• ۱۴۰۳ يکشنبه ۱۳ آبان
روزنامه در یک نگاه
امکانات
روزنامه در یک نگاه دریافت همه صفحات
تبلیغات
بانک ملی صفحه ویژه

30 شماره آخر

  • شماره 5895 -
  • ۱۴۰۳ پنج شنبه ۱۰ آبان

مسلمانان در برخورد با ديگري

محمود فاضلي

كتاب «مسلمانان در برخورد با ديگري، چهارده جستار در دين‌شناسي و شناخت فرقه‎ها» نوشته خانم ليلا هوشنگي، عضو هيات علمي دانشگاه الزهرا در چهارده فصل و در 242 صفحه از سوي انتشارات كوير منتشر شد. كتاب، منتخبي از برخي پژوهش‎هايي است كه نويسنده طي بيش از دو دهه تحقيق و آموزش در حوزه مطالعات اديان به انجام رسانده است. در اين سال‎ها، علايق و دغدغه‎هايش عمدتا پيرامون سير شكل‎گيري و تطور مفاهيم در سنت‎هاي ديني مختلف به‎ويژه اديان ابراهيمي، با روش مطالعات مقايسه‎اي بوده است. شناخت مفاهيم بنيادي و تحول تاريخي آنها همواره از جمله موضوعات جذاب و مهم پژوهشي به‎ شمار مي‎آيد. دوره‎هاي مختلف فكري و تفاسير متفاوتي كه از مفاهيم و اصطلاحات حوزه‎هاي گوناگون طي زمان عرضه شده، آينده تكاپوهاي فكري و جست‌وجوي بي‎وقفه انسان‎ها براي يافتن حقيقت است و روشن است كه واكاوي تصاوير اين آينه تا چه حد مي‎تواند مهم باشد.
كتاب در بردارنده مقالاتي ناظر به ملل و نحل‎نويسي و مطالعات اديبان بر پايه روش و دغدغه مذكور است كه نويسنده اميدوار است خالي از طرح ديدگاه‎هايي حتي‌المقدور راهگشا براي مطالعات تخصصي بعدي نباشد. در سه مقاله نخست به بررسي محتوايي سه كتاب مهم از فرهنگ ايران در حوزه شناخت اديان و فرقه‌شناسي پرداخته است. اين كتاب‌ها به جهت ارايه تصوير و تصور از «ديگري» از سوي محققان و دانشمندان مسلمان حايز اهميت است و در ميان آنها اثر ابوريحان بيروني به‎ صورت منحصربه‌فرد جايگاهي ويژه دارد.
نويسنده «بيان الاديان» و «تبصره العلوم» را در حوزه ملل و نحل‎نويسي به اين دليل برگزيده كه به زبان فارسي نگاشته شده‎اند، برخلاف اغلب اين آثار اين حوزه كه به زبان عربي است. از اين رو علاوه بر محتواي فرقه‌شناختي، توجه به اين دو اثر براي شناخت بيشتر تاريخ نثرنويسي نيز مي‎تواند سودمند باشد.
نويسنده در سه مقاله بعدي به ‎بررسي «تلمود» پرداخته كه پس از عهد عتيق مهم‎ترين متن مقدس يهوديان است و جايگاهي هويت‌بخش نزد قوم يهود دارد. نخست درباره بخش‎هاي مختلف اين مجموعه و سير تكوين تلمود مطالبي ذكر شده است. سپس نظر به اهميت تلمود در سنت اسلامي، به تفصيل به نحوه آشنايي مسلمانان با اين مجموعه و نيز تاثير آن بر سنت اسلامي از جنبه‎هاي مختلف پرداخته است. در تكميل همين مباحث مقاله «ابن حزم و آگاهي وي از تلمود» آمده است. اين مقاله نخستين‌بار در سال 1385 در همايشي در مراكش به زبان عربي ارايه شد.
در مقاله بعدي، نويسنده به ‎بررسي آرا و جايگاه متكلم متقدم و برجسته، «بشربن معتمر» پرداخته است كه انديشه‎هايش بخشي از تاريخ مواجهه مسلمانان با رويكردهاي عقل‌گرايانه است. در ادامه پي گرفتن مفاهيم ديني و سير تطول تاريخي آنها، در مقاله «خاتميت» به واكاوي مولفه‎هاي ناظر به خاتميت در سنت‎هاي ديني يهودي، مسيحي و مانوي پرداخته است. مقايسه مشابهت‎ها و تفاوت‎ها در اين زمينه براي دريافت تصويري كلي از تاريخ انديشه نجات‌شناسي مي‎تواند مفيد باشد.
در مقاله بعدي درباره زمينه يكتاپرستي در شبه جزيره عربستان؛ با توجه به شرايط سياسي و اجتماعي و فرهنگي منطقه و حكومت‎هاي مهم در شمال و جنوب آن، به ‎بررسي نقش و جايگاه تاريخي مسيحيان سرياني پرداخته شده كه در مطالعات كنوني براي فهم زمينه‎هاي ظهور اسلام بسيار موثر شمرده مي‎شوند. 
در مقالات آخر، نويسنده به دوره معاصر نظر داشته است. شايد بتوان گفت در اين مقالات مفهوم «ديگري» به صورتي برجسته‎تر قابل شناسايي است. مفهوم «ديگر» و «ديگري» در پژوهش‎هاي فلسفي و دين‌شناختي از زواياي گوناگوني پيگيري مي‎شود و دستمايه ايده‌پردازي براي تحقيقات نوين بعدي به‎ شمار مي‎آيد. مساله اين كتاب مباحث نظري راجع به موضوع نيست، بلكه بيشتر واقعيات عملي و تاريخي مورد توجه بوده است. وجه اشتراك مقالات پيش رو عمدتا شناخت مسلمان از اديان «ديگر» و شيوه برخوردشان با «ديگري» در حوزه معتقدات ديني در دوره‎هاي متفاوت تاريخ است.
مقاله پاياني كتاب هم راهنمايي كتاب‌شناختي است براي پژوهش در مسيحيت كه متناسب با رويكرد مقالات اين كتاب در آن منابع راجع به مسيحيت در فرهنگ و سنت اسلامي نيز گنجانده شده است. اين جستارها طي حدود دو دهه اخير در نشريات و مجلات گوناگون داخلي منتشر شده است. البته براي انتشار در اين كتاب مقالات متناسب با اين مجموعه گاه روزآمد و اصلاح يا با افزوده‎هايي همراه شده و از اين جهت الزاما همگي مقالات همانند چاپ نخست آنها نبوده است.

ارسال دیدگاه شما

ورود به حساب کاربری
ایجاد حساب کاربری
عنوان صفحه‌ها
کارتون
کارتون