در سال 1972 ميلادي، جين كارنان، آخرين انساني كه بر ماه گام گذاشت، هنگام بازگشت به زمين گفت: «ما بايد با صلح و اميد براي همه مردم بازگرديم.» انگار همان‌گونه كه بسياري از فيلم‌ها و كتاب‌ها پيش‌بيني كرده بودند، اينگونه نخواهد بود.
هر آنچه تا همين چند سال پيش ناممكن مي‌نموده، به دست و فكر بشر شدني شده است. حالا جنگ ستارگان هم دور از ذهن نيست. مايك پنس، معاون رييس‌جمهور امريكا روز پنجشنبه جزييات برنامه‌هاي تازه و جداگانه براي ششمين نيروي ارتش امريكا را اعلام كرد. اما آنچه اين نيرو را كه بناست تا سال 2020 شكل گرفته باشد، جنجالي مي‌كند، نام و هدف آن است. پس از نيروهاي زميني، دريايي، هوايي، گارد ساحلي و نيروهاي ويژه، «نيروي فضايي ايالات متحده» بر اساس برنامه‌ها بر آن است تا از غلبه امريكا در فضا دفاع كند. در دنيايي كه همه‌چيز وابسته به پول است، اين تلاش، كوششي اقتصادي هم خواهد بود، نخست براي دفاع از منافع اقتصادي در كنار منافع ژئوپولتيك و دوم براي پيشتاز بودن در صنايع آينده نگرانه فضايي.
معاون دونالد ترامپ با اشاره به اينكه «فضا زماني صلح‌آميز و غيررقابتي بود اما اكنون پرازدحام و خصم‌آميز است»، گفت كه امريكا از اين چالش عقب نخواهد نشست. اين نيروي ششم ارتش كه بناست «جدا و برابر» باشد از همين حالا رييس‌جمهور جنجالي امريكا را به شوق آورده تا توييت كند: « نيروي فضايي تا آخر راه!»
اقتصاد فضا
فضا از سه راه با اقتصاد گره خورده، اول صنعت او كه روز به روز گردش مالي و سرمايه‌گذاري در آن بيشتر مي‌شود، دوم استفاده اقتصادي نهادها و شركت‌ها از توانايي‌هاي نوآورانه آن مانند جي‌پي‌اس يا ارتباطات سريع و در آينده استفاده‌هايي چون بهره‌برداري معدني و سوم از طريق حفاظت از امنيت ژئوپولتيك و كسب و كار و پيشتازي در فتح مرزهاي تازه چون ماجراي قطب جنوب.
«صنعت فضا» به فعاليت‌هاي اقتصادي وابسته به توليد اجزايي كه به مدار زمين يا وراي آن مي‌روند، رساندن آنها به نقطه موردنظر و خدمات مربوط گفته مي‌شود. از آنجا كه تاكنون عمده اين صنعت بر ماهواره‌ها متمركز بوده، آن را به همين نام مي‌خواندند، اما با ورود شركت‌هاي خصوصي به فضا و برنامه‌هايي براي كسب سود تجاري از اين صنعت، مي‌توان آن را «كسب و كار فضا» خواند.
از اين رو «اقتصاد فضا» كه پيش‌تر به عنوان «حوزه تمام بازيگران دولتي و خصوصي درگير توسعه و فراهم آوردن محصولات و خدمات فضايي» تعريف مي‌شد، در سال‌هاي آينده «تجارتي تمام عيار» خواهد بود. حتي همين حالا هم آنچه «اقتصاد فضابنيان» نام دارد، فعاليت اقتصادي در فضاي اطرف كره آبي ماست كه شامل معدنكاري در سيارك‌ها، توليد در فضا، تجارت فضايي، ساخت و ساز در فضا مانندساخت ايستگاه‌هاي فضايي، دفن زباله در زباله و تبليغات فضايي مي‌شود. اگر اين تعريف تصويري علمي-تخيلي به شما مي‌دهد، ترديد نكنيد كه اگر جوان باشيد، اينها و بيشتر از اينها را خواهيد ديد. «صنعت فضابنيان» هنوز كودكي نوپاست، اما نشان داده كه قابليت‌هاي بسيار دارد.
پايگاه اينترنتي «مجمع جهاني اقتصاد» در مطلبي با اشاره به اينكه بشر تا سال 2030 دوباره روي ماه خواهد بود، فعاليت بخش خصوصي و همكاري آن با بخش دولتي در حوزه هوا- فضا را «سوخت حركت به ماه و مريخ» مي‌داند، احتمالا روزي وراي آنها. اينكه اقتصاد آزاد چقدر در اين وضعيت نقش بازي كرده به كنار، آينده اقتصادي صنعت هوا- فضا بسيار درخشان به نظر مي‌رسد. الن استوفان و جرج ويتسايدز از مديران ارشد شركت‌هاي فعال در حوزه فضا، در مطلب پيش گفته، اين صنعت حتي خود زمين را نيز دگرگون و فعاليت‌هاي اقتصادي را تسهيل خواهد كرد. وسايل نقليه مجهز به امكانات فضايي ظرف چند دقيقه از سويي به سوي ديگر كره زمين خواهند رفت، ارتباط اينترنتي و راديويي بسيار ارزان‌تر و سريع‌تر آن هم از هر نقطه‌اي به نقطه ديگر ممكن خواهد شد و اينها اقتصاد جهان را زير و رو خواهد كرد. از بين رفتن فقر در چنان شرايطي عجيب نخواهد بود. گرچه به سختي مي‌توان تصور كرد كه آن روزها جهان شاهد اختلاف طبقاتي نباشد، اما نداشتن حداقل نيازهاي اساسي براي شمار قابل توجهي از جمعيت جهان، دور از ذهن است.
