از كوه‌هاي كردستان تا كاخ رياست‌جمهوري
سامان سليماني
در سيزده سالگي نخستين فعاليت‌هاي سياسي خود را با سازماندهي تظاهرات عليه دولت وقت عراق آغاز كرد و يكسال بعد به عضويت پارت دموكرات كورد درآمد، در تمام اين سال‌ها طالباني، پيشمرگه بود و مبارز كرد، ديپلمات بود و در تاريخ پرفراز و نشيب زندگي سياسي‌اش نقاط عطفي در ديپلماسي ثبت و ضبط كرد، روزنامه‌نگار بود و هيچگاه از كتاب و خواندن و نوشتن دست نكشيد، ولي اصولي در زندگي‌اش ثابت ماندند: باور و اعتقاد به گفت‌وگو و ديالوگ و واقع‌بيني عملگرايانه‌اش و نكته مهم ديگر در زندگي مام جلال اين بود كه برخلاف اسلافش، بدون سرمايه و پشتوانه طايفي يا عشيره‌اي پا در عالم سياست نهاد و هر آنچه كسب كرد، دستاورد و دسترنج تلاش‌ها و مبارزات خودش بود. مبارزان همراهش از دوران نوجواني و بعدها نيز پيشمرگه‌هاي همرزمش لقب «مام جلال» {عمو جلال} به او داده‌اند، اما آنها كه با سياست دمخورند، به دليل تبحر او در ديپلماسي لقب «چرچيل خاورميانه» را به او نسبت مي‌دهند. در طول سال‌هايي كه عراق با بحران‌هايي جدي، بعد از فروپاشي حكومت صدام حسين، روبه‌رو بوده نه فقط مردم اين كشور كه حتي سياستمردان ديگر كشورها نيز حضور وي را موهبتي براي عراق جديد دانسته‌اند؛ چرا كه در كشوري مملو از تفاوت‌هاي هويتي و تضادهاي قومي و مذهبي، سرزميني خسته از تلاطم‌هاي سياسي و در ميانه راهي دشوار و طولاني، او از معدود كساني بود كه مي‌توانست نقش ناخدا و رهبري سياسي را برعهده بگيرد. رهبري كه توانايي و درايت در دست داشتن سكان هدايت اين كشتي توفان زده را داشته باشد. زندگي سياسي هفتادساله جلال طالباني، در واقع تاريخ كردستان، عراق و خاورميانه است، در رويدادها و مناسباتي حضور و نقش داشته كه هركدام از آنها تاريخ پرفراز و نشيب اين منطقه را رقم زده است.
طالباني بعد از رسيدن به مقام رياست‌جمهوري عراق نشان داد اميد بستن به او كار بيهوده‌اي نبوده، مخصوصا وقتي به عنوان يك منجي براي عراق ظاهر شد، هم يكپارچگي عراق را حفظ كرد و هم براي اولين‌بار در تاريخ توانست فدراليسم را براي كردها تضمين كند و البته بعد از بيماري و فوت ايشان بود كه همگان شاهد بودند چگونه ثبات عراق از هم پاشيد و رهبراني كه در كردستان در سايه حضور و تاثير مام جلال، توانسته بودند خودي نشان دهند، در غياب او، نشان دادند كه از فهم الفباي سياست نيز عاجزند. و اما كتاب رييس‌جمهور پيشمرگه: روايتي است از زندگي اين رهبر مبارز، كتابي كه اگر چه در برگيرنده جزييات بسياري از زندگي و مبارزات او نيست اما مروري دارد بر مهم‌ترين فراز‌هاي زندگي او و تصويري نسبتا كامل از روند شكل‌گيري شخصيت طالباني از جايگاه يك پيشمرگه تا رياست‌جمهوري عراق را به مخاطب ارايه مي‌كند. مسلما و بدون شك، زندگي مام جلال حاوي نكات بيشتر و فراوان‌تري است، اما در اين كتاب نكات مهم، قابل توجه و تصويري كلي از شخصيت و تفكرات و تاريخ زندگي وي به خوبي به نمايش گذاشته شده است. ماجراي انتشار اين متن از جايي آغاز مي‌شود كه معد فياض به نمايندگي روزنامه الشرق الاوسط به طالباني پيشنهاد گفت‌وگوهايي را مي‌دهد كه طي آن مروري بر زندگي و مبارزات او به عنوان رييس‌جمهور وقت عراق صورت بگيرد. پيشنهادي كه با موافقت طالباني روبه‌رو شد، اما براي چگونگي كار شيوه‌اي را مطرح كرد كه در نهايت بسيار به نفع كتاب تمام شده و آن را از قالب‌هاي مرسوم زندگي‌نامه‌نگاري چه به صورت گفت‌وگو محور و چه روايي تا اندازه‌اي دور ساخته و در مجموع فضايي زنده و مستند را براي آن به ارمغان آورده كه از جمله امتيازات كتاب فعلي محسوب مي‌شود.
