گزارش« اعتماد» از لبه تيغ همكاري‌هاي خارجي پس از سخنان ترامپ
دو روي سكه قراردادهاي خارجي
اميرعباس آذرم‌وند
تنها دو روز پس از آنكه دونالد ترامپ اتهامات گوناگوني را به ايران نسبت داد در پايتخت امريكا، وزير دارايي فرانسه و وزير اقتصاد ايران با يكديگر ملاقات كردند و از افزايش همكاري‌هاي اقتصادي ميان دو كشور گفتند. ناگفته پيداست كه اگر چه كشورهاي اروپايي و آسيايي بعد از سخنان جمعه شب ترامپ موضعي متفاوت از آنچه به نظر مي‌رسيد گرفتند و خواهان ادامه حضور در ايران شدند اما نبايد تجربه‌هاي گذشته را نيز ناديده گرفت و حال زماني است كه ايران بايد از فرصت پيش آمده حداكثر استفاده را كرده و همكاري‌هاي بين‌المللي خود را با توجه به شرايط جديد گسترش دهد. البته برخي كارشناسنان معتقدند تغيير در قراردادهاي جديد ايران در سال‌هاي پسابرجام موجب شده است تا كشورهاي اروپايي كه قراردادهايي را با ايران منعقد كرده‌اند به دليل سرمايه‌گذاري در ايران، ترس از پرداخت حق فسخ قراردادبه ايران، پايبندي بيشتر به قراردادهاي امضا شده‌شان داشته باشند. به گونه‌اي كه در ديدار‌هاي روز گذشته وزير اقتصاد با وزراي اقتصادي فرانسه، آلمان، هند، ايتاليا و... به خوبي پاييندي به قراردادها و مذاكرات با ايران وجود دارد و طرف‌هاي اروپايي و آسيايي ديگر به ايران به ديده كشور تحت فشار نگاه نمي‌كنند. همچنين كريستين لاگارد، رييس صندوق بين‌المللي پول نيز اعلام كرد: «تغييري در سياست‌هاي خود با ايران نخواهيم داشت.» در ميانه همه نكات مثبتي كه در روزهاي اخير شنيده شده، تجربه‌هاي گذشته هم به تدريج بيدار مي‌شوند؛ تجربه دوراني كه ديپلمات‌هاي ايراني در بازي ابرقدرت‌ها صادقانه بازي كردند و از اين رهگذر كشور زيان ديد. اكنون كه همه‌چيز مثبت به نظر مي‌رسد نبايد فراموش كرد بارها اروپا، روسيه و چين به ايران قول همكاري دادند اما هنگامي كه فشار امريكا بيشتر شد، وعده‌هاي خود را نيمه كاره رها كردند. اين نگراني به ويژه در مورد صندوق بين‌المللي پول جدي‌تر نيز هست. روز گذشته در واشنگتن پايتخت امريكا، برونو لومير، وزير دارايي فرانسه طي ديدار با وزير اقتصاد ايران ضمن تاكيد بر لزوم و حمايت دولت اين كشور از پابرجا ماندن معاهده برجام، از عزم جدي دولت متبوع خود براي توسعه روابط اقتصادي با ايران خبر داد. اين ديدار كه در حاشيه اجلاس سالانه بانك جهاني برگزار شد، وزير دارايي فرانسه طي سخناني با اشاره به اهميت توافق هسته‌اي (برجام) پايبندي به آن را مهم خواند و بر علاقه‌مندي كشورش به گسترش روابط اقتصادي با ايران تاكيد كرد. او بر عزم جدي دولت فرانسه براي تحكيم و توسعه روابط با ايران تاكيد كرد. لومير ضمن با اهميت خواندن اقدامات خوب ايران در حوزه شفافيت مالي و نظارت‌هاي انجام شده توسط سيستم بانكي، دستيابي به سطحي از استاندارد‌هاي بين‌المللي در اين راستا را خواهان و آن را در تحقق اهداف رو به گسترش تعاملات مالي بين‌المللي ايران بسيار موثر دانست و آمادگي كشورش براي همكاري در اين زمينه را اعلان كرد. مسعود كرباسيان، وزير اقتصاد ايران نيز طي سخناني در اين ديدار با اشاره به سطح رو به افزايش حجم روابط بين دو كشور، آمادگي جمهوري اسلامي براي همكاري در حوزه‌هاي مختلف را اعلام كرد. كرباسيان سپس با اشاره به اهميت روابط بانكي با فرانسه، ضمن استقبال از برقراري روابط كارگزاري به وجود آمده با سيستم بانكي ايران، استفاده از منابع بانكي براي اجراي پروژه‌هاي مورد نظر مشترك را راهي براي ايجاد فرصت‌هاي بيشتر در مسير همكاري‌هاي مشترك دانست. صحبت‌هاي اميدوار‌كننده وزير اقتصاد فرانسه و ديگر سران اروپا از جمله مقامات آلماني و انگليسي در نوع خود بي‌سابقه هستند، زيرا پس از انقلاب هيچگاه اينچنين اروپايي‌ها در مقابل امريكا و به سود ايران موضع نگرفته بودند.
