باجي‌كه تهران به عشق‌آباد نداد
نبرد گازي ايران و تركمنستان در دقيقه 90
عرفانه تاجيكي
گاز به ايران نمي‌فروشيم. اوايل هفته، اين خبر را رسانه‌هاي تركمنستان به نقل از مقامات اين كشور مخابره كردند. خبري كه از به جريان افتادن دوباره پرونده گازي ايران و تركمنستان و مطالبه 8/1 ميليارد دلار از ايران خبر مي‌داد. آنچه تركمن‌ها آن را مابه التفاوت يا جريمه ايران بابت كم‌پرداخت كردن پول گازي عنوان مي‌كنند كه ايران از اين كشور خريداري كرده است؛ آنهم نه براي امسال و پارسال بلكه براي سال 86 و 87. آن‌طور كه خبرگزاري‌ها اعلام كردند، اين كشور حتي تهديد كرده بود كه صادرات گاز به ايران را قطع مي‌كند. تهديدي كه سبب شد، مقامات ايراني به اين كشور سفر كنند و درست در زماني كه آنها شرط ايران را براي پرداخت به شيوه اقساط نپذيرفتند، تيم ايراني را از پاي پرواز دوباره به پاي ميزمذاكره دعوت كردند و شرط ايران را پذيرفتند. ماجرا به سالهاي 86 و 87 برمي‌گردد. آن سال هم تركمنستان از اين حربه كه گاز را به روي ايران قطع مي‌كنيم، استفاده كرده و برنده شده بود. چه آنكه ايران گازي براي مصرف مناطق شمال شرقي و شمالي ايران نداشت. آن زمستان كشور درگير سرماي بي‌سابقه بود. تركمن‌ها هم با تمسك به شيوه قديمي، گاز را قطع كردند و قيمت 40 دلاري را به چند برابر افزايش دادند. روايت است كه مرحوم علي كردان، قائم‌مقام وزير نفت به عشق‌آباد سفر كرد و پس از مذاكره، شرط تركمن‌ها را براي خريد گران‌تر گاز پذيرفت. با وجودي كه بنا به گفته حميدرضا عراقي، مديرعامل شركت ملي گاز، ايران مشكلي بابت تامين گاز استان‌هاي شمالي كشور –درصورت قطع گاز تركمنستان- ندارد، به حريف نشان داد كه حربه قديمي قطع گاز در فصل سرما براي امتياز‌گيري ديگر جواب نمي‌دهد. مقامات ايراني حتي يك گام هم جلوتر گذاشتند و خواستار طرح موضوع در دادگاه‌هاي بين‌المللي شدند. موضوعي كه مقامات تركمنستان را به تفكر وا داشت و در نهايت شرط ايران را پذيرفتند كه
ما به تفاوت افزايش قيمت گاز به صورت اقساط به اين كشور پرداخت شود. تركمنستان به خوبي مي‌داند كه در صورت طرح اين موضوع در دادگاه بين‌المللي راي به نفع اين كشور نخواهد بود، چرا كه در نهايت آنچه ايران بايد بابت اين اختلاف بپردازد، كمتر از مبلغي است كه در دولت گذشته بر سر آن توافق شده است. گازي كه از كشور تركمنستان به ايران وارد مي‌شود، تنها 3 درصد از حجم گاز مصرفي ايران است؛ رقمي در حدود 40 ميليون مترمكعب در روز. زماني كه تركمنستان ايران را تهديد كرد كه گاز را به روي ايران مي‌بندد، براي رسيدگي و جمع‌بندي اين اختلاف هياتي ايراني عازم تركمنستان شد. طرف تركمنستاني كه به نظر مي‌رسيد مصرانه بر موضع خود ايستادگي مي‌كند، پاي ميز مذاكره با ايران نشست، مذاكره‌اي كه حتي منجر به تنظيم متن توافقنامه نيز شد، اما ايران كه موافق پرداخت بدهي 8/1 ميليارد دلاري نبود، زماني كه مقاومت تركمنستان را در توافق ديد، ميز مذاكره را به مقصد تهران ترك كرد. طولي نكشيد كه مقاومت تركمن‌ها شكست و هيات ايراني را از باند پرواز به مذاكره مجدد فرا خواند. بر اساس گفته يك منبع آگاه، نتيجه اين بازگشت مجدد ايران به ميز مذاكره، توافق ايران و تركمنستان براي پرداخت بخشي از اين بدهي به طور اقساط است. اين پرداخت در حالي است كه در دوران دولت تدبير و اميد هزينه گاز وارداتي تركمنستان به ايران تمام و كمال پرداخت شده است.