طالباني سال‌ها روزنامه‌نگاري كرده، سابقه عضويت در هيات اجرايي نخستين سنديكاي روزنامه‌نگاران عراق را دارد و حتي سردبيري روزنامه‌اي كردي در بغداد را برعهده داشته است؛ او همواره از انتشار روزنامه در عراق دموكراتيك به عنوان آرزوي خود ياد كرده است. طالباني از معد فياض مي‌خواهد كه مدت يكماه با او و همكارانش همراه باشد و از نزديك شاهد نحوه كار، زندگي و تعامل او با اطرافيانش بوده، سوالات مورد نظرش را در فرصت‌هاي مختلف با او و همكاران نزديكش (كه برخي سال‌ها تجربه همكاري با طالباني را داشته و خاطرات بسيار با او دارند)، بپرسد و در نهايت برداشت خود را از جلال طالباني، زندگي ديروز و امروزش آزادانه و به صورت دلخواه ارايه كند. معد فياض كوشيده كتابش حالت قهرمان‌پردازانه پيدا نكند و تصويري انساني و ملموس از اين رهبر محبوب كرد به نمايش بگذارد. نويسنده اگر چه در فصول آغازين كتاب تصميم گرفته تصويري از خاندان، زادگاه و تولد و كودكي طالباني ارايه كند اما روايت خود را مقيد به توالي زماني رخدادها نكرده و ترجيح داده با استفاده از الگويي پازل‌وار در اين بيست و يك فصل در هر جا و هر مناسبتي نقبي به گوشه‌اي از زندگي و مبارزات طالباني بزند. اين شيوه روايت به جذابيت كتاب انجاميده چرا كه خواننده علاوه بر روايت ساده و روان كتاب، با فصولي موجز و متنوع از زندگي پرفراز‌و‌نشيب طالباني روبه‌روست: از ماجراي گفت‌وگو با صدام و ديدار با جمال عبدالناصر گرفته تا ماجراي ترور نافرجام او و... اين تنوع و پرداخت موجزي كه برش‌هايي از مقاطع مختلف زندگي طالباني را ارايه مي‌كنند در نهايت با به مشاركت گرفتن ذهن مخاطب تصويري پذيرفتني و تاثير‌گذار از زندگي اين شخصيت سياسي را در ذهن مخاطب ثبت مي‌كند. معد فياض در پايان كتابش مي‌گويد: «بعد از يك ماه كه هر روز با رييس‌جمهور عراق زيستم به نتيجه مهمي دست يافتم. نتيجه نيز اين است مردي كه تاريخ زندگي‌اش سرشار از دستاورد‌هاي سياسي و حياتي است و اگر آنها را بر سال‌هاي عمرش تقسيم كنيم دستاوردها فزون‌تر خواهند بود؛ به جز مام‌جلال كس ديگري نمي‌تواند باشد.»