خروج ترامپ و مسووليت ما
علي ربيعي
دولت فعلي امريكا بر خلاف تعهدات و تضمين‌هاي بين‌المللي در برجام، از اين معاهده خارج شد. خروج ترامپ برخلاف هياهوهاي رسانه‌اي- تبليغاتي انجام‌شده خروجي بدون همراهي شركاي سنتي امريكا بوده است؛ خروجي‌اي كه حتي مورد حمايت مردم امريكا نيز قرار نگرفته است. كشورهاي اروپايي، سازمان‌هاي بين‌المللي (نظير سازمان انرژي اتمي كه موكدا پايبندي ايران به برجام را تاييد كرده‌اند)، نهادهاي مدني بين‌المللي تقريبا يكپارچه خروج ترامپ از برجام را مورد نكوهش قرار دادند و تنها رژيم غاصب صهيونيستي و برخي كشورهاي كوچك منطقه كه حاكميتي لرزان دارند از اقدام ترامپ حمايت كرده‌اند. خروج دولت امريكا از برجام آثار سياسي محدود و برخي تبعات اقتصادي را به دنبال خواهد داشت اما از جنبه نظامي با نگاهي به شرايط منطقه و ناكامي‌هاي متعدد امريكا بايد اذعان كرد ايران همچنان كشور با ثبات منطقه خواهد بود. در اين چارچوب بر اين باورم كه احتمال امكان حمله نظامي امريكا به ايران، حدود صفر است. در واقع بر مبناي محاسبات مختلف امنيتي، نظامي و منطقه‌اي و بين‌المللي، مجموعه تصميم‌گير در سياست خارجي امريكا چنين ريسكي را نخواهند كرد. اين احتمال فقط امريكا را شامل نمي‌شود، و بايد اضافه كرد كه با توجه شرايط ژئوپولتيك و قدرت دفاعي ايران هيچ كشوري چه در منطقه و چه خارج از منطقه خاورميانه هرگز چنين ريسكي را نخواهد كرد. آنچه تاكنون ترامپ بيان كرده است و طراحان خروج امريكا بدان دلبسته‌اند ايجاد نارضايتي ناشي از تحولات اقتصادي و تبعات اجتماعي آن است. خروج از برجام را بيشتر در اين چارچوب بايد تبيين كرد. ترامپ با خروج از برجام به صورت هدفمند «كاهش سرمايه اجتماعي نظام سياسي»، چيزي كه در ادبيات نوين علوم سياسي و روابط بين‌الملل از آن با عنوان «فرسايش سرمايه سياسي» نام برده مي‌شود.
اگر تحولات و وقايع اجتماعي ايران در چهار دهه اخير را رصد كنيم مي‌بينيم در هيچ دوره‌اي منافقين و سلطنت‌طلبان اينقدر مورد حمايت‌هاي مالي و غيرمالي برخي كشورها قرار نگرفته‌اند. گزينه‌هاي مختلف با مقاصد و ابزارهاي مختلف در سياست خارجي امريكا در هر دوره‌اي به فراخور اهداف، مورد استفاده قرار گرفته است. در دوره كنوني و در شرايطي كه ايران و متحدين منطقه‌اي توانستند استراتژي «دولت گسسته» را خنثي كنند طيف تصميم‌گير در امريكا با هدف مشخص نااميد كردن بازيگران فعال عرصه سياست، اقتصاد و شركاي اجتماعي در ايران، درصدد ايجاد نارضايتي هستند. آنان با برداشت و فهم نادرست از تحولات ايران درصدد بر هم زدن توازن اجتماعي در جمهوري اسلامي ايران هستند. با اين وصف سعي دارند با ملتهب كردن اقتصاد و تحت تاثير قرار دادن تحولات اجتماعي، «تاب‌آوري اجتماعي» در ايران را شكننده كنند. جاي تاسف عميق‌تر آنجاست كه برخي مخالفين دولت به صورت ناخودآگاه در زمين بازي دشمن بازي مي‌كنند. در واقع آنان با عدم درك واقع‌بينانه از آنچه در حال وقوع است فكر مي‌كنند با پايين آوردن سرمايه اجتماعي دولت، پيروزي حزبي و جناحي به دست مي‌آورند. بر خلاف فهم آنان در شرايط فعلي بحث «منافع ملي»، «هويت ملي» و «منافع كل ساختار نظام سياسي» مطرح است.
سلاح اجتماعي ما در قبال تحريم‌هاي ترامپ، انسجام اجتماعي با اتكا به كم كردن فاصله ميان دولت و جامعه با اتكا به گفت‌وگوهاي دو جانبه است. گفت‌وگوي اجماعي بين كارگران و كارفرمايان براي تفاهم عمومي براي توليد بيشتر، استفاده از كالاي داخلي و حمايت از آن، خود يك حركت مناسب در پاسخ به تحريم‌هاي اقتصادي است. خروج از برجام با آثار اجتماعي‌اش با هدف تاثيرگذاري اجتماعي، فرصتي بي‌نظير را نيز پيش روي ما قرار خواهد داد تا ظرفيت‌هاي اقتصادي داخلي استفاده نشده را كاملا به جنب و جوش در بياوريم. ما امروز مي‌توانيم نهضت عظيم اقتصادي از مقاومت، مصرف داخلي اقتصادي را بنيان نهيم. افزايش اعتماد با گفت‌وگوي اجتماعي راهكار اوليه، گسترش نهادهاي مدني به كار گرفتن نهادهاي اجتماعي در شرايط فعلي راهكار مشخص دوم است. نهادهاي اجتماعي براي كم كردن ريسك در زندگي مردم بايد تقويت شوند. به عنوان مثال ما مي‌توانيم در مجموعه وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي در سازمان تامين اجتماعي، بهزيستي، سازمان‌ها و صندوق‌هاي بازنشستگي با كارآمدي به افزايش مقاومت اجتماعي كمك شاياني بكنيم.
بر اين اساس و با تاكيد براينكه خروج از برجام سرمايه اجتماعي كشور و اعتماد و اميد مردم را نشانه گرفته است بر اين باورم كه بايد حفاظت و حمايت از زندگي اقتصادي و اجتماعي مردم سرلوحه كار دولت و ساير ارگان‌ها قرار گيرد. بايد نهادهاي اجتماعي گسترده‌تر و كارآمد‌تر ايفاي نقش كنند، بايد شفاف‌تر عمل كنيم، بايد با مردم صريح‌تر و صميمانه‌تر سخن بگوييم، بايد صداي مردم را ساختارمند بشنويم، بايد كارآمدي را در همه بخش‌ها افزايش دهيم، نهادهاي اجتماعي بايد موثر‌تر و هدفمند‌تر اقشار محروم را حمايت كنند. بايد با هم همدل‌تر و همراه‌تر باشيم.