پايتخت در انتظار هشتمين مديرعامل مترو

گروه اجتماعي| ديروز هابيل درويش، مديرعامل شركت متروي تهران بعد از 7 سال مديريت تام‌الاختيار بر مترو، استعفا داد تا اين شركت، منتظر هشتمين مديرعامل خود باشد. گرچه براساس اخبار شنيده شده، به نظر مي‌رسد اين انتصاب عنقريب رخ خواهد داد. به بهانه اين استعفا، «اعتماد» نگاهي دارد به تاريخچه عمر مترو‌سازي در تهران و مرداني كه مسوول احداث اين روياي ايراني بوده‌اند.
از واگن اسبي تا مترو
از زماني كه نخستين قطار شهري در سال 1863 ميلادي در لندن به كار افتاد تا امروز بيش از 154 سال مي‌گذرد. اما نخستين نشانه‌هاي ورود مترو به تهران به حدود سه‌دهه بعد بازمي‌گردد. يعني زماني كه تاسيس ترامواي شهري از جمله نكات پيش بيني شده در امتياز نامه‌اي بود كه بارون ژوليوس دورويتر در عهد ناصرالدين‌شاه روي كاغذ آورد. نخستين طرح شبيه به متروي امروزي كه براي تهران طراحي و اجرا شد نيز، طرح واگن اسبي بود كه از حرم حضرت عبدالعظيم تا ميدان حُر امروزي كشيده شده و تا سال 1310 نيز داير بود.
در عصر جديد نيز، مشكل ترافيك در دهه 50 باعث شد تا براي حل آن در مهرماه 1353 مطالعات مربوط به احداث شبكه متروي تهران توسط شركت‌هاي مشاور خارجي از جمله سوفرتو منتج به پيشنهاد سيستم اتوبان مترو (با 7 خط) انجام شد. مطالعاتي كه نشان مي‌داد براي شهر درحال رشدي مانند تهران احداث مترو اساسي‌ترين راه‌حل بهبود ترافيك است. به همين دليل بود كه بعد از عقد قرارداد، شركت‌هاي فرانسوي از سال 1356 عمليات اجرايي احداث خط 1 مترو را در اراضي شمال تهران (بزرگراه شهيد حقاني كنوني) آغاز كردند. فعاليتي كه تنها 3 سال دوام آورد ودر آذر 59 به سبب شديد شدن جنگ و خطرات آن و همچنين شرايط خاص اقتصادي كشور، شركت پيمانكاري مترو، كشور را ترك كرد و در اواخر سال 60 هيات وزيران توقف كامل طرح توسط مشاوران خارجي را اعلام كرد. براساس اسناد موجود با اجراي عمليات احداث مترو تا آذر ۱۳۵۹، تنها 2 هزار و 300 متر تونل و بخشي از سازه ۳ ايستگاه، (حد فاصل بزرگراه شهيد حقاني و خيابان شهيد بهشتي) ايجاد شده بود. اين رويه ادامه داشت تا اينكه درسال ۱۳۶۳ بعد از ارايه گزارشي از سوي جمعي از كارشناس‌هاي ايراني در خصوص لزوم ساخت مترو در نماز جمعه تهران توسط اكبر هاشمي‌رفسنجاني رياست وقت مجلس، در فروردين ۱۳۶۴ هيات وزيران اجراي طرح متروي تهران را تصويب و فعاليت‌هاي مترو مجددا در تهران از سال 1365 آغاز شد آن‌هم بدون تخصيص رديف بودجه و با استفاده از درآمد ناشي از صادرات مازاد نفت كوره پالايشگاه اصفهان و نيز صادرات سنگ‌هاي تزييني! برنامه نخست مترو شامل ساخت خط ۱ (ميرداماد - حرم مطهر)، خط ۲ (دردشت - صادقيه) و راه برون‌شهري خط ۵ (تهران - گلشهر) جمعا به طول ۹۰ كيلومتر با ۵۲ ايستگاه بود. اصغر ابراهيمي اصل مديرعامل وقت مترو كه از سال 65 تا 76 سكاندار ساخت مترو در تهران بود، درخصوص آن روزها مي‌نويسد: «سال ۱۳۶۵ همه مخالف ساختن مترو بودند. حتي ساختمان شركت مترو به وزارت كشور تحويل داده و تبديل به استانداري شده بود. هيچ‌كس حتي يك اتاق نمي‌داد. كار از نمازخانه شروع شد. هيچ نقشه‌اي در كار نبود تا اينكه در نمازخانه تعدادي نقشه پيدا شد. وقتي پيگيري كرديم كه باقي نقشه‌ها كجاست، مشخص شد كه يك سبزي‌فروش نقشه‌ها را خريده است. سپس با وجود يك ماه تحقيق روي كاغذها، سبزي‌فروش پيدا شد و بدين‌ترتيب ۱۹۰ كيلوگرم نقشه در انبارش پيدا شد.» درسال ۱۳۷۴ با توجه به اتمام بخش‌هايي از كارهاي ساختماني قراردادي براي تامين تجهيزات قطار شهري به امضا رسيد و در پايان روز شانزدهم اسفند ۱۳۷۷ نخستين خط متروي تهران يعني خط ۵ آن شامل بخش حومه‌اي خط‌هاي مترو فعلي كه تهران را به كرج مي‌رساند به بهره‌برداري رسيد. از آن زمان تا امروز هر سال بخشي از متروي تهران كامل شده است كه به طور خلاصه مي‌توان آن را در جدول زير خلاصه كرد:
بدين‌ترتيب، تا امروز بنابرآمار خود مترو چيزي حدود 241 كيلومتر مترو فعال در تهران احداث شده است.
