گفتاري درباره تغيير اقليم
تابستان‌ها هر سال طولاني‌تر مي‌شوند
بهلول عليجاني *
بارش‌ها در كشور ما، در دوره سرد سال و به وسيله بادهاي غربي رخ مي‌دهد. اين بادها در دوره گرم سال عقب‌نشيني مي‌كنند و بر مناطق اثري ما نمي‌گذارند اما در دوره سرد سال به سمت پايين حركت مي‌كنند و مديترانه را پوشش مي‌دهند. وقتي اين بادها به مديترانه مي‌آيند سيستم‌هاي باران‌زا را به سمت ما مي‌فرستند و در نتيجه ما در كشورمان بارش داريم.
اما متاسفانه امسال اين بادها به سمت پايين حركت نكرده‌اند كه هوا گرم است. گرمايش زمين موجب شده بادهاي غربي نتوانند به ابرهاي پايين نزديك شوند. در اين شرايط ما در كشور با بارش كم و خشكي روبه‌رو مي‌شويم. در صورتي كه طبيعتا بايد در اين فصل از سال شاهد بارش باران مي‌بوديم. براي مثال پارسال هم وضعيت بارش ما خوب نبود اما دست‌كم از وضعيت امسال در شرايط بهتري بوديم. اوايل پارسال شاهد بارش‌هايي بوديم و در انتهاي سال با كاهش روبه‌رو شديم. اما امسال هنوز بارش‌هاي اول سال هم شروع نشده است.
حالا اين پرسش مطرح مي‌شود كه چرا بادهاي غربي پايين نمي‌آيند؟ دليلش گرماي هوا است. امسال با تابستان بسيار گرمي روبه‌رو بوديم. اينها نشانه‌هاي فرآيند تغيير اقليمند. من اخيرا مقاله‌اي خواندم كه پيش‌بيني كرده بود تغيير اقليم تا سال 2023 به شكلي پيش خواهد رفت كه در آن سال نيمكره شمالي اصلا زمستان نخواهد داشت. البته اين يك پيش‌بيني است و مقصودم اين نيست كه لزوما اين پيش‌بيني درست از آب در مي‌آيد اما به هر حال نشان‌دهنده روند تغيير اقليم در جهان است.
نباريدن باران پيامدهاي متعددي دارد. از جمله مهم‌ترين‌شان خشك سالي و افزايش بيماري‌هاست. در مناطق مركزي ايران رطوبت نسبي معمولا پايين است و اوايل پاييز به حداقل خودش مي‌رسد. اين شرايط موجب بروز عارضه‌هاي پوستي براي افراد مي‌شود. همه منتظر مي‌مانند يك باران بيايد و هوا مرطوب‌تر شود و مشكل حل شود. يا مثلا در تهران ما هنوز با گرما مواجهيم و در روزهاي گذشته ديديم كه چقدر آلودگي هوا شديد بود. باران معمولا با سيستم‌هاي ناپايدار مي‌آيد. وقتي باران نمي‌آيد معني‌اش اين است كه ما با سيستم پايدار مواجهيم. يعني همين وضعيتي كه طي روزهاي اخير با آن مواجه بوده‌ايم و در نتيجه نباريدن باران بر ادامه روند آلودگي هوا هم موثر است.
ما در شرايطي هستيم كه تابستان ادامه پيدا كرده و نيم سال رخ نداده است. در مجموع دو فصل پاييز و بهار در كشور ما كوتاه هستند. بر اساس نتايج تحقيقي كه چند سال پيش انجام داده بودم، مشخص شد مدت پاييز 45 روز است. الان مي‌توان گفت ديگر همان 45 روز هم نيست. هوا دارد گرم مي‌شود و به تدريج داريم مي‌رويم به سمت اينكه دو فصل داشته باشيم.
ما الان چند سال است تابستان‌هاي‌مان طولاني مي‌شود و زمستان‌هاي‌مان كوتاه مي‌شود. البته يك پديده استثنايي هم امكان وقوع دارد كه نبايد ما را به اشتباه بيندازد. مثلا اينكه ممكن است چند روز در زمستان با سرماي شديد روبه‌رو شويم به طوري كه سرماي سال 1386 را تكرار كند. اينها استثنا است. در دوره تغيير اقليم، پديده‌هاي استثنايي زياد مي‌شوند. مثلا وقوع سيل بهاري، گرماي شديد در تابستان يا روزهاي بسيار سرد در زمستان، اينها جاي خوشحالي ندارد زيرا هم استثناء هستند و هم اينكه از نشانه‌هاي تغيير اقليم به شمار مي‌روند.
هوا گرم شده، بادهاي غربي عقب‌نشيني كرده‌اند و باران نداريم. اينها نشانه‌هاي فعاليت‌هاي مخرب انسان در كره زمين است كه موجب افزايش گرماي زمين مي‌شود. تهران يكي از اين شهرهاست. ما در دنيا با شمار زيادي از شهرهاي جهان مواجهيم كه فعاليت‌هاي انسان در آنها موجب افزايش گرمايش زمين مي‌شود. مجموع اين شهرها در جهان، وضعيت تغيير اقليم را به اين وضعيت رسانده‌اند. بارها گفته شده كه گرمايش زمين يك مخاطره جهاني است اما راه‌حل آن محلي است. يعني ما در تهران هم بايد به اين بينديشيم كه چگونه مي‌توانيم از گرم شدن بيشتر زمين جلوگيري كنيم. گرمايش زمين به عنوان مساله‌اي جهاني دارد تمدن بشري را تهديد مي‌كند. در اجلاس‌هاي بين‌المللي مانند معاهده پاريس هم اين نگراني‌ها كاملا قابل لمس بود. راه‌حل اين مشكلات اين است كه الگوي زندگي بشر تغيير كند و از اسراف در مصرف انرژي پرهيز كند.
استاد اقليم‌شناسي دانشگاه خوارزمي تهران