سفر با دستور كار حفظ توافق هسته‌اي
عراقچي در مسكو
رايزني‌هاي فشرده‌اي را پيش برد
سارا معصومي
شمارش روزهاي حضورش در مسند قدرت در كاخ سفيد به 20 روز هم نرسيده است اما با سياست‌هايش جهان را برآشفته و معادلات را برهم زده است. دونالد ترامپ، چهل‌و‌پنجمين رييس‌جمهور امريكا در روزهايي سكاندار كاخ سفيد شده است كه رابطه‌هاي دو و چندجانبه بين‌المللي نيازمند برتري عقلانيت و منطق بر تصميم‌گيري‌هاي احساسي و رويكردهاي غيرحرفه‌اي است. مرد شماره يك كاخ سفيد كه همگان بر فاكتور غيرقابل پيش‌بيني بودن شخصيتش اتفاق نظر داشتند از نخستين روزهاي حضور در مسند قدرت، ايران را در تيررس تصميم‌گيري‌هايش قرار داده است. اگر برنامه جامع اقدام مشترك به محصولي مشترك ميان ايران و امريكا در كنار 5 عضو ديگر اين توافق بدل نشده بود شايد اين موضع‌گيري‌ها و اظهارنظرها چندان زنگ‌هاي خطر را به صدادرنياورده بود. تمركز بيش از اندازه ترامپ بر ايران، موجي از نگراني را در دل اروپايي‌ها از يك سو و چين و روسيه از سوي ديگر به راه انداخته است. در حالي كه تعداد روزهاي حضور ترامپ در قدرت به 19 رسيده است روسيه يك بار به هواخواهي از تهران در مقابل ترامپ برخاسته است و اروپايي‌ها نيز از فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا تا وزراي امور خارجه آلمان و فرانسه گاه و بيگاه تاكيد مي‌كنند كه برجام بايد مو به مو اجرا شود و گريزي از پايبندي به آن نيست. در واشنگتن اما صداهاي متفاوت تاكيد دارند كه دولت دونالد ترامپ توافق هسته‌اي با ايران را حفظ خواهد كرد اما اجراي سختگيرانه، عبارتي است كه به تازگي وارد ادبيات امريكايي‌ها در مواجهه با توافق هسته‌اي شده است. يك به يك از تحليل‌هايي رونمايي مي‌شود كه خروجي مشترك همه آنها يك چيز است: دولت ترامپ آمده است تا بر ايران سخت بگيرد. اين سخت‌گيري هم حوزه اجراي برجام را شامل مي‌شود و هم حوزه تحريم‌هاي غيرهسته‌اي به واسطه فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران و آزمايش‌هاي موشكي اين كشور را. همه‌چيز دست به دست هم داده است تا وزير امورخارجه ايران براي جهان در روزهاي زمامداري ترامپ، روزگار سختي را پيش‌بيني كند و نه فقط ايراني‌ها كه جهان نگران توافق هسته‌اي شود كه مي‌تواند الگويي براي حل و فصل بغرنج‌ترين و چندلايه‌ترين مناقشه‌هاي جهاني باشد. در چنين شرايطي سيد عباس عراقچي، معاون امور حقوقي و بين‌الملل وزارت امور خارجه، نخستين سفر برجامي خود پس از حضور ترامپ در كاخ سفيد را به مسكو انجام داد؛ سفري يك روزه و متمركز بر ديدار با سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه. خلع سلاح، همكاري‌هاي هسته‌اي و چند و چون اجراي برجام موضوعات علني است كه گفته مي‌شود در ديدار سه ساعته دو معاون وزير مورد بحث و رايزني قرار گرفته‌اند. هرچند كه سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه، هفته گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاري اسپوتنيك گفته بود كه سفر معاون وزير خارجه ايران به مسكو در راستاي رايزني‌هاي متداول ميان دو كشور در مسائل بين‌المللي است اما شأن زماني آن با توجه به زمزمه‌هاي منفي در خصوص حيات برجام در دوره ترامپ معناي ديگري به آن بخشيده است. ريابكوف در شهريور ماه سال جاري سفري يك روزه به تهران داشت كه در جريان آن رايزني را با سيدعباس عراقچي و مجيد تخت‌روانچي معاون اروپا و امريكاي وزارت امور خارجه پيش برده بود. در آن زمان گمانه زني‌ها حاكي از اين بود كه هيلاري كلينتون، نامزد دموكرات‌ها در رقابت‌هاي انتخاباتي برگ برنده را در دست خواهد گرفت لذا اجراي برجام به عنوان اصلي‌ترين ميراث اوباما در حوزه سياست خارجي ايمن انگاشته مي‌شد.
