دهمين عرضه نفت در بورس انرژي بي‌مشتري ماند
خريداران نفتي به دنبال شفافيت نيستند
محمد ارغوان
در دهمين عرضه نفت خام در بورس انرژي دو ميليون بشكه نفت خام براي فروش به بخش خصوصي داخلي و خارجي روز سه شنبه عرضه شد اما به دليل عدم وجود مشتري، اين عرضه نيز ناكام ماند و نفتي فروش نرفت. مي‌توان دلايل متنوعي را براي راه يافتن نفت به بورس انرژي يافت. عرضه نفت خام در بورس انرژي ايران در راستاي تحقق سياستهاي اقتصاد مقاومتي مبتني بر ايجاد تنوع در روشهاي فروش نفت و استفاده از ظرفيت‌هاي بخش غيردولتي به منظور صادرات نفت‌خام در دستور كار قرار گرفت. عرضه نفت خام در بورس انرژي به عنوان راه‌حلي اصلي و اساسي در برابر تاثيرپذيري تحريم نفت خام ايران پيشنهاد شد. از مزاياي انجام اين معاملات مي‌توان به كاهش ريسك نكول تعهدات طرفين معامله با استفاده از خدمات اتاق پاياپاي‌و كاهش هزينه‌هاي معاملاتي براي مشتريان در مقايسه با هزينه‌هاي قراردادي معامله در خارج از بورس اشاره كرد.
در مسير شفافيت
محمد كفاش، مديرعامل كارگزاري خبرگان در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: بورس مزاياي زيادي دارد و محلي است كه براي خريداران و فروشندگان مزاياي زيادي دارد و امكان كشف قيمت براي طرف عرضه و تقاضا شكل مي‌گيرد. بورس انرژي مانند ديگر بورس‌ها فضايي براي انجام معاملات متشكل است كه در نهايت منجر به قيمت‌گذاري به صورت شفاف مي‌شود. در اين شرايط درخصوص قيمت‌گذاري بحث و حاشيه‌اي شكل نمي‌گيرد و در زماني كه كشف قيمت انجام مي‌شود هيچ شائبه‌اي در مورد رانت وجود ندارد. او ادامه مي‌دهد بر اين اساس به گونه‌اي قيمت‌گذاري منصفانه رخ مي‌دهد و افراد نسبت به قيمت ناراضي نيستند. كفاش با اشاره به ضرورت شفافيت در بازار‌ها به ويژه بازار نفت مي‌گويد: در سال ۹۱ و ۹۲ فروش نفت خام به افراد و شركت‌هاي كوچك به دليل نبود شفافيت موجب فساد‌هايي شد. نمونه اين فساد‌ها با پرونده «بابك زنجاني» نمايان شد.
تاريخ پر فراز و نشيب
اگر چه دهمين عرضه نفت در بورس انرژي رخ داد اما ورود نفت به بورس با فراز و نشيب‌هاي زيادي همراه بوده است. در تاريخ ۲۲ تير ۹۰ محموله‌هاي نفت خام و نفت سنگين در بورس انرژي عرضه شد. با وجود ثبت‌نام ۶ خريدار چون در نحوه محموله‌هاي عرضه شده ايراداتي وجود داشت، محموله‌ها به فروش نرسيد. در واقع قيمت بالاي پيشنهادي توسط امور بين‌الملل شركت ملي نفت موجب شد تا اين محموله‌ها به فروش نرود. با روي كار آمدن دولت يازدهم و با اعلام موافقت بيژن زنگنه وزير نفت با فروش نفت در بورس، مجددا در نيمه اول مردادماه محموله‌هاي نفت خام در بورس انرژي عرضه شد. اين عرضه نفت در رينگ داخلي بورس انرژي تا اواسط تابستان ۹۳ تداوم يافت و مجموعا ۶۶ بار عرضه نفت انجام شد ولي صرفا ۱۲ معامله صورت گرفت. در واقع ۷ درصد نفت عرضه شده در بورس انرژي معامله شد. نهايتا در ۲۰ مردادماه ۹۳، عرضه نفت در بورس انرژي بر اساس دستور هيات‌مديره شركت ملي نفت ايران به دليل عدم وجود تقاضا در اين بورس متوقف شد. آبان ماه 97 به طور جدي عرضه نفت در بورس انجام شد و يك ميليون بشكه نفت خام به قيمت 79 دلار براي اولين بار در بورس عرضه شد. در اولين عرضه 8 محموله 35 هزار بشكه‌اي به فروش رسيد. با اصلاحات انجام شده در بخش تعيين قيمت و تغيير قيمت از نرخ دلاري به ريالي و نحوه تسويه حساب و نحوه دريافت محصولات در دومين عرضه نفت 700 هزار بشكه نفت خام به بخش خصوصي فروخته شد كه ارزشي قريب به ۶ هزار و ۵۰۰ ميليارد ريال داشت و نسبت به دوره اول 2.5 برابر شد. با توجه به 2.5 برابر شدن فروش در دومين عرضه انتظار مي‌رفت اين ابزار راهي براي دور زدن تحريم‌ها و افزايش فروش نفت و بي‌اثر شدن تحريم‌ها به كمك بخش خصوصي به همراه داشته باشد.