با اين همه ساده‌انديشانه خواهد بود كه به اين وعده‌ها دلخوش كرد. تجربه سال‌هاي گذشته نشان مي‌دهد هر چند اروپايي‌ها نسبت به امريكا از سياست‌هاي خصمانه كمتر استفاده كردند، اما هيچگاه عليه سياست‌هاي جنگ‌افروزانه اين كشور اقدام فعالي انجام ندادند و همزمان با افزايش فشارهاي ايالات متحده، اروپا هم با اندكي تاخير از بازار ايران خارج شد.
«استقلال» صندوق بين‌المللي پول
در همين حال كريستين لاگارد، رييس صندوق بين‌المللي پول گفته است: «هيچ تغييري در سياست صندوق در زمينه اعطاي وام به ايران در پي فشارهاي اعمال‌شده از سوي دولت امريكا ايجاد نشده است.»به گزارش پايگاه خبري بيزنس استاندارد، در گزارشي كه از صحبت‌هاي لاگارد در كنفرانسي خبري در واشنگتن منتشر كرده، نوشته است كه وي در پاسخ به سوالي در مورد سياست جديد دولت ترامپ كه قويا از صندوق بين‌المللي پول و بانك جهاني خواسته وام يا تامين مالي به ايران اختصاص ندهند، گفت: «ما هيچ دليلي نمي‌بينيم كه چيزي را در دستورالعمل‌هاي دريافتي از هيات‌مديره صندوق تغيير دهيم و به فعاليت بر اساس روال قبلي ادامه مي‌دهيم.
ما با 189 كشور عضو كار مي‌كنيم و تنها زماني از مذاكرات برنامه‌ريزي‌شده حمايت مي‌كنيم و وارد آن مي‌شويم كه كشوري درخواست كرده باشد.»لاگارد در حالي ادعاي استقلال صندوق بين‌المللي پول از امريكا را دارد كه بسياري از منتقدان اين حرف را به‌شدت رد مي‌كنند. افرادي همچون جفري ساچس، اقتصاددان امريكايي معتقد است «صندوق بين‌المللي پول ابزاري است كه با آن خزانه‌داري امريكا در كشورهاي در حال توسعه دخالت مي‌كند.»البته تاكنون ايران تنها دو بار و آن هم به ميزاني اندك از وام‌هاي صندوق بهره‌مند شده است. چرا كه كشورهاي بزرگ صادركننده نفت مانند ايران، عربستان و ساير كشورهاي حاشيه خليج‌فارس به‌ندرت با كسري تراز پرداخت‌ها مواجه مي‌شوند و به همين دليل در شرايطي قرار نمي‌گيرند كه مشمول وام‌هاي صندوق بين‌المللي پول شوند. در اين ميان سهم امريكا در حق راي صندوق بين‌المللي پول بيش از هر كشور ديگري است. تركيب سهم كشورها در آرا و تصميمات صندوق بين‌المللي پول نشان مي‌دهد كه امريكا سهم 7/16 درصدي دارد و سهم ايران از حق راي در اين نهاد مهم پولي جهان تنها 74/0 درصد است. هر چند كه صندوق بين‌المللي پول تلاش دارد وابستگي خود به امريكا را كتمان كند ولي نبايد فراموش كرد كه هيچ كشوري در جهان، به اندازه ايالات متحده از تصميمات صندوق بين‌المللي پول بهره نبرده است. صندوق به شرطي به كشورهاي جهان سومي وام مي‌دهد كه آنها اصلاحات اقتصاد آزاد را انجام دهند، به همين دليل اين نهاد تلاش دارد اقتصاد جهان را به سمت بازار آزاد بيشتر سوق دهد و با اين بهانه در تصميم‌گيري داخلي كشورها دخالت مي‌كند. در سه دهه گذشته، بسياري از كشورهايي كه از صندوق كمك دريافت كردند، سرانجام خوبي نداشتند، مانند يونان فعلي و آرژانتين در دوره رياست‌جمهوري منم.
