ساختارشكني هفتادمين جشنواره فيلم كن

بهار سرلك

رويه هفتادمين جشنواره بين‌المللي فيلم كن از ابتدايش روي مدار ساختارشكني چرخيد؛ رويه‌اي كه پدرو آلمادوار و هيات داورانش در مراسم اختتاميه به آن دامن زدند و چند جايزه اضافي به فهرست جوايز اضافه كردند؛ جايزه فيلمنامه‌نويسي به طور مشترك اهدا شد و جايزه ويژه‌اي به نيكول كيدمن كه در دو فيلم حاضر در بخش رقابتي «كشتن گوزن مقدس» و «فريب‌خورده» و فصل دوم سريال «بر فراز درياچه» و نمايش ويژه «چطور در مهماني با دخترها حرف بزنيم؟» ايفاي نقش كرده بود، اهدا شد.
نخل طلاي افسانه‌اي كن به روبن استلوند، كارگردان سوئدي براي ساخت فيلم «ميدان» رسيد؛ كارگرداني كه جسارت نمايش جنبه‌هاي هنر مفهومي و پرفورمنس را در مقياس سينما، داشت. اما اين انتخاب هيات داوران، منتقدان را شوكه كرد چرا كه اين فيلمساز متبحر با فيلم 142دقيقه‌اي‌اش از مخاطب فاصله گرفت و هيات داوران را به اجماع آرا رساند. پيتر برادشاو، منتقد گاردين اين انتخاب را انتخابي معقول مي‌نامد گرچه «ميدان» را بهترين فيلم حاضر در بخش رقابتي نمي‌داند.
استلوند كه با ساخته قبلي‌اش «فورس ماژور» در سال 2014 جايزه ويژه هيات داوران بخش نوعي نگاه را به دست آورد امسال با فيلم «ميدان» داستان موزه‌داري را روايت مي‌كند كه به راه انداختن مهماني‌هاي آن‌چناني براي خيرين عادت دارد اما پس از اينكه در راه محل كارش جيب او را مي‌زنند مجبور است از اين كنج راحتي قدم به بيرون بگذارد. آلمادوار پس از مراسم درباره اين انتخاب خود گفت: «اين فيلم معاصر است، درباره ديكتاتوري صحت سياسي است به همين خاطر شخصيت‌ها در جهنمي مافوق‌الطبيعه زندگي مي‌كنند. »
جايزه بزرگ كن به فيلم «BPM» يا «ضربان در هر دقيقه»، اثري تاثيرگذار با نگاهي انساني به مبارزه اوايل دهه 1990 با بيماري ايدز به كارگرداني رابين كامپيلو رسيد. اين نخستين‌باري بود كه كاپيلو به بخش رقابتي اين جشنواره راه مي‌يافت گرچه پيش از اين در فيلمنامه‌نويسي فيلم «كلاس» به كارگرداني لوران كانته همكاري كرده بود كه موفق به دريافت نخل طلا شد.  اما نابرابري جنسيتي يكي از پررنگ‌ترين موضوعات در تمامي سطوح صنعت فيلم است؛ از سينماي تجاري و زرق‌وبرق‌هاي آكادمي اسكار تا جشنواره تكامل‌يافته اروپايي فيلم كن. با اين حال بسياري از آثار فيلمسازان زن ناديده گرفته شد و در مراسم اختتاميه تحسيني آن‌چناني نصيب آنها نشد. اما اين تصور با فيلم «فريب‌خورده» ساخته سوفيا كاپولا تغيير كرد و يك پيروزي تاريخي را در اين مراسم به ثبت رساند.
كاپولا دومين زن در تاريخ هفتاد سال برگزاري اين جشنواره است كه جايزه بهترين كارگرداني را از آن خود كرده است؛ نخستين فيلمساز زن يوليا سولنتسه‌وا، فيلمساز اهل اتحاد جماهير شوروي بود كه اين جايزه را در سال 1961 براي فيلم
 «The Chronicle of Flaming Years» دريافت كرده بود.
درواقع كاپولا جايزه‌اي را گرفت كه اغلب منتقدان پيش‌بيني مي‌كردند سهم ميشاييل هانكه شود. اين فيلمساز اتريشي پس از پنج سال با فيلم «پايان خوش» به جشنواره كن آمده بود و اغلب منتقدان جايزه بهترين كارگرداني را متعلق به اين كارگردان برنده دو نخل طلا مي‌دانستند.
كاپولا متني را به مارن اده، كارگردان و يكي از اعضاي هيات داوران بخش رقابتي سپرده بود تا روي صحنه مراسم بخواند. او از جين كمپيون براي ايفاي نقش الگو و تنها زني كه تا به حال جايزه نخل طلا را از آن خود كرده است، تشكر كرد.