همه مديران مترو
از سال 1354 تا امروز، متروي تهران، 7 مديرعامل داشته است. مديراني كه از سابقه برخي از آنها، اطلاعاتي در رسانه‌ها وجود ندارد. شايد به اين دليل كه اين مديران زماني سكاندار متروي تهران بوده‌اند كه مترو عملا تعطيل بوده است. روحاني و احمديان، دو تن از مديراني هستند كه هيچ نشاني از آنها در فضاي رسانه‌اي پيدا نمي‌شود.
استعفا بعد از بركناري
اما همين آمار و تاريخچه نيز حكايت از آن دارد كه با سابقه‌ترين مديرعامل متروي تهران، محسن هاشمي، رييس شوراي شهر كنوني تهران است كه حدود 13 سال برصندلي مديرعاملي اين سازمان تكيه زده بود. دوران اين تحصيلكرده مهندسي مكانيك از دانشگاه پلي‌تكنيك مونترال كانادا، با فراز و نشيب‌هاي بسياري همراه بود. چه آن زمان كه آغاز كارش مصادف بود با آغاز ساخت رسمي مترو و دشواري‌هاي مربوط به نو بودن كار و نبود امكانات و بودجه و چه زماني كه محمدباقر قاليباف، چهره طيف مقابل خاندان هاشمي، شهردار تهران شد و به انحاي مختلف با وي چالش داشت. چالش‌هايي كه در نهايت با وجود حمايت‌هاي آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني از پسر ارشدش در نهايت منجر به بركناري محسن از مديرعاملي مترو شد تا سكان هدايت مترو به دست هابيل درويش برسد. وي كه متولد 1331 روستاي پاراقشلاق از توابع پارس‌آباد مغان است بعد از 6 سال مديريت و گذشت 2ماه از آغاز به كار شهردار جديد و اصلاح‌طلب تهران، ديروز طي نامه‌اي و به دليل آنچه وي در نامه‌اش از آن به عنوان «پاره‌اي از مسائل» ياد مي‌كند!‌ استعفاي خود را تقديم شهردار تهران كرد. مردي كه با وجود شايعاتي كه در مورد اختلاف‌هايش با محمدباقر قاليباف شنيده مي‌شد تا پايان دوره مديريت وي همچنان در پست خود باقي ماند. استعفايي كه درست دو روز بعد از بركناري احمدي‌بافنده، مديرعامل شركت بهره‌برداري متروي تهران از سوي محمدعلي نجفي صورت گرفت. اما گويا اين استعفا براي شهردارجديد تهران چندان هم غيرمترقبه نبوده است چرا كه بلافاصله رسانه‌هاي مختلف و كاربران فضاي مجازي از گزينه جايگزين وي نام بردند. علي امام، مديرعامل فعلي سازمان مهندسي و عمران شهر تهران. حالا بايد منتظر ماند و ديد اين دانش‌آموخته عمران - سازه‌هاي هيدروليكي دانشگاه تهران منشأ چه تحولاتي در دوره جديد مديريت شهري خواهد بود. مترويي كه به گفته پورسيدآقايي، معاون حمل و نقل و ترافيك قرار است از اين پس به جاي توسعه «طول»ي تمركز خود را بيشتر، بر بالا بردن كيفيت و حجم جابه‌جايي مسافران داشته باشد.