سكون در ايران بعد از صحبت‌هاي ترامپ
در همين حال فاصله امريكا با اروپا، چين و روسيه در بحث برجام براي دولتمردان ايران بسيار جذاب است. البته انتظار مي‌رود مسوولان كشور با بررسي تجربه سال‌هاي گذشته، اين‌بار مسير ديگري را طي كنند و به جاي آنكه ايران در بازي ابرقدرت‌ها بازي بخورد، بهتر است پس از گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامي ايران اين‌بار ايران تبديل به بازيگر شود، بازيگري با اعتماد به نفس در مقابل كشورهاي بزرگ‌تر. موضوعي كه در اكثر اظهارنظرهاي اقتصاددانان و كارشناسان بين‌المللي به گوش مي‌رسد و خواهان تنظيم روابط بر اساس بازي برد – برد بين ايران و غرب هستند.
اين موضوع ظاهرا مورد توجه مردان اقتصادي دولت هم هست به گونه‌اي كه محمد نهاونديان، رييس دفتر سابق رييس‌جمهور زماني كه در همايش همكاري تجاري ايران و عراق صحبت مي‌كند فرصت را مغتنم شمرده و به صحبت‌هاي ترامپ اشاره مي‌كند و مي‌گويد: « در حالي كه در روزهاي اخير شاهد هجمه مختلف رسانه‌هاي غربي در خصوص سخنران تهديدآميز ترامپ بوديم اما ديديم كه اين سخنان نتوانست هيچ تاثيري در بازارهاي مختلف كشور ما داشته باشد.
در اين بين نه تنها فعالان سياسي بلكه سخنرانان و فعالان اقتصادي كشور نيز به لفاظي‌ها و هتاكي‌هاي ترامپ پاسخ دادند. اين موج هماهنگ نشان داد كه اين جمهوري اسلامي است كه در توافق برجام پيروز شده است. و توانسته بين امريكا و اروپا فاصله عميقي ايجاد كند. ما ديديم كه اروپا در همان روز سخنراني ترامپ سريعا عليه اظهارات او موضع مي‌گيرد و حمايت خود از ايران را اعلام مي‌كند. همه اين موضوعات نشان‌دهنده توفيق ايران در مذاكرات برجام بوده است.» نهاونديان گفته است: «يكي از علل توفيق كشور ما در مذاكرات برجام پيام مشخص اقتصادي در دو سال اخير بوده است. كاهش تورم و قرار گرفتن در مسير رشد اقتصادي قوت اقتصاد كلان كشور را نشان داد و اين موضوع كمك‌حال مذاكره‌كنندگان سياسي ايران شد. امروز موسسات مطالعات بين‌المللي چه خصوصي و چه دولتي ايران را يك فرصت اقتصادي هزار ميليارد دلاري معرفي مي‌كنند. نبايد از اين نكته هم غفلت شود كه رشد اقتصادي ايران در سال گذشته رتبه اول را در جهان داشته است.»