روساي جمهور تركيه و امريكا براي نخستين‌بار تلفني صحبت كردند
دلگرمي تلفني ترامپ به اردوغان
سارا معصومي
هجده روز انتظار براي يك تماس تلفني ساده. انتظاري كه اندك اندك داشت جاي خود را به نگراني از رابطه دوجانبه ايالات متحده با تركيه در سايه رييس‌جمهور جديد مي‌داد. سرانجام شامگاه 7 فوريه، دونالد ترامپ در جايگاه چهل و پنجمين رييس‌جمهور ايالات متحده با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه تماس گرفت. اردوغان همان جملاتي را كه انتظار داشت از ترامپ شنيد: تركيه شريك نزديك و مداوم امريكا در عرصه بين‌المللي است.
ترامپ در اين تماس تلفني كه 45 دقيقه طول كشيد از تلاش‌هاي تركيه در مسير مبارزه با داعش قدرداني كرد و هر دو مقام بر تعهد خود براي مبارزه با تروريسم در همه عرصه‌ها تاكيد كردند. در گزارش‌هايي كه از اين تماس منتشر شده اشاره‌اي به اظهارنظرهاي دو طرف درباره مسائل اختلافي مانند حضور فتح‌الله گولن در امريكا و همچنين حمايت‌هاي واشنگتن از گروه‌هاي كردي در سوريه نشده است. سي‌ان‌ان درباره موضوعات غايب در اين تماس تلفني يا موضوعاتي كه اگر درباره آنها صحبت شده در بيانيه‌هاي دو طرف به آنها اشاره‌اي نشده است، مي‌نويسد: آينده سوريه و اينكه چه كسي بايد رهبري اين كشور را در نهايت به دست بگيرد و رابطه واشنگتن با تهران كه اين روزها به‌شدت هم پرتلاطم است در زمره سوژه‌هايي هستند كه مي‌توانند نوع رابطه امريكا با تركيه را در چند سال آتي مشخص كنند. به نظر مي‌رسد كه دو طرف در نخستين تماس تلفني ترجيح داده‌اند بر موضوعات مشترك تكيه كنند و البته كه نقطه اشتراك‌ها زياد نبوده و به همين دليل مساله مبارزه با تروريست‌ها و داعش پررنگ شده است.
ترامپ درحالي سكان كاخ سفيد را بر عهده گرفته است كه رابطه آنكارا و واشنگتن در واپسين ماه‌هاي حضور اوباما در كاخ سفيد و به خصوص در سايه كودتاي نافرجام در اين كشور به‌شدت متلاطم شده بود. كودتايي كه در جولاي 2016 رخ داد و دولت باراك اوباما ترجيح داد ساعت‌هاي نخست آن را در خوف و رجا بگذراند و همين تعلل از محكوم كردن كودتاي نظامي عليه دولت رسمي و مشروع اردوغان منجر به دلخوري عميق آنكارا از سكاندار كاخ سفيد در آخرين ماه‌هاي حضور در قدرت شد. پس از آن نيز اردوغان تمام اتهام‌هاي كودتا را متوجه فتح‌الله گولن كرد و از امريكا خواست كه وي را به آنكارا استرداد دهد. درخواستي كه در مرحله رد و بدل كردن اسناد ميان آنكارا و واشنگتن متوقف و دولت در امريكا دست به دست شد. ترامپ در مصاحبه‌اي كه در ماه جولاي با نيويورك تايمز داشت نحوه مديريت كودتا توسط دولت اردوغان را ستوده بود: من به اردوغان براي اينكه توانست ورق‌هاي بازي را برگرداند، امتياز مثبت مي‌دهم. پس از روي كارآمدن دولت دونالد ترامپ نخستين مساله‌اي كه نوعي نارضايتي ميان تركيه و واشنگتن ايجاد كرد طرح ممنوعيت ورود شهروندان 7 كشور مسلمان به خاك امريكا بود كه البته فعلا با حكم ديوان عالي معلق مانده است. هرچندكه نام تركيه در اين ليست نبود اما معاون نخست وزير اين كشور در واكنش به اين اقدام واشنگتن در صفحه توييتر خود نوشت كه مهاجران مي‌توانند به تركيه بيايند و آنكارا از آنها استقبال مي‌كند. در حالي كه موضع‌گيري‌هاي ترامپ در قبال تركيه درست مانند ساير رويكردهايش در ديگر حوزه‌ها از شفافيت كافي برخوردار نيست اما در برخي هدف‌گذاري‌هاي پراكنده‌اي كه رييس‌جمهور امريكا تا اين لحظه داشته است مي‌توان ردپايي از نياز به بهبود رابطه با تركيه را ديد. يكي از اين موارد وعده ترامپ مبني بر تشكيل منطقه امن در بخش‌هايي از سوريه است كه مدت‌هاست مورد حمايت آنكارا است. هرچند كه ترامپ هنوز بايد در مورد اينكه اين منطقه‌هاي امن كدام نقطه‌هاي جغرافيايي از سوريه را شامل شود و ساز و كار آن در دولت خود به توافق‌هايي و نقشه راهي دست پيدا كند اما با توجه به چسبندگي تركيه به سوريه و همچنين فعاليت‌هاي نظامي نسبتا گسترده اين كشور در سوريه، واشنگتن راهي نخواهد داشت جز كمك گرفتن از آنكارا. سي‌ان‌ان در اين باره مي‌نويسد: در پيشبرد اين مساله، توافق برد- بردي براي همه نهفته است. اردوغان هم مي‌داند كه اين سوژه يكي از مسائلي است كه او مي‌تواند براي تحقق آن ترامپ را تحت فشار قرار دهد.» برخي از منابع مي‌گويند كه اردوغان و ترامپ در ماه مه در حاشيه نشست ناتو با هم ديدار خواهند كرد.
