فرهيختهاي پرتلاش و بافضيلت
مصطفي ايزدي
خبر درگذشت زودهنگام نويسنده و مترجمي پركار كه در كارنامهاش علاوه بر نگارش، ترجمه و تاليف نزديك به يكصد جلد كتاب، مديريتهاي فرهنگي و رسانهاي نيز به چشم ميآيد، به دور از ميهن خويش، خبري بسيار ناگوار و سخت غمبار بود. محسن سليماني، مترجم، مولف و نويسنده نامدار ايراني كه به هنگام گذران دوره مسووليت اداري به عنوان نماينده فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در شهر بلگراد، پايتخت صربستان، جان به جانآفرين تسليم كرد؛ پرواز او به سوي ابديت، آنگونه كه در تراز مقام و منزلت وي باشد، در رسانههاي ايران بازتاب نداشت. اگرچه اين شيوه رودررويي با مرگ اصحاب انديشه و قلم در كشورمان بيسابقه نيست، اما شايستهتر اين است كه در فضاي رسانهاي كشوري كه بسياري در آن خود را به عنوان دوستدار فرهنگ و هنر معرفي ميكنند، لااقل توسط دوستان و يارانش، به طرح نوشتهها و ديدگاهها و آثار باقيمانده از مرحوم محسن سليماني ميپرداختند، هرچند توقع علاقهمندان به قلم اين نويسنده مومن و آزادانديش اين است كه مقامات بلندپايه و ارشد كشورمان قلمي به دست گيرند و در رثاي فقدان او، اشكي بر كاغذ جاري كنند. محسن سليماني زاده تهران به سال 1338 خورشيدي است. وي كه بچه خيابان شاهپور (وحدت اسلامي فعلي) بود پس از رفتن به مدرسه و گذراندن دوره متوسطه در دبيرستان ابومسلم، به دانشگاه علامهطباطبايي رفت و در رشته زبان و ادبيات انگليسي ادامه تحصيل داد. هنوز دانشجو بود كه به طور جدي وارد عرصه نويسندگي شد؛ هنري كه از دوران نوجواني به آن علاقه داشت و كم و بيش به آن ميپرداخت. گرچه او در خانوادهاي رشد كرد كه نانآور آن به حرفه نجاري و درودگري مشغول بود، اما تحتتاثير روش و منش كه اهل مطالعه، از دورههاي دبستان و دبيرستان، كتاب و قلم و كاغذ را دوست ميداشت و به صاحبان آن احترام خاص ميگذاشت. محسن از فرصت تعطيلي دانشگاهها كه به بهانه انقلاب فرهنگي در مراكز آموزش عالي رخ داده بود، استفاده وافر برد و به حوزه انديشه و هنر اسلامي كه جمعي از هنرمندان و نويسندگان انقلابي آن را پايهريزي كرده بودند، رفت تا در پناه تنها نهادي كه محل رفت و آمد جوانهاي خوشذوق آن زمان بود، استعداد خود را بيش از پيش شكوفا سازد. همزمان با تلاش ادبي و قلمي در حوزه انديشه و هنر اسلامي و با باز شدن دانشگاهها، دورههاي دانشگاهي را گذراند و تا پايان دوزه دكترا در رشته زبان و ادبيات انگليسي در همان دانشگاه علامه طباطبايي پيش رفت. هنگامي كه حوزه انديشه و هنر اسلامي، در يك تصميم اداري و سياسي و با تغيير نام به حوزه هنري، زير مجموعه سازمان تبليغات اسلامي تحت مديريت آيتالله احمد جنتي شد، صاحبان گرايشهاي - به تعبير امروزي - اصلاحطلبانه درون اين مركز فعال ادبي و هنري، جاي ماندن را تنگ ديدند و لذا منجر به جدايي تعدادي از روشنفكران، تلاشگران و مسوولان مياني حوزه هنري از آن شدند.
زندهياد دكتر حسن حسيني (شاعر و استاد دانشگاه)، زندهياد قيصر امين پور (شاعر، پژوهشگر و استاد دانشگاه)، فريدون عموزاده خليلي (نويسنده و روزنامهنگار) و زندهياد دكتر محسن سليماني (نويسنده، مترجم و مولف) از جمله اين چهرههاي نامآشنا بودند كه براي خدمت در سنگرهايي بهتر، حوزه هنري را ترك كردند.
سليماني در حوزه هنري، عضو شوراي هنري، رييس واحد ادبيات داستاني، سردبير جنگهاي سوره از شماره 1 تا 9، سر دبير سورههاي مجموعه داستان از اول تا دفتر ششم و سردبير گاهنامههاي داستان از اول تا چهارمين شماره بود. پس از جدا شدن از حوزه، به موسسه كيهان تحت مسووليت سيد محمد خاتمي رفت تا در كيهان فرهنگي كار كند. وي در دورهاي كه كيهان فرهنگي با استقبال انديشمندان و روشنفكران فرهيخته رو بهرو شده بود، به مدت سه سال فعاليت كرد و با تغيير رويه كيهان، به روزنامه همشهري كوچ كرد و به عنوان دبير سرويس ادبيات و هنر مشغول به كار شد. بعد از آن مدتي هم در روزنامههاي صبحامروز و بهار به فعاليتهاي روزنامهنگاري پرداخت. وي علاوه بر ترجمه و تاليف و نويسندگي كتاب، در حدود يك دهه هم در روزنامه و نشريات قلم ميزده، اگر چه به عنوان يك روزنامهنگار شهرت ندارد، همچنان كه براي راديو و تلويزيون هم مطالبي مينوشته است.
