«اعتماد» ابعاد خسارات سيل لرستان را بررسي مي‌كند
تجربه‌هايي از سيلاب كه به كار نبستيم و نمي‌بنديم
گروه اجتماعي|لرستان بار ديگر روي ويرانگر سيل را به خود ديد. روز دوشنبه، پنجم اسفند تا ظهر چهارشنبه هفته پيش شهرها و روستاهاي استان لرستان باراني بود و حالا با آفتابي‌شدن آسمان، خسارت‌هاي ميلياردي، خصوصا در بخش‌هاي زيرساختي بار ديگر گريبان اين استان را گرفته است. گرچه استاندار لرستان پيش از اين خسارت‌هاي سيل به زيرساخت‌هاي استان را بيش از ۲ هزار ميليارد تومان برآورد كرده است، اما مديركل مديريت بحران استان لرستان به «اعتماد» مي‌گويد كه اعلام نهايي خسارت‌ها تا زمان برآوردهاي نهايي ممكن نيست و اعداد اعلامي در حال حاضر برآوردهاي نهايي نيستند. سايه سيل و مصيبت‌هاي حاصل از آن در حالي بار ديگر بر سر شهرهاي لرستان افكنده شده است كه رفع موانع و چاره‌انديشي براي مقابله با بحران در اين استان همچنان محل ترديد و پرسش دارد. دبير شبكه تشكل‌هاي محيط‌زيستي استان لرستان در گفت‌وگو با «اعتماد»، بر ترديدهاي جاري صحه مي‌گذارد و مي‌گويد آنطور كه بايسته بود از سيل فروردين ماه نياموختيم. گرچه به زعم اين كارشناس محيط‌زيست، شكل بارندگي‌هاي سيل اسفندماه مجاري تنفس را براي مسوولان و مردم باز نگاه داشت و از خسارت‌هاي سنگين‌تر جلوگيري كرد، اما همچنان اقدامات برخي نهادهاي مديريتي، از جمله شهرداري در مسيرهاي بحراني رودخانه خرم‌آباد قابل نقد است.
خسارت چشمگير جاده‌ها
غلامرضا آقاميرزايي، مديركل مديريت بحران استان لرستان بيشترين آسيب سيل اسفندماه را متوجه زيرساخت‌هاي ارتباطي استان مي‌داند و مي‌گويد: «طي اين سيل راه‌ارتباطي حدود ۴۰۰ روستا بسته شده بود كه تا ظهر جمعه، بخش اعظمي از راه‌هاي ارتباطي اين روستاها باز شده است و تنها راه ارتباطي ۱۲۷ روستا همچنان مسدود است.» آقاميرزايي با اشاره به اينكه وضعيت سايرزيرساخت‌ها، از جمله آب، برق و گاز روستاهاي استان مساعد است، تاكيد مي‌كند كه تا عصر جمعه فقط ۵ روستا مشكل آب دارند كه اقدامات لازم براي آب‌رساني به اين مناطق در دستور كار قرار دارد. مديركل مديريت بحران لرستان برآورد نهايي خسارت وارد شده را در حال حاضر ممكن نمي‌داند و مي‌گويد كه ارزيابي خسارت‌ها از روز چهارشنبه آغاز شده است، اما برآورد نهايي خسارت‌ها ۱۰ روز زمان خواهد برد و تا پايان اين زمان، ارقام منتشر شده از اعتبار خارج و مبلغ‌هاي اعلام شده غيرواقعي هستند. آقاميرزايي در پاسخ به اين پرسش كه آيا ستاد مديريت بحران لرستان توانسته است از سيل فروردين ماه تجربه بيندوزد يا خير، تاكيد مي‌كند كه اولا نحوه پوشش بارش‌هاي اسفندماه با فروردين متفاوت بود و دوما، سيل اخير تمام استان را درگير خود كرد. او با اشاره به موثربودن نحوه اطلاع‌رساني اين ستاد و اقدامات قبلي، تاكيد مي‌كند كه پس از سيل فروردين ماه، ۳۷ هزار واحد مسكوني ساخته شده بود و اين واحدها در سيل اخير آسيب نديدند، زيرا در مسيل رودخانه‌ها احداث نشده‌اند. با اينكه سيل گذشته بيش از ۱۰ هزار ميليارد خسارت براي اين استان باقي گذاشته است، اما به گفته آقاميرزايي، اموال منقول در سيل اسفند ماه آسيب جدي نديده‌اند و به اين سبب، آثار و تبعات سيل اسفند ماه به سنگيني سيل فروردين‌ماه نخواهد بود.
