داستان تكراري اعتراض و شكايت به يك سريال
فخيم‌زاده: نشد روي چيزي دست بگذاريم فشار نياورند
الهام نداف
نوروز 96 تلويزيون نتوانست انتظارات مخاطبان را برآورده كند. سه سريالي كه در تعطيلات از شبكه‌هاي يك، دو و سه روي آنتن رفتند، خاطره چنداني براي بينندگان رسانه ملي نساختند و از ميان آنها، «علي‌البدل» به كارگرداني سيروس مقدم تنها با 42درصد، پر بيننده‌ترين مجموعه تلويزيوني شد. مقدم در ساخت اين سريال، باز هم روي همفكري و ايده‌پردازي محسن تنابنده حساب ويژه‌اي باز كرد. بازيگر و نويسنده‌اي كه در سال‌هاي اخير عمده فعاليت‌هاي او به حوزه تلويزيون ختم مي‌شود و از اين اتفاق راضي است. به گفته مقدم طرح اوليه سريال «علي‌البدل» توسط محسن تنابنده حدود دو سال و نيم پيش به اين كارگردان ارايه شد: «برخي فكر مي‌كنند كه ما اين سريال را با توجه به فضاي نوروز و انتخابات نوشته‌ايم در صورتي كه اينگونه نبود و اين طرح دو سال و نيم پيش نوشته شد، اما به دليل اينكه بايد در شرايط و فصل مناسبي توليد مي‌شد هر بار ساخت آن به تعويق مي‌افتاد.» اين توضيحات كارگردان اما چيزي از حواشي «علي‌البدل» كم نكرد. با توجه به موضوع اين سريال، نوشته تنابنده صداي اعتراض سازمان و نهادهاي مختلف را درآورد. از اين رو با توجه به تم سياسي «علي‌البدل»، شوراي شهر يكي از شاكيان بود. همچنين راهنمايي و رانندگي نيز به بي‌هويتي پلاك ماشين‌ها در اين مجموعه معترض شد. اين‌بار اما مهدي فخيم‌زاده، يكي از بازيگران اين سريال، به اين شكايت‌ها واكنش نشان داد: «متاسفانه از همان لحظه‌‌اي كه دست‌مان را روي قلم مي‌گذاريم كه بنويسيم نگران اين هستيم كه صداي قشري درنيايد و اينكه چگونه بايد با اين شرايط كنار بياييم. اين واقعا يك مشكل بزرگ است كه به هرچيزي كه دست مي‌زنيم اين فشار بر ما تحميل مي‌شود.»
به گفته فخيم‌زاده شوراي شهر شكايتي از اين سريال داشته و در اين شكايت مطرح كرده كه به شوراي شهر توهين شده است. داستان اين سريال اما در روستايي در ناكجاآباد اتفاق افتاده و به نظر مي‌رسد منطق دقيق و روشني پشت اعتراض شوراي شهر نباشد. با اين همه اما فخيم‌زاده از تجربه حضور در اين سريال راضي است و طرح قصه به اندازه كافي توانسته او را جذب كند. او در صحبت‌هاي خود تاكيد كرد سناريوي «علي‌البدل» از نظر او خوب بوده است.
اما تجربه حضور در «علي‌البدل» به اندازه فخيم‌زاده براي مهدي هاشمي يكي از بازيگران اصلي اين سريال خوشايند نبود. او در گفت‌وگويي با انتقاد از شخصيت‌پردازي و پراكندگي متن، پخش «علي‌البدل» را نااميدكننده توصيف كرد: «اگر مي‌دانستم روند داستان به اين شكل است در آن بازي نمي‌كردم.» نقد هاشمي به شخصيت‌پردازي‌ها در اين سريال يكي از ايرادات اساسي وارد شده به «علي‌البدل» بود، نقدي كه تنابنده به عنوان سرپرست نويسندگان و ايده‌پرداز اين مجموعه، پاسخ چندان روشني به آن نداد: «به نظرم قصه همانقدر كه لازم است بايد حرف بزند. اينكه آدم‌هاي قصه در گذشته چه بوده‌اند و چه مي‌كرده‌اند، اهميتي ندارد.» «علي‌البدل» داستان رويارويي دو طايفه در يك روستاست كه عمده اتفاقات آن حول محور يك نظام فاسد اقتصادي- سياسي رخ مي‌دهد. بدون ترديد نزديك شدن به فضاي انتخابات رياست‌جمهوري، ساخت و پخش اين سريال را بيش از پيش امكان‌پذير كرد. پيش از اين سال 93 مسعود جعفري‌جوزاني فيلم سينمايي «ايران برگر» را در چنين فضايي كارگرداني كرد. اگرچه تنابنده بارها در گفت‌وگوهاي مختلف تاكيد كرد ايده اصلي «علي‌البدل» هشت سال پيش به ذهن او رسيده و ربطي به «ايران برگر» ندارد اما نمي‌توان شباهت‌هاي اين دو اثر را ناديده گرفت: «ايده قصه به روزي برمي‌گردد كه من لاريجان رفته بودم و چند نفر از اعضاي يك شورا در آب استخر حرف‌هاي سياسي مي‌زدند. به نظرم خيلي جالب بود كه گروهي در آب غوطه‌ور باشند و بعد از كمبود آب حرف بزنند.» از ديگر انتقادات وارد شده به اين سريال، زمان پخش نامناسب آن است. نقدي كه سازندگان و مخاطبان بر سر آن توافق نظر دارند و تنابنده هم بارها به آن اشاره كرده است. به عقيده او اين سريال زمان ديگري جز تعطيلات نوروز مي‌توانست روي آنتن برود. از طرف ديگر سانسور و كم‌تحملي تلويزيون اين‌بار بيش از گذشته به چشم تنابنده آمده است: «طاقت نداشتن تلويزيون، دولتمردان و اصناف باعث مي‌شود كه نه تنها اين سريال بلكه سريال‌هاي ديگري مثل «شب‌هاي برره» ناكجا آباد را انتخاب كنند و اين به دليل سانسور است زيرا اين نهادها همه‌چيز را به خود مي‌گيرند وگرنه ما آنقدر متوجه مي‌شويم كه بتوانيم شرايط را تعريف كنيم؛ ولي باور كنيد طاقتي براي شنيدن وجود ندارد.» تنابنده از نبود خط قرمزهاي روشن و ترسي حرف مي‌زند كه بارها گريبان بسياري از سريال‌هاي تلويزيوني را گرفته است. ترسي كه به تعبير او مانعي براي نمايش همه ابعاد شخصيتي آدم‌ها مي‌شود. اما جالب اينجاست اين حرف‌هاي بازيگر و نويسنده‌اي است كه در سال‌هاي اخير عمده فعاليت‌هايش به حوزه تلويزيون معطوف و همين روزها هم سرگرم سري پنجم سريال «پايتخت» است. حالا كه برنامه‌هاي نوروز 96 به خط پايان رسيده‌اند، بد نيست بار ديگر مروري بر آمار و ارقام ارايه شده توسط مديران سازمان صدا و سيما داشته باشيم. آمار و ارقامي كه از رشد 20 درصدي مخاطبان تلويزيون در نوروز امسال نسبت به زمان مشابه سال گذشته حكايت دارد، اما واقعيت چيز ديگري است. بد نيست اين آمار و ارقام را با در نظر گرفتن پر مخاطب‌ترين سريال با 42درصد بيننده، بررسي و كمي بيشتر تامل كنيم.