دكتر محسن سليماني به جز فعاليت فكري و قلمي، در عرصه مديريت هم نقشآفرين بوده است. پيش از آنكه او به عنوان نماينده جمهوري اسلامي ايران به امريكا، انگلستان و صربستان – همان جا كه ماموريتش پايان نيافته بدرود حيات گفت – برود، در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي كار كرده است. در اين دو نهاد فرهنگي، كارشناس ارشد در امور بينالمللي، مديريت فرهنگي بينالمللي، رياست اداره امريكا و مسووليتهاي ديگري را نيز به عهده داشته است.
ارايه دهها اثر فرهنگي در قالب كتاب به اضافه 22 سال خدمت صادقانه در اين دو نهاد فرهنگي به اضافه عضويت موثر در هياتمديره انجمن نويسندگان كودك و نوجوان به اضافه يكسري فعاليتهاي جنبي مانند دو بار عضويت در هيات داوري انتخاب كتاب سال جمهوري اسلامي ايران و داوري كتاب جلال آل احمد و نيز سابقه ممتد تلاش براي ارتقاي فرهنگ مردم ايران از دكتر سليماني چهرهاي خدوم، پرتلاش و دلسوز در امور فرهنگي و ادبي در تاريخ انقلاب اسلامي به نمايش گذاشت. نشان درجه يك هنري در زمينه ادبيات داستاني كه توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در سال 1394 به دكتر محسن سليماني اعطا شد در كارنامه درخشان آن مرحوم نيز به يادگار مانده است.
اما آثار قلمي بر جاي مانده از محسن سليماني به شرح زير است:
الف – نويسندگي و تاليف: 1 – ساليان دور 2- آشناي پنهان 3 - چشم در چشم آينه 4 – واژگان ادبيات داستاني (انگليسي فارسي و فارسي انگليسي، 5 - چگونه زندگينامه بنويسيم؟ 6 – شوخيهاي دختر حوا 7 – شوخيهاي پسر آدم 8 – رماننويسي در وقت اضافي 9 – طنزپردازي به زبان ساده.
ب – ترجمه: 10 - عيد پاك 11 – عابر پياده 12 - تاملي در باب داستان 13 – رمان چيست؟ (ترجمه و نگارش) 14 – درس هايي درباره داستاننويسي 15 – فن داستاننويسي 16 – شاهكارهاي ادبيات جهان (6 جلد) 17 - از روي دست رماننويس 18 – 28 اشتباه نويسندگان 19 - اسرار و ابزار طنز نويسي (ترجمه و نگارش) 20 – جادوي زاويه ديد 21 – آموزش داستاننويسي به دانشآموزان ابتدايي 22 – خانهاي براي فرزندانم 23 – عشق و نان 24 – عمويت شاعر بود كارآگاه پووارو 25 – تكه چوب 26 – از دكتر بپرس 27 – لباس امپراتور و نه داستان ديگر 28 – نقاش كوچك.
ج – ترجمه رمانهاي: 29 - فرانگشتاين، اثر مري شلي 30 – تصوير دوريان گري، اثر اسكار وايلد 31 – اوژني گرانده، اثر بالزاك 32 – دكتر جكيل و آقاي هايد، اثر رابرت لوئي استيوينس 33 – بابا لنگدراز، اثر جين وبستر 34 – پينوكيو، اثر كارلو كلودي.
د – ساير آثار: محسن سليماني تعدادي از رمانهاي مشهور و كلاسيك جهان را خلاصه و براي جوانان ايران ترجمه كرده كه نام بردن از آنها اين نوشته را طولاني ميكند. ايشان همچنين تعدادي از ترجمههاي ديگران را مديريت يا ويرايش كرده است.
دكتر محسن سليماني در نيمه ارديبهشت سال 92 در گفتوگوي نسبتا مفصلي كه با خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) داشته، ديدگاههاي خود را پيرامون وضعيت ادبيات و ترجمه رمان و داستان و ترجمه كتابهاي آموزشي و ايضا وضعيت كتاب و نشر و ديگر مباحث پيراموني آنها در ميان گذاشته كه نشاندهنده ديدگاههاي او ا و اساس فعاليتهاي ادبي و فرهنگي اوست. اين تلاشگر با هدف و فرهيخته با فضيلت كه ياد و نامش براي هميشه در تاريخ فرهنگي كشورمان و نزد ارباب معرفت جاودانه ميماند، روز دوشنبه دوم بهمن ماه سال جاري در شهر بلگراد پايتخت صربستان بر اثر ايست قلبي دنياي فاني را واگذاشت و به دنياي باقي پرواز كرد. رحمةالله عليه.