رابطه صميمي
با همه همسايگان
علي نجفي خوشرودي
شهاب شهسواري
جمهوري ارمنستان همواره يكي از نزديك‌ترين دوستان ايران در بين همسايگان محسوب شده است. با اين حال همواره انتقادهايي نيز نسبت به نوع رابطه دو كشور از جمله اثر آن بر صميميت رابطه تهران با تركيه و جمهوري آذربايجان و همچنين ميزان منفعت ايران از اين رابطه مطرح شده است. علي نجفي خوشرودي كه مدت چهار سال دبير اول سفارت جمهوري اسلامي ايران در ايروان بوده، معتقد است كه برخي از مشكلات كوچك در روابط دوجانبه نبايد اصل صميميت در رابطه با كشورهاي همسايه را زير سوال ببرد.
به اعتقاد شما رابطه با جمهوري ارمنستان تا چه اندازه براي ايران اهميت دارد و چه حد زمينه گسترش روابط ميان دو كشور وجود دارد؟
جمهوري ارمنستان يكي از كشورهاي همسايه ما در حوزه قفقاز است و تنها همسايه مسيحي جمهوري اسلامي ايران است. ما از نخستين كشورهايي بوديم كه استقلال جمهوري ارمنستان را به رسميت شناختيم و از همان روزهاي اول استقلال، ايران نقش مهمي در حل مسائل روزهاي ابتدايي تشكيل دولت، تامين مايحتاج و نيازمندي‌هاي مردم اين كشور و ساير كشورهاي تازه استقلال يافته ايفا كرد. واقعيت اين است كه تهران نقش موثر و بسزايي در تحكيم و تثبيت استقلال جمهوري ارمنستان داشت. دقيقا از همان زمان روابط بسيار خوبي در زمينه‌هاي مختلف سياسي و اقتصادي ميان دو كشور ايجاد شد. من شخصا به عنوان ديپلمات جمهوري اسلامي ايران بيش از چهار سال در سفارت ايران در ايروان خدمت كرده‌ام و معتقدم كه زمينه‌ها و ظرفيت‌هاي بسيار زيادي براي گسترش روابط دو جانبه ميان ايران و ارمنستان وجود دارد. دو كشور در زمينه‌هاي بين‌المللي و منطقه‌اي ديدگاه‌هاي نزديكي با يكديگر دارند. ايران پروژه‌هاي بسيار زيادي را نسبت به ساير كشورها در ارمنستان مديريت و اجرا كرده است كه اين پروژه‌ها نقش ويژه‌اي را در تامين نيازهاي اساسي شهروندان ارمنستان، به ويژه در حوزه انرژي و حمل و نقل ايفا مي‌كنند. خط لوله گاز ايران به ارمنستان هم سال‌هاست كه احداث شده و اكنون گاز ايران به ارمنستان صادر مي‌شود، دو خط انتقال برق ميان دو كشور تاسيس شده است و خط سوم نيز قرار است ساخته‌شود. در عين حال عمليات اجرايي طرح نيروگاه بزرگ برقآبي ارس نيز با همكاري دو كشور بر روي رودخانه مرزي ارس آغاز شده است كه يكي از پروژه‌هاي بزرگ كشور محسوب مي‌شود. ايران همچنين از محل كمك‌هاي توسعه‌اي خودش، يك نيروگاه بادي در ارمنستان احداث كرد. در حوزه حمل و نقلي با توجه به مرز زميني ميان دو كشور، تردد زميني چه باري و چه مسافري ميان دو كشور رونق بسياري دارد. در حوزه گردشگري هم ظرفيت بسيار خوبي در روابط دو كشور ايجاد شده است كه هم حضور شهروندان ايراني ارمني و هم گردشگران ايراني كه براي تفريح به ارمنستان سفر مي‌كنند، ظرفيت خوبي در بخش توريسم و گردشگري ايجاد كرده است. در زمينه تجار هر چند حجم مبادلات تجاري طي سال‌هاي اخير روند افزايشي داشت، اما ظرفيت بسيار بيشتري براي رشد و توسعه همكاري‌هاي تجاري وجود دارد. نكته مهم در رابطه با ايروان اين است كه ارمنستان يكي از كشورهايي در جهان و در همسايگي ايران است كه تقريبا هيچ مشكلي در روابط دوجانبه ميان دو كشور به وجود نيامده است و يكي از همسايگان خوب ايران به شما مي‌رود. يكي از اصلي‌ترين انگيزه‌هاي سفر ديروز وزير خارجه به ايروان اين بود كه روند تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي رايزني نوبه‌اي و دوره‌اي ميان دو كشور را ناگزير مي‌كند.
روابط صميمانه جمهوري اسلامي ايران با ارمنستان تا چه اندازه بر روابط ايران با ديگر كشورها تاثير دارد؟ گروهي معتقدند كه گسترش روابط با ايروان، بر رابطه با باكو و آنكارا اثر منفي دارد.