مديركل مديريت بحران لرستان با رد وقوع هرگونه خسارت يا آسيب جاني در اين سيل، به اقدامات صورت گرفته در ديوار حفاظتي پلدختر اشاره مي‌كند و مي‌گويد كه ديواركشي در اين منطقه، توانست حدود ۸۰ درصد از خطرات ممكن را از سر راه پلدختر بردارد. به تاكيد اين مسوول، اقداماتي نظير لايروبي، جابه‌جايي موضعي و اطلاع‌رساني در كاهش خسارات نقش عمده‌اي داشته است و تا امروز خسارت خودرو نيز گزارش نشده است. آقاميرزايي تاكيد مي‌كند كه حتي اگر خسارات خودرو در اين سيل گزارش شوند، اين گزارش‌ها به ثبت نخواهند رسيد. علت ممانعت ستاد مديريت بحران لرستان از اين كار، اطلاع‌رساني به موقع است: «ما چهار روز پيش از وقوع سيل اطلاع‌رساني كرديم. در سيل گذشته از بيش از هزار دستگاه خودرو خسارت گرفتند، اما در اين سيل خسارت نخواهيم پرداخت.» آقاميرزايي علاوه بر اين از امتناع اين ستاد براي توزيع مايحتاج و بسته‌هاي غذا مي‌گويد: «ما اجازه نداديم بسته‌هاي غدايي توزيع شود، اطلاع‌رساني كرده و گفته بوديم خانواده‌ها براي پانزده الي بيست روز مايحتاج غذايي خود را تامين كنند. تنها كاري كه كرديم، در شهر محمودان بود كه ۱۲الي ۱۳ هزار سوخت گرمايشي نفتي تامين كرديم.» اين مسوول در بخش پاياني سخنان خود به خسارات وارد بر زمين‌هاي زراعي اشاره مي‌كند و آنها را سنگين مي‌داند، با اين حال همچنان از ارايه آمار يا درصد امتناع مي‌كند.
خسارت ۱۰ ميليارد توماني آثار تاريخي
سيل هفته گذشته خسارت قابل‌توجهي به پل‌ها و پل‌هاي تاريخي وارد كرده است. «سيدامين قاسمي»، مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي لرستان در حالي خبر ورود خسارت ۱۰ ميليارد توماني به آثار تاريخي اين استان را مي‌دهد كه به گفته او، تاكنون حتي يك ريال اعتبار براي استحكام‌بخشي و مرمت ابنيه تاريخي پس از وقوع سيل فروردين ماه به اين استان تصويب و ابلاغ نشده است. قاسمي با تاكيد بر اينكه مرمت‌هاي اضطراري پيش از اين با اعتبارات ملي صورت گرفته است، به «اعتماد» مي‌گويد: «عمده آسيب‌هاي وارد بر ابنيه تاريخي متوجه پل‌هاي تاريخي و بافت تاريخي بروجرد است، علاوه بر آن ديوار برخي از خانه‌هاي تاريخي بروجرد نيز فرو ريخته است.» مديركل ميراث فرهگي استان لرستان ورود هرگونه خسارت بر قلعه تاريخي فلك‌الافلاك را رد مي‌كند و مي‌گويد با اينكه تاكنون بودجه‌اي براي مرمت و استحكام‌بخشي به اين بناي تاريخي صورت نگرفته است، اما با توجه به اخطارهاي قبلي، ميراث‌فرهنگي استان توانسته است با استفاده از پوشش‌هاي برزنتي مانع از نفوذ آب به اين بنا شود. سيل فروردين ماه حدود ۸۰ ميليارد ريال به ابنيه تاريخي، تاسيسات گردشگري و كارگاه‌هاي صنايع‌دستي خسارت وارد كرده بود. گرچه خسارت‌هاي وارد شده سيل اسفندماه به‌زعم قاسمي ناچيز است، اما خسارت‌هاي جديد نيز باري اضافي بر دوش بناها و ابنيه‌هاي تاريخي اين استان خواهد بود.