تماس تلفني اردوغان و ترامپ در روزهايي انجام شد كه داعش كاملا در منطقه‌هايي از استان حلب محصور شده است. منطقه الباب درحال حاضر به شكل كامل از جنوب در محاصره نيروهاي سوري است و نيروهاي كرد و ترك هم از شرق، شمال و غرب اين منطقه را به محاصره درآورده‌اند. در مساله مبارزه با داعش نيز دو طرف توافق كردند در دو شهر رقه و الباب در سوريه با هم عليه اين گروه تروريستي مبارزه كنند. تركيه كه عضوي از ناتو است تاكنون بارها اعلام كرده كه خواهان شراكت در عمليات آزادسازي رقه است اما تمايلي ندارد كه يگان‌هاي مدافع خلق كردي بخشي از اين ائتلاف براي آزادسازي رقه باشند. برخي از منابع ترك مانند ديلي صبح نوشته‌اند كه دو رييس‌جمهور در اين تماس تلفني درباره بحران مهاجران نيز گفت‌وگوهايي داشته‌اند و اردوغان از ترامپ خواسته است كه از شبه نظاميان كرد سوري (يگان‌هاي مدافع خلق) حمايت نكند. يكي از اختلاف‌هاي اصلي اردوغان با دولت باراك اوباما، مساله حمايت واشنگتن از يگان‌هاي مدافع خلق بود كه تركيه آنها را ادامه جريان‌هاي شبه نظامي كرد فعال در داخل خاك خود مي‌داند. از سوي ديگر تركيه در حال حاضر براي آزادسازي الباب در شمال شرق حلب نيز با شبه نظاميان سوري همكاري مي‌كند و پيش از اين از دولت اوباما به دليل عدم حمايت كافي از ارتش تركيه در اين مسير گلايه كرده بود. در ماه ژانويه آمريكا براي نخستين‌بار به نيروهاي جبهه دموكراتيك سوريه كه هم كردها و هم اعراب را در دل خود جا داده است و يگان‌هاي مدافع خلق نيز يكي از حاضران در آن به حساب مي‌آيند، كمك‌هاي نظامي و تجهيزاتي كرد. اين اتفاق نخستين كمك‌هاي نظامي از اين جنس در سايه دولت ترامپ بود و البته منبع چنين تصميمي به پيش از زمان جابه‌جايي قدرت در امريكا بازمي‌گشت. در بيانيه‌هايي كه كاخ سفيد و دفتر رياست‌جمهوري تركيه منتشر كرده‌اند تاكيد شده است كه ترامپ، تركيه را شريكي استراتژيك و متحدي در ناتو براي امريكا خوانده است. درهمين تماس تلفني دو طرف توافق كردند كه مايك پمپئو، رييس سازمان سيا امروز (پنجشنبه) سفري به تركيه داشته باشد تا از نزديك با مقام‌هاي ترك درباره نگاه متفاوت واشنگتن و آنكارا به يگان‌هاي مدافع خلق كردي رايزني كند. سوژه ديگر اين رايزني‌ها نيز مساله استرداد فتح‌الله گولن به تركيه خواهد بود. گولن از سال 1999 در تبعيد خودخواسته در پنسيلوانيا امريكا زندگي مي‌كند و آنكارا مي‌گويد كه از اصرار بر استرداد وي به دولت‌هاي متفاوت امريكا به ستوه آمده است.