اميدواري به بقاي فضاي اعتمادآميز ميان ايران و روسيه
«تهران به دنبال اين است كه ديدگاه‌ها درباره چالش‌هاي پيش روي كنوني در اجراي توافق هسته‌اي را تبادل و درباره آنها با روسيه رايزني كند.» اين جمله‌اي است كه سيدعباس عراقچي از هدف خود در سفر به مسكو پيش از آغاز رسمي ديدار با همتاي روسي بيان كرد. در ميان اظهارات سيدعباس عراقچي آنچه بيش از همه در رسانه‌هاي روسي و غيرايراني انعكاس يافت تاكيد وي بر تعهد ايران به تداوم در اجراي برجام بود. در شرايطي كه برخي منابع امريكايي مانند وال‌استريت ژورنال ادعا مي‌كنند دولت جديد ترامپ به دنبال بررسي راه‌هايي است كه بتواند از كانال آنها به اتحاد ميان روسيه و ايران نفوذ پيدا كند، سيدعباس عراقچي در نخستين ساعات حضور در مسكو با استقبال از فرصت گفت‌وگو ميان وي و همتاي روسي ابراز اميدواري كرد كه فضاي اعتماد ميان روسيه و ايران مانند گذشته در آينده نيز پابرجا بماند. رابطه دوجانبه ايران و روسيه در سال‌هاي اخير فقط از كانال توافق هسته‌اي تحكيم پيدا نكرده است و امروز ايران و روسيه در پرونده سوريه نيز دوقلويي جدانشدني به چشم مي‌آيند كه شايد در برخي جزييات با هم اختلاف نظر داشته باشند اما نقطه اشتراك‌هاي آنها بيشتر است.
برجام، عنصري مهم و ثبات‌بخش است
برهم خوردن برجام شايد بدترين سناريويي باشد كه روسيه در روزهاي تلاش براي حل اختلاف‌ها با واشنگتن و رهايي از شر تحريم‌هايش به آن فكر مي‌كند. در رابطه ميان مسكو و واشنگتن در حال حاضر دو فاكتور خارجي رابطه واشنگتن با پكن و تهران به موانعي براي بهبود بدل شده است. روسيه در سايه برداشته شدن تحريم‌هاي چندجانبه ايران به بازار اين كشور بازگشته است و همكاري‌هاي نظامي دو كشور هم بدون آنكه ناقض قطعنامه‌اي باشد در حال توسعه است. سرگئي ريابكوف معاون وزير امور خارجه روسيه در ديدار با همتاي ايراني خود برجام را عنصري مهم و ثبات‌بخش در روابط بين‌الملل خواند و افزود: برجام و چند و چون اجراي آن از اصلي‌ترين محورهاي اين ديدار است اما همزمان فرصتي است براي افزايش رايزني‌هاي دوجانبه.