سياست ايران در مناسبات با كشورهاي همسايه به خصوص در حوزه قفقاز، همواره متوازن و متعادل است. درست به همان اندازه‌اي كه طرف‌هاي مقابل آمادگي، فضا و ظرفيت براي توسعه روابط داشته‌باشند، ايران آماده است بدون هيچ گونه محدوديتي روابط خود را با آنها گسترش دهد. آمادگي براي گسترش روابط با همه كشورهاي همسايه، همواره موضع اصولي جمهوري اسلامي ايران بوده. حتي در موضوعات مورد مناقشه، مانند موضوع قره‌باغ كه يك پرونده مورد مناقشه ميان جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان است، ايران همواره بر مشي و روش بي‌طرفي و سياست اصولي، متوازن و مبتني بر مقررات بين‌المللي در چارچوب كاهش يا رفع مناقشات و بحران ميان دو كشور و در سطح منطقه پافشاري كرده است. من فكر مي‌كنم كه سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در رابطه با كشورهاي منطقه به صورت مستقل و مبتني بر ظرفيت‌ها و زمينه‌هاي موجود براي توسعه مناسبات تنظيم مي‌شود. به همين دليل است كه ما هم با جمهوري ارمنستان روابط خوبي داريم و هم روابط خوب و در حال توسعه‌اي با جمهوري آذربايجان داريم.
يكي از مسائلي كه در رابطه ميان دو كشور مطرح مي‌شود، مسائل مربوط به محيط زيست و نقش ارمنستان در آلودگي رودخانه مرزي ارس است. تا چه اندازه ايران مي‌تواند از روابط خوب خود با ايروان براي حل اين مساله استفاده كند؟
به‌طور طبيعي برخي از مسائل از جمله بحث آلودگي رودخانه ارس تا جايي كه من در جريان هستم از جمله بحث‌هايي است كه همواره در دستور كار مذاكرات بوده و طرف ايراني خيلي روشن و شفاف نظرها و ديدگاه‌هاي خودش را بيان كرده است. به اعتقاد من چنين مسائلي نبايد به كليت مناسبات دوستانه دو كشور آسيب برساند. طبيعي است كه در روابط هر دو كشور همسايه‌اي برخي مسائل اينگونه وجود داشته باشد و بايد گفت‌وگوها براي حل و توافق در چنين پرونده‌هايي ادامه پيدا كند و دو طرف براي برطرف كردن مشكلات موجود بكوشند. به اعتقاد من مدافعين و موافقين توسعه روابط منطقه‌اي جمهوري اسلامي ايران، دلايل، زمينه‌ها و توجيهات بسيار بيشتري براي بهبود و توسعه روابط با هر دو كشور جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان و استفاده حداكثري از ظرفيت‌هاي موجود روابط فيمابين دارند. برخي ديدگاه‌ها نسبت به روابط منطقه‌اي ايران، ديدگاه‌هاي بدبينانه‌اي است كه با اشاره، تاكيد و بزرگنمايي برخي مسائل جزيي، روابط دوستانه را به چالش مي‌كشند. بحث توازن و تعادل در مناسبات همواره سياست اصولي جمهوري اسلامي ايران بود و رويكرد منطقي و متوازني را ايران دنبال كرده است. به هر تقدير منافع با همسايگان مشترك است. ايران علاقه‌مند است كه در خاك همسايگانش ثبات و آسايش برقرار باشد و امنيت در جوار مرزهاي ايران، خودش يك منفعت براي ايران محسوب مي‌شود. در همين راستا هم هست كه روابط دوستانه ما بايد با همه همسايگان، بدون استثنا و مبتني بر رابطه متوازن با همه باشد.
در مورد ترانزيت و دسترسي به اروپا به اعتقاد شما ارمنستان چه نقشي مي‌تواند در همسايگي ايران بازي كند؟
اين يكي از بحث‌هايي است كه همواره از گذشته مطرح بود. همچنان كه ايران يكي از بهترين مسيرها براي دسترسي ارمنستان به كشورهاي حوزه خليج فارس و درياهاي جنوب ايران به شمار مي‌رود، ارمنستان نيز از مسير گرجستان يكي از مسيرهايي است كه مي‌تواند براي توسعه ظرفيت‌هاي حمل و نقل و ترانزيت جمهوري اسلامي ايران مورد استفاده قرار بگيرد. با توجه به اينكه هم در چارچوب كريدور شمال- جنوب و هم كريدور تراسيكا (TRACECA) مسير دسترسي منطقه ما به خارج از منطقه محسوب مي‌شود، بايد با توسعه زيرساخت‌هاي شبكه حمل و نقل و ترانزيت از ظرفيت‌هاي موجود در اين دو كريدور استفاده حداكثري شود و مسير ارمنستان و گرجستان نيز يكي از مسيرهايي است كه در اين دو كريدور قابل استفاده هستند.