از طرفي جسيكا چاستين، يكي ديگر از اعضاي زن هيات داوران از ارايه آزاردهنده زنان در فيلم‌ها انتقاد كرد و خواستار حضور فيلمسازان بيشتري در اين صنعت شد. او در كنفرانس خبري كه پس از اهداي مراسم برگزار شد، گفت: «معتقدم اگر داستان‌سراهاي زن داشته باشيد، شخصيت‌هاي زن باورپذيرتري خواهيد داشت. پس از تماشاي 20 فيلم در مدت 10 روز، ديدي كه دنيا به زنان دارد تنها چيزي است كه مي‌توانم با خود از اين جشنواره ببرم و اين موضوع واقعا آزاردهنده است. از تصوير شخصيت‌هاي زنان روي پرده نقره‌اي جا خورده‌ام. »
اما آلمادوار، رييس اين هيات داوران كه به خلق شخصيت‌هاي محوري زن قدرتمند در آثارش مشهور است، گفت كه حين تماشاي فيلم‌ها با تحليل اينكه چقدر از خط‌هاي داستاني شخصيت‌هاي زن حول همتاي مرد خود مي‌چرخد، آنها را از «امتحاني» عبور مي‌داده است.
مارن اده كه سال گذشته با فيلم درخشان «توني اردمن» در اين جشنواره حضور داشت، روي اين نكته تاكيد كرد كه هيات داوران «جوايز را به زنان اهدا نمي‌كنند به اين دليل كه آنها زن هستند. » او نه تنها خواستار حضور بيشتر فيلمسازان زن شد بلكه آثار مناسبي را هم درخواست كرد: «در حال از دست دادن داستان‌هاي زيادي هستيم كه زنان مي‌توانند راوي آنها باشند، نه تنها فيلم‌هايي كه درباره شخصيت‌هاي زن است بلكه درباره ديدگاه آنها به مردان. »
فيلم «بي‌عشق» ساخته كارگردان روسي آندري زوياگينتسف كه گمان مي‌رفت جايزه بهترين اين جشنواره را از آن خود كند، در نهايت جايزه هيات داوران را به خانه برد. زوياگينتسف جست‌وجوي پدرومادري براي يافتن پسرشان را دستمايه نگاهي هشداردهنده به هر آن‌چيزي مي‌كند كه در روسيه امروزي- و دنيا- رو به فساد گذاشته است. ديان كروگر جايزه بهترين بازيگري زن را براي بازي استادانه‌اش در فيلم «محوشدگي» فاتح آكين به دست آورد. كروگر، بازيگر آلماني در اين فيلم شخصيت زني را بازي مي‌كند كه پسر و همسرش را طي حمله‌اي تروريستي از دست داده است و پس از عزاداري‌ها و بي‌عدالتي‌هايي كه در حقش روا مي‌شود، خود را در مرحله انتقام مي‌بيند. كروگر به هنگام دريافت جايزه‌اش از هر فردي كه مانند اين شخصيت «از فعاليت‌هاي تروريستي جان سالم به در برده و سعي در برداشتن تكه‌هاي زندگي‌اش دارد و مي‌كوشد پس از شكست خوردن، زندگي كند» سپاسگزاري كرد و گفت: «خواهش مي‌كنم يادتان باشد شما فراموش نشده‌ايد. »
خواكين فونيكس جايزه بهترين بازيگري را براي بازي در فيلم «تو هرگز اينجا نبودي» ساخته لين رمزي دريافت كرد. او با ظاهري روي صحنه آمد كه گويي انتظار چنين افتخاري را نداشت اما خودش را براي آن شايسته مي‌دانست. فونيكس براي ايفاي اين نقش تغيير شكل‌هايي داد و چهره‌ كهنه‌سرباز مو سفيدي را براي خود درست كرد كه با نقش‌هاي هاليوودي‌اش فاصله‌اي چشمگير دارد.
هيات داوران آلمادوار با اهداي جايزه بهترين فيلمنامه‌نويسي به دو فيلم «كشتن گوزن مقدس» و «تو هرگز اينجا نبودي» سنت‌هاي جشنواره را شكستند. يورگوس لانتي‌موس و افتيميس فيليپو نويسندگان «كشتن... » و لين رمزي نويسنده «تو هرگز... » اين جايزه را به طور مشترك دريافت كردند. از آنجايي كه قوانين كن اجازه اهداي چند جايزه به يك اثر ندارد مگر اينكه در دو بخش فيلمنامه‌نويسي و بازيگري باشد، بدين‌ترتيب «تو هرگز...» بيشترين جوايز اين جشنواره را از آن خود كرد. همان اتفاقي كه سال گذشته افتاد و اصغر فرهادي براي فيلمنامه‌نويسي «فروشنده» و شهاب حسيني براي بازي در اين فيلم، به ترتيب جايزه بهترين فيلمنامه‌نويسي و بهترين بازيگري را به دست آوردند.
جايزه دوربين طلايي كه به بهترين فيلم نمايش داده شده در تمامي بخش‌هاي جشنواره اهدا مي‌شود به فيلم «زن جوان» ساخته لئونور سرايل كه در بخش نوعي نگاه روي پرده رفت، تعلق گرفت.
اما آخرين بحثي كه در كنفرانس خبري عنوان شد به فيلم «تو هرگز...» اثر لين رمزي مربوط بود كه پيرنگ خشونت‌بار و مردانه داشته و عمق روانكاوانه حيرت‌آوري به آن داده است. با اين وجود فن بينگ‌بينگ، بازيگر زن چيني عضو هيات داوران گفت: «قصد ما تشويق فيلمسازان زن براي ارايه شخصيت‌هاي زن بيشتر است.»