار خود ادامه دهد.»
با وجود تمام اين اظهارات، حقيقت غيرقابل انكار اين است كه خانه تاريخي اميري حال و روز خوشي ندارد. خانه‌اي كه قدمت آن به اواخر دوره قاجار بر مي‌گردد و هنوز هم از پس حفاظ‌هايي كه اطرافش را پوشانده مي‌توان ابهت و شكوه بنا را ديد اما هنوز هم مشخص نيست در ميان كشمكش‌هاي موجود چه سرنوشتي خواهد داشت.