آيا از سيل درس گرفتيم؟
ميزان، نوع، مدت‌زمان و پراكندگي بارش‌هاي اسفندماه فرصت تنفسي را براي مسوولان و مردم فراهم كرد تا خسارت‌هاي سيل اسفند ماه ۱۳۹۸ چشمگير‌تر از سيل فروردين ماه نباشد. «مجيد دريكوند»، دبير شبكه تشكل‌هاي محيط‌زيست استان لرستان در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد مي‌كند كه سيل فروردين‌ماه مهارت مسوولان و مردم را در مواجهه با سيلاب پربارتر كرده است. گرچه همچنان نقدهايي به عملكردهاي نهادهاي متولي در فاصله يازده‌ماهه دو سيل مطرح است، اما رصدهاي ميداني اين كارشناس نشانگر آن است كه مردم لرستان، خصوصا ساكنين و دكان‌داران با تمهيداتي خودجوش از ورود خسارت به اموال خود جلوگيري كرده‌اند. تعويض درب‌ها، ايزوگام‌كشي، استفاده از پلاستيك و كيسه‌هاي شني و جابه‌جايي اموال داخل فروشگاه‌ها از جمله اقدامات پيشگيري بود كه پيش از وقوع سيل در شهر خرم‌آباد توسط مردم صورت گرفته است. اين اقدامات گرچه از ورود آسيب جلوگيري كرده است، اما به‌زعم دريكوند، اين اقدامات تنها نحوه مقابله با بحران است و مي‌شد از سيل فروردين‌ماه درس‌هايي زيربنايي گرفت و آنها را به كار بست. يكي از اين درس‌ها مواجهه صحيح با نقاط بحران‌زاي رودخانه خرم‌آباد بود. اين دانشجوي دكتراي علوم محيط‌زيست با اشاره به پيچ‌هاي بحراني رودخانه خرم‌آباد مي‌گويد:«مقاطعي از رودخانه خرم‌آباد پيچ‌هايي با زاويه‌هاي بالا دارند. بالاآمدن آب در رودخانه خرم‌آباد در اين نقاط مي‌تواند بحران‌زا باشد، زيرا آب در اين پيچ‌ها مي‌تواند با ديوارهاي رودخانه برخورد كند و تغيير مسير بدهد.» پيچ در محدوده خيابان ساحلي و در حوالي محوطه كاخ گلستان و مجاورت قلعه فلك‌الافلاك، به گفت دريكوند، به عنوان محل بحراني شناسايي شده است. گرچه سيل فروردين‌ماه به همين محل بحران خسارت‌هاي قابل توجهي وارد كرد و بنا بر اين بود كه با احداث صد متر ديواره بتني در اين بخش، از تكرار خسارت‌ها جلوگيري شود، اما اين كارشناس محيط‌زيست مي‌گويد كه احداث ديوار بتني يازده ماه معطل ماند تا شب قبل از وقوع سيل اسفند ماه احداث شود. انتشار اطلاعيه‌هاي ستاد مديريت بحران و پيش‌بيني وقوع سيل نهايتا شهرداري خرم‌آباد را مجاب كرد تا شبانه ۳۵ متر از ديوار صدمتري پيش‌بيني شده را احداث كند، اين در حالي است كه بتن‌ريزي در چنين شرايطي دوام نخواهد داشت و اين ديوار در آينده نيز كارآمدي خود را از دست خواهد داد.