بهبود شرايط
يكي از دلايلي كه منجر به افزايش فروش نفت شد، شرايط تمام ريالي نفت براي تسويه بود. همچنين كاهش 5 دلاري هر بشكه نفت نيز تاثيرات زيادي در افزايش فروش داشت و همچنين افزايش 10 روزه مهلت تسويه شرايط را براي مشاركت بخش خصوصي داخلي تسهيل كرد. از سوي ديگر بورسي‌ها نيز اعلام كردند اين عرضه‌ها به طور منظم انجام مي‌شود كه با اين كار بخش خصوصي بتواند وارد معاملات نفت خام شود. در سومين مرحله تفاوت‌هايي با مرحله دوم به وجود آمد كه باز تسهيل‌هايي براي خريداران داشت. امكان تسويه حساب با ارزهاي بينالمللي و امكان تسويه كامل با ارز ريال ايران با نرخ سنا از تفاوتهاي سومين مرحله از عرضه نفت در بورس بود. .همچنين دوره تسويه حساب معاملات نيز از ۶۰ به ۹۰ روز افزايش يافت.
مشكل در انتقال پول
اما با وجود اصلاحات و تسهيلات انجام شده مرحله سوم و چهارم نفت در بورس انرژي بي‌مشتري ماند. تا اينكه عرضه نفت به دهمين مرحله خود رسيد كه باز هم در دهمين مرحله خريداري براي اين محصول وجود نداشت. در اين خصوص كفاش، فعال بورس انرژي مي‌گويد: افرادي كه خريدار اين محصول هستند، واسطه‌اند و با وجود اينكه تسهيلاتي براي اين خريداران و واسطه‌ها به وجود آمده اما آنها به دليل مشكلات و محدوديت‌هايي كه در نقل و انتقال پول دارند با شرايط سختي روبرو هستند. او ادامه مي‌دهد: همچنين افزايش تحريم‌ها و محدود شدن بازار‌هاي هدف تاثير بسزايي بر كاهش معاملات نفت در بورس دارد. در بورس انرژي مانند ساير بورس‌ها معاملات و قيمت‌گذاري به صورت شفاف انجام مي‌شود اما فعالان اين حوزه افرادي هستند كه علاقه‌اي به شفافيت مالي ندارند به همين دليل مشاركت گسترده افراد در بورس انرژي كاهش پيدا مي‌كند. اين افراد به دليل شفافيت در اين بازار سعي مي‌كنند با صرف هزينه‌هاي بيشتر معاملات‌شان را از طريق مجاري‌هاي ديگر معاملاتي انجام دهند. محمد كفاش در پاسخ به اين سوال كه آيا راه‌حل‌هايي براي افزايش معاملات در بورس انرژي وجود دارد، پاسخ مي‌دهد: يكي از دلايلي كه منجر به كاهش معاملات شده افزايش تنش‌ها ميان امريكا و ايران است. همچنين شرايط سياسي پيچيده منجر شده بخش خصوصي براي سرمايه‌گذاري ريسك زيادي را تحمل كند و ترس زيادي داشته باشد. او ادامه مي‌دهد: اين ريسك ممكن است منجر به از دست دادن سرمايه شركت شود. بنابراين يكي از راه‌هاي افرايش همكاري بخش خصوصي در زمينه خريد و فروش نفت كاهش تنش‌ها و آرام شدن شرايط سياسي كشور است.