ميزباني اقتصادي- سياسي آنكارا از الجبير
تماس‌هاي ديپلماتيك دولت رجب طيب اردوغان در 24 ساعت گذشته به گفت‌وگوي تلفني با رييس‌جمهور تازه نفس امريكا محدود نشد و عادل الجبير، وزير امور خارجه عربستان روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه را در آنكارا پايتخت تركيه گذراند. بهانه اين سفر نيز شركت در نخستين جلسه شوراي همكاري تركيه و عربستان بود. آنكارا و رياض در سال 2016 توافق كردند كه در راستاي تقويت روابط دو جانبه شوراي همكاري را تشكيل دهند. در اين شورا دو طرف حوزه‌هاي بالقوه براي توسعه همكاري‌هاي دوجانبه را شناسايي مي‌كنند و در مسير توسعه رابطه در اين حوزه‌ها گام برمي‌دارند. در اين شورا همچنين دو طرف درباره مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي نيز رايزني خواهند كرد و تلاش مي‌كنند اختلاف در حوزه‌هاي متفاوت را به حداقل برسانند. عادل الجبير در آنكارا علاوه بر ديدار با مولود چاووش‌اوغلو همتاي ترك خود با رجب طيب اردوغان نيز ديدار كرد. تركيه و عربستان در چند سال اخير تلاش كرده‌اند نوعي از رابطه دوجانبه قوي‌تر را پايه‌گذاري كنند. جرقه‌هاي توسعه اين رابطه دوجانبه نيز در آوريل سال 2016 و در نشست مشترك ميان اردوغان و ملك سلمان، پادشاه عربستان زده شده بود. در آن جلسه دو طرف توافق كردند كه سطح همكاري‌هاي موجود را ارتقا دهند و سرمايه‌گذاري در حوزه اقتصادي اصلي‌ترين اين تفاهم‌ها بود. گفته مي‌شود كه اردوغان و ملك سلمان در تماس‌هاي تلفني مداوم با يكديگر هستند.
وزير خارجه عربستان در كنفرانس مطبوعاتي مشترك با مولود چاووش اوغلو، همتاي تركيه‌اي خود در آنكارا نخستين نشست شوراي هماهنگي عربستان و تركيه را سازنده و نتيجه‌بخش توصيف كرد و گفت: دو كشور عربستان و تركيه در خصوص سوريه و عراق و نيز در مورد ايران و «دخالت‌هايش» در منطقه رويكردهاي مشابهي دارند. وزير خارجه عربستان در اين كنفرانس مطبوعاتي تاكيد كرد: اين شورا در راستاي تقويت روابط دو كشور در زمينه‌هاي مختلفي كه مورد توجه منافع هر دو كشور است، تلاش مي‌كند و اميدوار است همكاري‌هاي دو كشور كه دو قدرت بزرگ اقتصادي منطقه هستند، افزايش يابد.
وي با اشاره به وجود همكاري‌ها ميان رياض-آنكارا و تلاش دو طرف براي تقويت آنها جهت برقراري امنيت و صلح بين‌المللي درباره سوريه گفت: موضع‌گيري ما در مورد سوريه حفظ وحدت و استقلال اين كشور است. الجبير در ادامه تاكيد كرد كه عربستان پ‌ك‌ك را سازماني تروريستي مي‌داند و از تركيه براي مقابله با آن حمايت مي‌كند. وزير خارجه عربستان در ادامه ادعاهاي تكراري خود درباره تهران را تكرار كرد و مدعي شد: دخالت‌هاي ايران و حزب‌الله در سوريه راه‌هاي دستيابي به راه‌حل براي بحران سوريه را پيچيده كرده است و ما اميدواريم كه مذاكرات آستانه منجر به تثبيت آتش‌بس و ورود كمك‌هاي بشردوستانه شود. چاووش اوغلو نيز در اين كنفرانس مطبوعاتي اعلام كرد: رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهوري تركيه به عربستان و كشورهاي عربي منطقه خليج (فارس) از جمله قطر سفر خواهد كرد. ما بايد براي همه توضيح دهيم كه روابط ما بهتر شده است و به زودي تصميمات لازم را به صورت هماهنگ اتخاذ خواهيم كرد. ما منافع مشترك با عربستان داريم و بايد با هماهنگي بيشتري اقدام كنيم، تصميماتي كه در اين نشست مي‌گيريم، بسيار اهميت دارند و ما از آنها در نشست‌هاي بعدي استفاده خواهيم كرد.
چاووش اوغلو با اشاره به اينكه تركيه در راستاي مقابله با گروه‌هاي افراطي با سازمان‌هاي تروريستي برخورد مي‌كند، گفت: آنكارا با رياض و واشنگتن در زمينه مبارزه با تروريسم همكاري خواهد كرد. سه شهر در عراق و سوريه هستند كه براي نابودي تروريسم در آنجا با همكاري امريكا تلاش خواهيم كرد.