مزيت‌هاي ديپلماسي متوازن
محسن روحي‌صفت
روابط ايران و پاكستان از زمينه‌هاي فرهنگي و مردمي خوبي برخوردار است. شبه‌قاره هند همسايه ايران است و پاكستان بخشي از شبه‌قاره محسوب مي‌شود. سابقه رابطه ايران و شبه قاره هند به صدها سال پيش باز مي‌گردد و همواره اين رابطه در سطح بالايي قرارداشته است. ارتباط‌هاي كهن و در عين حال رابطه فرهنگي و علائق مشترك مذهبي، از سال‌هاي دور زمينه برقراري مناسبات را ميان تهران و اسلام‌آباد ايجاد كرده است. محمد جواد ظريف، وزير امورخارجه كشورمان كه در يك سفر رسمي در صدر هيات بزرگ اقتصادي به اسلام‌آباد و كراچي رفته است، بر بهبود مناسبات تجاري و اقتصادي ميان دو كشور تاكيد كرده است. بعد از برجام مانند بسياري از نقاط ديگر دنيا، مناسبات تجاري ايران با پاكستان هم با رشد مواجه شده است. در حال حاضر حجم مناسبات اقتصادي و تجاري ميان دو كشور در سطح يك ميليارد و 300 ميليون دلار قرار دارد و هدف‌گذاري شده است كه اين مناسبات تا 5 ميليارد دلار افزايش پيدا كند. اما در رسيدن به اين هدف موانعي وجود دارد. يكي از مهم‌ترين موانع موجود در روابط اقتصادي و تجاري دو كشور مسائل بانكي و مبادلات ارزي ميان دو كشور است.
در حال حاضر بانك مشتركي ميان ايران و پاكستان هنوز ايجاد نشده است و فقدان چنين بانك مشتركي يكي از اصلي‌ترين معضلات تجارت ميان دو كشور همسايه است. در عين حال هنوز ضمانت‌هاي بانكي لازم براي مبادلات تجاري ميان ايران و پاكستان عملي نشده است.
در سفر آقاي ظريف به پاكستان با توجه به زمينه‌سازي‌ها و مذاكراتي كه قبلا بين دو كشور انجام شده است، اميدوارم پيشرفت‌هايي در زمينه روابط بانكي، تاسيس بانك مشترك و تضمين‌هاي تجاري ايجاد شود تا مسير رسيدن به سطح 5 ميليارد دلار مبادلات سياسي امكان‌پذير شود.
در مورد روابط سياسي، در حال حاضر حزب مسلم ليگ پاكستان به تنهايي بخش اعظم قدرت را در پاكستان در اختيار دارد و اكنون اكثريت سناي پاكستان نيز در اختيار اين حزب قرارگرفته است. شاهد خاقان عباسي، نخست‌وزير كنوني پاكستان در دوران نخست‌وزيري نواز شريف مقام وزارت نفت را بر عهده داشت. شاهد خاقان عباسي از جمله سياستمداران بلندپايه پاكستان است كه نسبت به رابطه با تهران حسن نظر دارد و به گسترش روابط دوجانبه علاقه نشان مي‌دهد. اميد من اين است كه در سفر جاري وزير خارجه كشورمان به پاكستان، ساختارها و نهادهاي مشترك لازم براي توسعه روابط ميان تهران و اسلام‌آباد، با توجه به تمايل دو كشور، ايجاد شود.
گروهي ممكن است علاقه پاكستان به تهران را يك تاكتيك موقتي در پي ايجاد شكاف در رابطه ميان اسلام‌آباد و واشنگتن توصيف كنند و ادعا كنند كه پاكستان علاقه‌مند است از رابطه با تهران به عنوان يك برگ بازي براي فشار به ايالات متحده امريكا استفاده كند. چنين تحليلي ممكن است بخشي از واقعيت را در خود نهفته باشد، اما تمام واقعيت نيست. با وجود اختلاف نظرها ميان اسلام‌آباد و واشنگتن، مساله رابطه با ايران براي پاكستان به دليل همسايگي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. به گمان من رفت و آمد هيات‌هاي سياسي و ديپلماتيك ميان دو كشور، فرصت افزايش گفت‌وگوها و تبادل نظر را ميان دو پايتخت ايجاد مي‌كند و اجازه مي‌دهد در منطقه‌اي كه دستخوش تحولات سريع و ناگهاني است، زمينه‌هاي سوءتفاهم و اختلاف نظر بين دو كشور كاهش يابد و فهم مشترك در تفسير تحولات سياسي جاري افزايش پيدا كند. با وجود اينكه در پاكستان ممكن است ديدگاه‌هايي نسبت به امريكا وجود داشته‌باشد كه مي‌توان از ايران به عنوان يك اهرم فشار استفاده كرد، اما نبايد فراموش كرد كه بخشي از نيروهاي سياسي در پاكستان هستند كه فارغ از روابط اسلام‌آباد-واشنگتن، به رابطه با تهران به عنوان يك رابطه راهبردي و ويژه نگاه مي‌كنند و از مزاياي سياست مستقل در برابر جمهوري اسلامي ايران باخبر هستند. افزايش فشارهاي دولت دونالد ترامپ بر پاكستان عملا باعث شده است كه اسلام‌آباد نگاه ويژه‌اي به ايجاد توازن ديپلماتيك در روابط خارجي خود ايجاد كند و به روابط با قدرت‌هاي جهاني، مانند چين و روسيه و قدرت‌هاي منطقه‌اي همچون ايران، براي ايجاد توازن در رابطه با امريكا روي بياورد.