هشدار نسبت به خروج ايران از برجام
اجراي سختگيرانه و تشديد تحريم‌هاي غيرهسته‌اي دو مساله‌اي است كه به سادگي از زبان مقام‌هاي امريكايي در مواجهه با ايران شنيده مي‌شود اما تهران نيز ساكت ننشسته است تا صرفا در واكنش به رفتارهاي تهران عمل كند. همين ماهيت مقاومت در تهران مقام‌هاي روسيه و كشورهاي اروپايي را نگران كرده است و وزارت امور خارجه روسيه نيز روز گذشته اعلام كرد كه مسكو نگران است لفاظي‌هاي واشنگتن عليه تهران به كنار رفتن ايران از توافق هسته‌اي منجر شود و اين شكستي براي جامعه بين‌الملل خواهد بود. ميخاييل اوليانوف رييس دپارتمان منع اشاعه و كنترل تسليحات وزارت امور خارجه روسيه در گفت‌وگو با خبرگزاري اسپوتنيك، در اين باره گفت: در حال حاضر نگراني‌هاي جدي وجود دارد چرا كه ما شاهد لفاظي‌هاي شديد و سخت از سوي دولت امريكا و پاسخگويي ايران به آن هستيم. احتمال كنار رفتن ايران از توافق هسته‌اي در نتيجه اين لفاظي‌ها وجود دارد كه حاوي پيام شكست جامعه بين‌الملل خواهد بود. شما مي‌پرسيد كه آيا خطر خروج تهران از توافق وجود دارد؟ من بر اين باورم كه اين يك شكست بزرگ براي كل جامعه بين‌الملل است. تحريم‌هايي كه دولت امريكا به تازگي عليه ايران اعمال كرده است يك شرايط بسيار نامطلوب در مسير اجراي برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) ايجاد كرد. اوليانوف با اشاره به انتقاد دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا درباره توافق هسته‌اي كه آن را بدترين توافق ممكن خوانده بود، گفت كه برجام يك توافق بسيار دقيق و معقول است. اين مقام روس براي نخستين‌بار در دو هفته گذشته از حضور ترامپ در قدرت افشا كرد كه مسكو به طور مرتب با تهران و واشنگتن در تماس است تا تنش‌ها حول توافق هسته‌اي ايران و گروه 1+5 را كاهش دهد. وي در اين باره گفت: ما به طور منظم با تمام طرف‌هاي اين توافق از جمله تهران و واشنگتن در ارتباطيم. تلاش مي‌كنيم تا فضاي اطراف اجراي توافق را در سطح خوبي حفظ كنيم. مسكو و ديگر طرف‌هاي توافق هسته‌اي با اقداماتي كه اعتبار اين توافق را زير سوال ببرد، كاملا مخالفند. ما و متحدان اروپايي‌مان به دنبال پرهيز از هر اقدامي هستيم كه مي‌تواند وضعيت را بغرنج كند و اعتبار توافق را زير سوال ببرد.
تحويل اس-300 تمام شد، تسهيل ويزا در راه است
همزمان با سفر عراقچي به مسكو، سفير روسيه در ايران در گفت‌وگويي با خبرگزاري تاس، جزيياتي درباره همكاري‌هاي تهران و مسكو در حوزه‌هاي متفاوت داد. وي درباره همكاري‌هاي هسته‌اي ايران و روسيه در دوره پسابرجام گفت: روسيه در حال آماده شدن براي انتقال اورانيوم غني شده به ايران در ازاي دريافت آب سنگين است. علاوه بر اين مسكو تحويل سامانه دفاعي موشكي اس- ۳۰۰ به ايران را در سال ۲۰۱۶ تكميل كرده است. وي همچنين در ادامه اين گفت‌وگو اعلام كرد كه تهران و مسكو ماه آينده توافق لغو ويزاي سفر گروهي گردشگري را امضا خواهند كرد و اين توافق هنگام سفر «حسن روحاني» رييس‌جمهوري ايران به مسكو امضا خواهد شد. بر اين اساس، توافق فوق‌الذكر شامل لغو ويزا براي سفر گروهي شهروندان (از 5 تا 50 نفر) ميان دو كشور خواهد شد. لِوان ژاگاريان در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود با اين رسانه روس تاكيد كرد كه نيروهاي هوايي روسيه هرزمان كه تهران و مسكو ضروري بدانند از پايگاه‌هاي هوايي ايران استفاده مي‌كنند. وي در اين باره گفت: اگر رهبران دو كشور روسيه و ايران براي مبارزه با تروريست‌ها در سوريه يا هرجاي ديگري استفاده از پايگاه‌هاي هوايي ايران را ضروري بدانند، اين اقدام انجام خواهد شد. در ماه آگوست سال 2016، روسيه از پايگاه نوژه در ايران براي حمله به مواضع داعش در سوريه استفاده كرده بود. در ماه دسامبر نيز وزير دفاع ايران اعلام كرده بود كه تهران آماده است هر زمان كه روس‌ها درخواست بدهند امكان استفاده اين كشور از پايگاه‌هاي هوايي ايران براي حمله به گروه‌هاي تروريستي را فراهم كند.
