كنگره سوچي در لبه پرتگاه شكست
محمد شريعتي دهاقان
به گمان من روسيه براي مذاكرات سوچي كه قرار است طي دو روز آينده برگزار شود، وقت و انرژي بسيار زيادي گذاشته است. اما مسكو بعد از اينكه هيات معارضان سوري كه در وين مذاكره مي‌كردند، تصميم خود را براي عدم مشاركت در مذاكرات سوچي اعلام كردند، احساس مي‌كند كه با مشكلات زيادي مواجه خواهد شد. تصميم هيات معارضان سوري اين بود كه به صورت متحد و دسته‌جمعي در اين مذاكرات كه با عنوان «كنگره مردمي سوريه» و با هدف ايجاد مذاكرات سوري- سوري بين گروه‌هاي مختلف برگزار مي‌شود، شركت نكنند. روسيه طرف‌هاي خارجي از جمله ايالات متحده امريكا و پادشاهي عربستان سعودي را متهم مي‌كند كه معارضان سوري را به غيبت در مذاكرات سوچي تشويق كرده‌اند. مسكو تلاش كرد طي هفته‌هاي گذشته و به خصوص در طول مذاكرات وين، ضمانت‌هايي در اختيار معارضان مسلح بدهد تا اين گروه‌ها براي شركت در سوچي ترغيب بشوند. از جمله ضمانت‌هاي مسكو اين بود كه كف اهداف و نتيجه مورد انتظار از كنگره سوچي را كمتر از قبل بكند و اجازه بدهد كه كنگره سوچي نه به عنوان يك فرآيند مستقل بلكه به عنوان بخشي از مذاكرات تحت نظارت سازمان ملل متحد كه نتايج آن مجددا در مذاكرات بعدي ژنو مورد بررسي قرار مي‌گيرد تغيير كند. در كنار معارضان، مساله حضور سازمان ملل متحد در اين كنگره مساله ديگري بود كه روس‌ها تا ديروز نگران آن بودند. البته دبيركل سازمان ملل متحد تصميم گرفته است كه نماينده ويژه خود در امور سوريه، استفاده دي‌ميستورا را به اين كنگره اعزام كند. سطح مشاركت سازمان ملل در كنگره سوچي يكي ديگر از مسائلي است كه مي‌تواند در موفقيت كنگره سوچي نقش بسزايي داشته‌باشد. سند اخيري كه 5 كشور غربي و عربي به عنوان نقشه راه مذاكرات صلح سوريه منتشر كرده‌اند، از سوي روسيه و سوريه به عنوان ابزاري براي ايجاد مانع در پيشرفت مذاكرات تلقي مي‌شود و باعث شده است پيش‌بيني‌هاي روسيه نسبت به نحوه برگزاري مذاكرات تا حد زيادي دچار تغيير شود. هر چند روسيه سرمايه‌گذاري زيادي روي كنگره سوچي انجام داده‌بود و تلاش‌هاي زيادي براي برگزاري هدفمند و نتيجه‌بخش آن انجام داده‌بود، اما اكنون با شرايطي مواجه شده است كه اميدهايش با نااميدي جايگزين شده‌اند. روسيه مجبور است طي يكي، دو روز باقي مانده تا برگزاري كنگره مردمي سوريه در سوچي، تغييراتي در برنامه‌ها و تركيب اين كنگره ايجاد كند تا بتواند بخشي از معارضان را براي حضور در اين كنگره تشويق كند. از جمله تغييراتي كه ممكن است روس‌ها در نحوه برگزاري كنگره انجام دهند، تغيير سطح مشاركت مقام‌هاي مسكو در اين نشست است، به خصوص كه تاكنون روسيه حضور ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور و سرگئي لاوروف، وزير امورخارجه را در اين نشست تاييد نكرده است. تحولات اخير مي‌تواند يك شكست بزرگ براي روسيه در پيش‌بردن فرآيند سياسي در سوريه محسوب شود و مسكو مجبور است طي فرصتي كه در اختيار دارد،