همزمان نبايد فراموش كرد كه موضوع افغانستان موضوعي مشترك بين ايران و پاكستان و همسايه دو كشور زمينه‌هاي همكاري بين‌المللي ميان دو كشور را افزايش مي‌دهد. استمرار مشكلات در افغانستان موضوعي است كه دغدغه مشترك ايران و پاكستان است و همكاري براي حل اين پرونده، يكي از زمينه‌هاي مهم همكاري ميان تهران و اسلام‌آباد است.
تلاش جمهوري اسلامي ايران همواره اين بود كه رابطه متوازن با هند و پاكستان داشته‌باشد. جمهوري اسلامي ايران از ابتداي انقلاب تاكنون، همزمان هم روابط سياسي و تجاري خود را با هندوستان ادامه داده است و هم روابط نزديك امنيتي، سياسي و تجاري با پاكستان دارد. ايران علاقه‌اي ندارد كه سياست‌هاي خود را به نفع كشور ديگري قرباني كند. حسن روحاني، رييس‌جمهور اسلامي ايران نيز اخيرا در سفر به هند گفتند كه روابط تهران با دهلي نو عليه هيچ كشور ديگري در جهان نيست. همين بي‌طرفي و توازن روابط باعث مي‌شود كه ديگر كشورها از سياست خارجي ايران احساس خطر نكنند. اكنون كه آقاي ظريف در پاكستان هستند، اين نكته براي كشورهاي ديگر روشن است كه رابطه تهران با اسلام‌آباد تهديدي عليه دهلي نو يا تهديدي عليه واشنگتن نيست. هيچ كشوري نبايد تمام تخم‌مرغ‌هاي سياست خارجي خود را در سبد يك كشور بگذارد و توازن در مناسبات بين‌المللي بايد با همه كشورهاي جهان رعايت شود. همزمان تهران نيز نبايد انتظار داشته‌باشد كه اسلام‌آباد تمام روابط اقتصادي، تجاري، نظامي يا امنيتي خود را با كشورهاي ديگري كه ممكن است مواضع خصمانه‌اي عليه جمهوري اسلامي ايران داشته باشند، قطع كند. اين يك انتظار غيرواقع‌بينانه است.
رعايت توازن و تعادل در روابط خارجي، باعث مي‌شود كه ميزان اعتماد در روابط بين‌المللي افزايش پيدا كند، همان‌گونه كه شاهد بوديم نسل جديد سياستمداران در عربستان سعودي، تلاش كردند ديگر كشورهاي اسلامي از جمله پاكستان را به موضع‌گيري خصمانه عليه تهران تشويق كنند، اما اجراي اين سياست با شكست مواجه شد و نتيجه‌اي جز سرافكندگي براي پادشاهي سعودي نداشت. نه‌تنها پاكستان، بلكه بسياري از كشورهاي اسلامي ديگر حاضر نشدند به خاطر عربستان روابط‌شان را با تهران قرباني كنند. بر خلاف تعداد بسيار معدودي از كشورهاي كوچك و كم‌اهميت جهان اسلام، اكثريت كشورهاي جهان با وجود روابط حسنه با رياض، حاضر نشدند كه رابطه‌شان را با تهران قرباني رابطه با كشور ديگر كنند. پاكستان در واقع از يك آزمايش ديپلماتيك سخت سربلند بيرون آمد. نبايد فراموش كنيم فشارها و مشوق‌هاي عربستان براي موضع‌گيري خصمانه عليه تهران زماني ايجاد شد كه نواز شريف هنوز نخست‌وزير اين كشور بود و اين سياستمدار پاكستاني سال‌هاي تبعيدش را پس از كودتاي پرويز مشرف، تحت‌الحمايه پادشاهي عربستان و در پايتخت اين كشور گذرانده‌بود.