ادعاي نقض قطعنامه 2231 از سوي كارشناسان امريكايي عجيب بود
روسيه نگراني خود از تنش ميان تهران و واشنگتن را هر روز به نوعي ديگر مطرح مي‌كند. روز گذشته ويتالي چوركين، نماينده روسيه در سازمان ملل در گفت‌وگو با راديو روسيه گفت: روسيه اميدوار است كه تنش ميان كاخ سفيد و دولت ايران و همچنين امريكا و چين به تنش‌هاي بين‌المللي جدي بدل نشود. وي همچنين تاكيد كرد كه وضعيت متلاطم موجود ميان امريكا و هركدام از كشورها نتيجه پاسخ احساسي به واقعيت‌ها است. برخي از منابع روس از برنامه‌ريزي‌هايي براي ديدار سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه با ركس تيلرسون وزير امور خارجه امريكا خبر داده‌اند اما زمان قطعي اين ديدار هنوز اعلام نشده است. چوركين در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود با اشاره به اينكه دونالد ترامپ رييس‌جمهور تازه نفس امريكا اخيرا ايران را كشور شماره يك تروريستي خوانده بود، با رد اين ادعا تاكيد كرد كه ايران نقش بسيار مهمي در مبارزه با داعش در اين سال‌ها ايفا كرده است. چوركين مانند ديگر مقام‌هاي روس در اين چند روز اذعان كرد كه روسيه و دولت جديد امريكا در چند حوزه با هم اختلاف دارند كه يكي از آنها ايران است. چوركين با اشاره به اينكه برخي رفتارهاي اخير امريكا در قبال ايران در نتيجه احساس گرايي به جاي تعقل گرايي است، گفت: در عرصه بين‌المللي بايد تفاوت ميان احساسات و آنچه كه دوست داريد وجود داشته باشد و آنچه را كه واقعا وجود دارد بدانيد. چوركين در ادامه با انتقاد از رويكرد ترامپ در قبال آزمايش موشكي اخير ايران گفت: اين احساس گرايي به جاي واقع‌گرايي خود را در موضع‌گيري اخير امريكا در قبال آزمايش موشكي ايران نشان داد. من تعجب مي‌كنم كه كارشناسان امريكايي در سي‌ان‌ان مي‌گويند كه اين آزمايش موشكي نقض قطعنامه شوراي امنيت است. اين محدوديت‌ها قبلا وجود داشته است اما با قطعنامه 2231 همه‌چيز تغيير كرده است. در قطعنامه جديد از ايران خواسته شده است كه موشك‌هاي بالستيكي كه براي حمل كلاهك هسته‌اي طراحي شده‌اند را آزمايش نكند. بنابراين در قطعنامه 2231 نيز از ايران خواسته شده و ممنوعيتي وجود ندارد. از نظر فني و حقوقي، ادعاي نقض از سوي امريكا نادرست و غيرحرفه‌اي است. اين مقام روس در ادامه گفت‌وگو با راديو روسيه پيش‌بيني كرد كه تنش موجود ميان ايران و روسيه به تنش نظامي همه‌جانبه‌اي ختم نخواهد شد اما اعتراف كرد كه اين تنش مي‌تواند بر رابطه روسيه و ايران تاثير بگذارد.