چرا گاز مي‌خريم؟
شايد اين سوال براي خيلي‌ها مطرح شده باشد كه با داشتن دومين ذخاير گازي دنيا، چرا گاز مي‌خريم؟ در واقع، تعاملات گازي ميان ايران و تركمنستان به دو دهه پيش برمي‌گردد؛ زماني كه وزارت نفت ايران براي تامين گاز مناطق شمال شرق كشور قرارداد 30 سالهاي با تركمنستان امضا كرد كه در حال اتمام است، اما از آن زمان تاكنون اجراي اين قرارداد همواره با مشكلات زيادي همراه بوده است. واردات گاز از تركمنستان از زماني شروع شد كه كشور با كمبود گاز مواجه بود؛ با وجود داشتن بزرگ‌ترين ذخاير گاز در ايران، به دليل به بهره‌برداري نرسيدن كامل اين ذخاير، با فرا رسيدن فصل سرما افزايش مصرف گاز در بخش خانگي دچار مشكلاتي مانند قطع گاز يا افت فشار بود كه براي جلوگيري از اين مشكل در منطقه‌هاي شمالي كشور قرارداد واردات گاز از تركمنستان به ايران امضا شد. البته با تكميل پروژه انتقال گاز دامغان- كياسر تا پايان تيرماه سال آينده نياز بخش شمالي و شمال شرقي كشور به واردات گاز از تركمنستان به طور كامل قطع مي‌شود. اين در حالي است كه ايران تنها مشتري گازي تركمنستان به شمار مي‌رود چرا كه صادرات اين كشور به روسيه و چين قطع شده است.
اجازه به وجود آمدن بحران نمي‌دهيم
حميدرضا عراقي، مديرعامل شركت ملي گاز ايران كه ديروز در راس هياتي به تركمنستان رفته بود، در واكنش به تهديد تركمنستان براي قطع گاز ايران در استان گلستان گفته بود: اجازه به وجود آمدن بحران در استان‌هاي شمالي كشور را نخواهيم داد. تركمنستان در دولت قبل مقداري طلب از ايران داشته است كه هم‌اكنون به دليل اين طلب، تهديد به قطع گاز ايران مي‌كند. به طور قطع با تلاش‌هايي كه در حال انجام است و با همراهي و كمك مردم، اجازه به وجود آمدن بحران در استان‌هاي شمالي كشور را نمي‌دهيم. به گفته او، ايران در صورت قطع گاز از سوي تركمنستان در ارتباطات كاري خود با اين كشور بازنگري كرده و در نهايت ضرر نهايي را تركمنستان مي‌كند. اين در حالي است كه ما در سه سال گذشته، همه بدهي خود را پرداختهايم و بقيه موارد بايد به صورت كارشناسي بررسي و تصميم‌گيري شود. عراقي مي‌گويد حجم گاز وارداتي از تركمنستان، حدود 3 درصد يعني،
١٢ ميليون مترمكعب است كه خيلي قابل توجه نيست. اگر چه ميزان واردات گاز از تركمنستان ناچيز است اما بخشي از نيازهاي ما را در شمال كشور تامين مي‌كند، هر چند كه ما از اين كشور، امكان دريافت بيشتر گاز را داريم و كماكان تلاش مي‌كنيم به صورت برد – برد ارتباط با اين كشور را حفظ كنيم.
شوريجه جايگزين واردات گاز از تركمنستان مي‌شود؟
آخرين خبر هم اينكه، با راه‌اندازي طرح ذخيره‌سازي گاز شوريجه با ظرفيت چهار ميليارد و ٦٠٠ ميليون مترمكعب در سال ۹۳، نياز ايران به واردات گاز از تركمنستان كاهش مي‌يابد. توليدي كه مي‌تواند در آينده نزديك واردات گاز از اين كشور را متوقف كند. گزارش‌ها نشان مي‌دهد، مخزن گازي شوريجه تاكنون
۹۸ درصد پيشرفت فيزيكي داشته و در سال ۱۳۹۳ به طور رسمي مورد بهره‌برداري قرار گرفته است. ظرفيت ذخيره‌سازي گاز در اين مخزن چهار ميليارد و ٦٠٠ ميليون مترمكعب است كه در فاز نخست آن امكان ذخيره‌سازي دو ميليارد و ٤٠٠ ميليون مترمكعب گاز وجود دارد. با اجراي طرح ذخيره‌سازي گاز شوريجه، گاز مورد نياز استان‌هاي خراسان رضوي، شمالي، جنوبي، گلستان، مازندران، گيلان و اردبيل را تامين و كشور از واردات گاز از همسايگان شرقي بي‌نياز مي‌شد، اما با توجه به نياز 12 ميليون متر مكعبي اين بخش از كشور به گاز و همچنين افزايش ميزان مصرف گاز در فصل سرما، نياز به گاز در اين منطقه از 10 ميليون مترمكعب فزوني يافته كه ما به تفاوت اين نياز از تركمنستان وارد مي‌شود. اين در حالي است كه فاز نخست ميدان شوريجه به ظرفيت 10 ميليون مترمكعب به بهره‌برداري كامل رسيده است. پيش‌بيني مي‌شود با برداشت از فاز دوم ميدان به ظرفيت 10 ميليون مترمكعب، شاهد پايداري بيشتر گازرساني در بخش‌هاي شرق و شمال شرق كشور باشيم.