دبير شبكه تشكل‌هاي محيط‌زيستي استان لرستان علاوه بر تاكيد بر اقداماتي كه مي‌توانستند در اين بازه يازده ماهه صورت بگيرند اما نگرفتند، اشاره مي‌كند كه وضعيت فعلي بارش‌هاي استان لرستان بسيار كم سابقه است و آسيب‌ها و خسارت‌هاي وارد شده، در سايه دستكاري‌ها و مداخلات انساني بيش از پيش شده است. او مي‌گويد كه طي ۵۰ الي ۶۰ سال گذشته، نهرها و رودخانه‌هاي باستاني يا كانال‌هاي آبي در اين منطقه فعال بودند و مي‌توانستند آب‌هاي سطحي را جمع‌آوري كنند و مانع ورود اين آب‌ها به مركز شهر خرم‌آباد بشوند. اما مداخلات انساني در سال‌هاي گذشته، اصرار براي احداث خانه در مسيل‌ها و بستر رودخانه‌ها به تدريج اين نهرها و رودخانه‌ها را از بين برده است. از اين رو اقدامات پايه‌اي و زيربنايي آبخيزداري در استان لرستان بيش از پيش اهميت دارد. مشاهدات ميداني اين فعال محيط‌زيستي حاكي از آن است كه در مناطقي از استان لرستان كه عمليات آبخيزداري صورت گرفته است، بحران سيلاب قابل كنترل است. اما در ساير مناطق، مثل مسيل‌هاي بين خرم‌آباد و پل دختر، اقدامات آبخيزداري و كنترل آب‌هاي سطحي قابل‌توجهي صورت نگرفته است و به همين دليل بارش‌هاي بعدي مي‌تواند بحران‌هاي جديدي را براي اين منطقه به وجود بياورد. اين كارشناس تاكيد مي‌كند كه يكي از مهم‌ترين خسارت‌هايي كه سيلاب مي‌تواند به لرستان وارد كند و متاسفانه مورد غفلت واقع مي‌شود، فرسايش خاك است. فرسايش خاك در اين منطقه علاوه بر اينكه مي‌تواند گونه‌هاي گياهي و جانوري خاصي، مثل بلوط و سنجاب ايراني را براي هميشه نابود كند، مي‌تواند آينده زندگي در حاشيه زاگرس را تحت‌الشعاع قرار دهد. كشاورزي غيرعلمي و ناپايدار، شخم‌زني در جهت شيب، جانمايي نامناسب توسعه شهري و ساير اقداماتي كه خلاف توسعه پايدار هستند كه در شكل‌گيري اين وضعيت بي‌تاثير نيستند و به‌زعم دريكوند، اگر قرار بود از سيل فروردين درسي اساسي بگيرم، بايد مي‌آموختيم كه توسعه‌هاي خود را خارج از مسير پايدار تعريف نكنيم و به جنگ محيط‌زيست نرويم.
مجيد دريكوند دبير شبكه تشكل‌هاي محيط‌زيستي استان لرستان علاوه بر تاكيد بر اقداماتي كه مي‌توانستند در اين بازه يازده ماهه صورت بگيرند اما نگرفتند، اشاره مي‌كند كه وضعيت فعلي بارش‌هاي استان لرستان بسيار كم سابقه است و آسيب‌ها و خسارت‌هاي وارد شده، در سايه دستكاري‌ها و مداخلات انساني بيش از پيش شده است.
يكي از اين درس‌ها مواجهه صحيح با نقاط بحران‌زاي رودخانه خرم‌آباد بود