راهكارهايي را امتحان كند تا از ابعاد اين شكست بكاهد. كنگره مردمي سوريه در سوچي، استمرار راهكار سياسي پيشين در ابتكار آستانه بين ايران، تركيه و روسيه است. در آستانه روند شرايط در بحران سوريه از نقطه‌نظر نظامي مورد بررسي قرار مي‌گرفت و راهكارهاي سياسي در آن كمتر مورد توجه بود، كنگره سوچي به نوعي مكمل سياسي ابتكار آستانه تلقي مي‌شود. از جمله تضمين‌هايي كه پيش از اين ابتكار آستانه و اخيرا روس‌ها در وين براي كنگره سوچي در اختيار معارضان سوري قرار داده‌بودند، آتش‌بس در حومه دمشق و به ويژه غوطه شرقي بود. اما اكنون كه چنين تضميني نتوانست مخالفان مسلح را به مشاركت در كنگره سوچي ترغيب كند، انتظار مي‌رود تغييري در نحوه اجراي آتش‌بس حومه دمشق مشاهده شود. ممكن است كه طي روزهاي اخير در كنار احتمال تغيير در برنامه اجراي كنگره سوچي، شاهد تندتر شدن احتمالي حملات نظامي از سوي ارتش سوريه با پشتيباني هوايي روس‌ها در مناطق استراتژيك تحت تسلط مخالفان از جمله در غوطه شرقي دمشق و ادلب بود. اما كنگره سوچي از چند جهت تغييرات جديدي را در تركيب مذاكرات فرآيند سياسي براي آينده سوريه ايجاد مي‌كند. در حال حاضر بر اساس ابتكار آستانه و روابط نزديك ميان مسكو و آنكارا، روسيه هماهنگي كامل با تركيه در مورد بحران سوريه دارد. به همين جهت هم هست كه در موضوع اجراي عمليات موسوم به «شاخه زيتون» شاهد بوديم كه بدون هيچ اختلاف نظري تركيه توانست نيروهاي نظامي خود و گروه‌هاي تحت حمايت خود را وارد منطقه كند و ناظرهاي نظامي روسيه در زمين عفرين و همچنين نيروي هوايي روسيه كه امنيت آسمان اين منطقه را بر عهده داشتند، از مواضع خود بيرون رفتند تا تركيه بدون مزاحمت عمليات خود را انجام دهد. بلافاصله بعد از اجراي عمليات تركيه، كردها موضع منفي نسبت به اقدامات روسيه گرفتند. اين باعث مي‌شود كه مشاركت كردها در سوچي تا اندازه‌اي تحت‌الشعاع عمليات تركيه قرار بگيرد، چرا كه كردها مسكو را تا اندازه‌اي مسوول انجام اين عمليات مي‌دانند. معلوم نيست كدام يك از گروه‌هاي كرد در كنگره مردمي سوريه در سوچي حاضر شود. در برابر مي‌توان انتظار داشت بخشي از معارضان بشار اسد كه از حمايت آنكارا برخوردار هستند در مذاكرات سوچي
حاضر باشند.
در مورد تركيب معارضان سوري كه ممكن است در سوچي مشاركت كنند، همچنان ترديدهاي زيادي وجود دارد، از جمله اينكه كردها، با توجه به عمليات تركيه با هماهنگي مسكو، ممكن است نسبت به شركت در اين كنگره بي‌ميلي نشان دهند. از سوي ديگر هيات معارضان سوري كه در دوره اخير مذاكرات ژنو و وين شركت كرده‌اند، هياتي هستند كه بر اساس نشست رياض 2 انتخاب شده‌اند، در واقع اين هيات را مي‌توان تركيبي از 3 هيات قبلي معارضان دانست كه پيش از اين با عنوان هيات رياض، هيات قاهره و هيات مسكو شناخته مي‌شدند.
در حال حاضر هيات معارضان سوري در وين با راي‌گيري بين اعضا به اين نتيجه رسيده است كه در كنگره سوچي به عنوان يك گروه منسجم مشاركت نكند، اما اين احتمال وجود دارد كه نمايندگان هيات‌هاي ديگر كه در اين راي‌گيري به شركت در سوچي راي دادند، يعني حدود 40 درصد از اعضاي هيات، در قالب معارضان مشهور به هيات قاهره و هيات مسكو، در نشست سوچي مشاركت كنند. به هر تقدير به گمان من، هر چند به نظر مي‌رسد كه برنامه روسيه براي تشكيل كنگره مردمي سوريه در سوچي، با ضربه‌هاي جدي مواجه شده است، اما طي 24 ساعت پيش رو بايد منتظر ماند تا مشخص شود چه راهكارهايي از سوي مسكو براي نجات كنگره سوچي مطرح خواهد شد.
نماينده پيشين ايران در سازمان همكاري اسلامي