مصطفي ملكيان بعد از تماشاي «مفيستو» در جشنواره تئاتر فجر
ما همه گناهكاريم
ندا آل‌طيب
ماجراي گناه و عقوبت از جمله مضاميني است كه همواره براي هنرمندان جذابيت داشته است و در دوره‌هاي تاريخي گوناگون هنرمندان به اين موضوع پرداخته‌اند. نمايشنامه «مفيستو» اثر مشهور هنرمند فرانسه آرين منوشكين نيز يكي از آثاري است كه چنين درونمايه‌اي دارد.
اين نمايشنامه تابستان امسال با كارگرداني مسعود دلخواه به عنوان هنرمندي كه خاستگاه دانشگاهي دارد و با گروه بزرگي از دانشجويان و هنرمندان حرفه‌اي ولي جوان تئاتر در تالار مولوي به صحنه رفت و به دليل استقبال تماشاگران به مدت 42 شب روي صحنه ماند؛ نمايشي كه هيچ ستاره مشهوري ندارد اما با تكيه بر بدنه تئاتر دانشجويي توانست ميزبان بيش از 7 هزار تماشاگر باشد كه براي تالاري مانند مولوي كه گهگاه با فراز و فرودهايي همراه بوده است، موفقيت كوچكي نيست.
«مفيستو» در سي و ششمين جشنواره تئاتر فجر نيز به مدت سه شب روي صحنه است و در نخستين اجراي آن كه شامگاه پنجشنبه 28 دي ماه روي صحنه رفت، مصطفي ملكيان پژوهشگر فلسفه و اخلاق به تماشاي آن نشست.
اين چهره فرهنگي بعد از اجراي اين نمايش به دعوت مسعود دلخواه روي صحنه رفت و چند جمله‌اي درباره آن سخن گفت. ملكيان معتقد است كه در اين نمايش نوعي گناهكاري همگاني نشان داده مي‌شود كه اسباب عمل و عكس‌العمل مي‌شود.
او در سخناني گفت: «ما همگان در مسائل سياسي و اجتماعي گناهكاريم. برخي بيشتر و برخي كمتر. در اين اثر گويا همه با چند واسطه از روي كار آمدن رژيم نازي، راضي بودند و در مرحله بعد چه آنان كه همكاري كرده بودند و چه آنان كه همكاري نكرده بودند، همه كيفر پس دادند اما بزرگ‌ترين كيفر را كساني پس دادند كه همكاري كردند چراكه آنان روح‌شان را از دست دادند.
ملكيان ادامه داد: «در اين نمايش ديديم كه همه ما با درجات مختلف همكاري مي‌كنيم و چيزي را خلق مي‌كنيم و بعد همان پديده، مانند بختك روي گرده‌مان مي‌افتد و نتيجه‌اش با بازتاب بيشتري به خودمان باز مي‌‌گردد و اين سرنوشت همه كساني است كه چشم‌شان را بر واقعيات مي‌بندند و گمان مي‌كنند كه همكاري نكرده‌اند اما صرف همكاري نكردن، كم است و كافي نيست.»
اما مسعود دلخواه كارگردان اين نمايش در گفت‌وگويي با «اعتماد» درباره كار با گروه بزرگي از دانشجويان توضيح داد: «هميشه در نمايش‌هايم تركيبي از جوان‌ترها در كنار هنرمندان حرفه‌اي حضور دارند زيرا فرصتي است براي انتقال تجربيات. براي اجراي اين نمايش نيز ابتدا تصميم گرفتم نمايشي را با گروهي از دانشجويان تئاتر به صحنه ببرم و فراخوان دادم چون مي‌ديدم بيشتر كارها تجاري شده‌اند و مي‌خواستم كاري سالم با آدم‌هايي سالم كه تئاتر دغدغه‌شان است، اجرا كنم و زماني كه اين گروه انتخاب شدند، دريافتم بايد متني را انتخاب كنم كه تعداد كاراكترهايش زياد باشد.»
او ادامه داد: «در اين نمايش حدود 100 هنرمند روي صحنه و پشت صحنه مشغول به كار هستند اما جالب است موسساتي كه ادعاي حمايت از تئاتر دانشگاهي را داشتند، هيچ كمكي نكردند و مركز هنرهاي نمايشي و مركز تئاتر مولوي در حد توان خود كمك‌هزينه‌هايي پرداختند و البته به خوبي ما را همراهي كردند. درست است كه بخشي از گروه اجرايي اين نمايش، هنرمندان جوان هستند ولي هنرمندان حرفه‌اي زيادي هم همراه ما هستند و بايد از عهده پرداخت دستمزدشان بر‌مي‌آمديم.»
اين استاد دانشگاه اجراي اين نمايش را نوعي ريسك برشمرد: «پيه اين ريسك را بر خود ماليدم و به اين فكر كردم كه در بدترين حالت، يك شكست مالي خيلي بزرگ متحمل مي‌شوم. اما مي‌خواستم اين پروژه را به بهترين شكل هدايت كنم و اعضاي گروه نيز از دستمزد خود كوتاه آمدند. ضمن اينكه قيمت بليت را پايين در نظر گرفتيم و دانشجويان نيز با بليت بسيار ارزاني نمايش ما را ديدند و اين براي ما مايه خوشحالي بسيار است. همه تلاش ما اين بود كه كاري دانشجويي و با كيفيت حرفه‌اي آماده كنيم.»
او كه خود عضو شوراي انتخاب آثار تالار مولوي است درباره شايبه‌هاي احتمالي اجراي نمايشش در اين سالن گفت: «اين شائبه از سوي افراد ناآگاه به وجود آمده چون من مي‌توانم در تئاتر شهر يا ايرانشهر نوبت اجرا بگيرم. بنابراين هرگز تئاتر مولوي را در اختيار نگرفتم بلكه برعكس تئاتر مولوي مرا در اختيار گرفت تا نمايشي را با گروهي از دانشجويان اجرا كنم. آنها تصميم داشتند نمايشي را با گروه بزرگي از دانشجويان اجرا كنند و مرا به همكاري دعوت كردند. متاسفانه در اينگونه موارد، به اين موضوع اشاره نمي‌‌كنند كه با اجراي چنين نمايشي، صد نفر از هنرمندان جوان تئاتر مشغول به كار مي‌شوند.»
دلخواه سپس از دشواري‌هاي اجراي چنين آثاري سخن گفت: «اجراي چنين پروژه‌هايي نيازمند چند عامل است؛ كارگرداني كه حاضر به ريسك باشد، گروهي كه حاضر باشند توقعات خود را پايين بياورند. و مراكز و نهادهايي كه از اين پروژه حمايت كنند.»
او در پايان درباره ادامه اجراي عمومي اين نمايش نيز گفت: «براي اجراي عمومي چندين درخواست در سالن‌هاي دولتي و خصوصي داشته‌ايم و كمي هم وسوسه شديم ولي بعد ديدم ماهيت اين كار دانشگاهي است و شايد در خود تالار مولوي بهتر جواب بدهد. اما اجراي آينده را به عهده نهادهايي مي‌گذاريم كه قول همكاري داده‌اند. اگر حس كنيم ادامه اجراي ما در تالار مولوي شايبه درست مي‌كند، شايد در سالني ديگر به صحنه رفتيم.»