مهم و مهم‌تر
اقتصاد فضا همه فعاليت‌ها و استفاده از منابعي است كه از طريق كاوش، پژوهش، درك، مديريت و بهره‌برداري از فضا براي بشر توليد ارزش افزوده يا منافع مي‌كند. اين بخش از اقتصاد چنان در حال رونق گرفتن است كه «سازمان همكاري و توسعه اقتصادي (» (OECD در گزارشي در سال 2014 آن را در «مجمع فضاي» خود تعريف كرد: فعاليت‌هاي اصلي صنعت فضا در فضا و در عمليات ماهواره‌ها و ديگر فعاليت‌هاي مصرفي كه از تحقيق و توسعه دولتي به دست مي‌آيد. اين شامل تمام كارخانه‌هاي دولتي و خصوصي درگير در توسعه، فراهم كردن و استفاده از برون‌داد صنعت فضا، محصولات و خدمات استخراج شده از فضا و دانش علمي برخاسته از تحقيقات فضايي مي‌شود.
مجله «امنيت فضايي» متعلق به «انجمن بين‌المللي پيشرفت امنيت فضايي» مي‌نويسد: «بخش فضا ويژگي‌هاي ممتازي از قبيل استفاده از فناوري‌هاي فوق پيشرفته قابل استفاده براي توسعه پروژه و بازگشت سرمايه دارد. با آنكه امروزه بخش تجاري فضا در حال رشد است، استفاده از فضا براي اهداف دفاعي همچنان بر استفاده‌هاي ديگر غالب است، گرچه بخش نظامي از اپليكيشن‌هاي مدني و نظامي‌اي مانند پيش‌بيني هوا، كنترل از راه دور و مسيريابي بهره مي‌برد.» با اين حال اوضاع نه در كوتاه‌مدت، اما تغيير خواهد كرد. «مشتريان اصلي محصولات و خدمات فضايي هنوز هم دولت‌ها هستند. با اين حال، شمار فزاينده شركت‌هاي خصوصي فعال در فعاليت‌هاي فضايي تدريجا در حال افزايش است.
زنجيره ارزش و اجتماع
زنجيره ارزش، بازه تمام فعاليت‌ها شامل طراحي، توليد، بازاريابي، لجستيك و توزيع تا حمايت از مشتري نهايي مي‌شود كه يك سازمان براي رساندن محصول به بازار انجام مي‌دهد. هر يك از اين قدم‌ها، ارزش افزوده دارند. بخش فضا اخيرا در جلب‌توجه همه دنيا خوشبخت بوده و دولتي‌ها و خصوصي‌ها در پي آنند كه در اين صنعت به منابع تازه رشد اقتصادي و نوآوري برسند. به اين ترتيب، اقتصاد فضا از حوزه‌هاي اصلي فناوري هاي-تك، فرصت‌هاي تجاري و اهداف استراتژيك شده است. انواع مختلف فعاليت‌ها، ورودي‌ها و فرآيندها در اين صنعت، به شكل گرفتن زنجيره ارزش جهاني كمك مي‌كند.
صنعت فضاي جهان در سال‌هاي گذشته مدام رشد كرده و فعاليت‌هاي وابسته به آن به ارزش چندصدميليارد دلاري رسيده است. جالب اينجاست كه بيش از 60 درصد از فعاليت‌هاي اقتصادي فضايي مربوط به اقلام و خدمات تجاري مي‌شود. درآمدهاي تلويزيوني، رشد كارايي تلفن‌هاي همراه، ارسال پيامك‌هاي تصويري و... مديون رونق اين صنعت است كه فعلا پاياني بر آن نيست.
مجله امنيت فضايي پا را از اين هم فراتر مي‌گذاد و در گزارش خود براي اقتصاد فضا، اثرات اجتماعي قائل است: «علوم فضايي نقشي ردنشدني در زندگي ما بازي مي‌كنند؛ نظم استراتژيك و توسعه اقتصادي جوامع وابسته به آنهاست. استفاده از ماهواره در مسيريابي، ارتباطات، هواشناسي و مشاهده زمين زندگي و دانش همه ما را تغيير داده است. فناوري‌هاي فضايي همچنين برنامه‌ريزي براي كشاورزي، مديريت فاجعه، پزشكي، زمين‌شناسي بهتر، نقل و انتقال راحت‌تر و برنامه‌ريزي شهري را ممكن كرده است.»
صنعت و اقتصاد فضا در حالي چنين توانايي‌هايي دارد كه بر خلاف تصورها، كشورهاي گروه بيست، درصد ناچيزي از توليد ناخالص داخلي خود را به آن اختصاص مي‌دهند. اقتصاد فضا ساد‌كننده زندگي هرروزه ما است. فضا خود، داستان امروز و آينده است. شايد با نگاه به ابعاد كائنات، رسيدن به بيگانگاني كه فناوري‌هاي غريب در دست انسان بگذارند، انتظار زيادي باشد، اما همان‌جا كه خيال داريم روزي آنها را پيدا كنيم، بهترين مسكن رشد فكر، فلسفه و فناوري است.
فضا از سه راه با اقتصاد گره خورده، اول صنعت او كه روز به روز گردش مالي و سرمايه‌گذاري در آن بيشتر مي‌شود، دوم استفاده اقتصادي نهادها و شركت‌ها از توانايي‌هاي نوآورانه آن مانند جي‌پي‌اس يا ارتباطات سريع و در آينده استفاده‌هايي چون بهره‌برداري معدني و سوم از طريق حفاظت از امنيت ژئوپولتيك و كسب و كار و پيشتازي در فتح مرزهاي تازه.
علوم فضايي نقشي ردنشدني در زندگي ما بازي مي‌كنند؛ نظم استراتژيك و توسعه اقتصادي جوامع وابسته به آنهاست.