پروژه چابهار نماد روند رو به رشد اقبال تجاري به ايران
جهان منتظر كنگره امريكا نمي‌ماند
سارا معصومي
تلاش براي انزواي ايران از هيچ جبهه‌اي جواب نمي‌دهد. قريب به بيست روز پيش هياتي از اتحاديه اروپا به سرپرستي هلگا اشميد، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا به ايران سفر كرد و در ديدارهاي مجزا در تهران واصفهان از عزم قاره سبزنشين‌ها براي توسعه رابطه همه‌جانبه سياسي – اقتصادي و امنيتي با ايران سخن گفت. ايران، روسيه و تركيه در سوچي روسيه با هم ديدار كردند و كليد نقشه راه جديدي براي صلح و ثبات در سوريه را در قفل چرخاندند. محمد جواد ظريف، وزير خارجه كشورمان در تازه‌ترين دور سفرهاي خود به ارمنستان و آذربايجان و روسيه سفر كرد و در تمام اين مقاصد شعار تمايل تهران براي تعامل بيشتر با بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي را در دستور كار قرار داد. حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان روز يكشنبه خود را در بندر چابهار به اتفاق رهبران چند كشور همسايه گذراند تا يكي از مهم‌ترين پروژه‌هاي ترانزيتي چنددهه اخير ميان ايران و كشورهاي همسايه را كليد بزند. تمام اين تحولات در شرايطي رخ مي‌دهد كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور يكه تاز ايالات متحده، كنگره‌نشين‌ها را وادار كرده تا نيمه دسامبر (ده روز ديگر) تكليف باقي ماندن يا نماندن واشنگتن در توافق هسته‌اي ايران با 1+5 را مشخص كنند. جهان اما منتظر كارشكني‌هاي كاخ سفيد و كرشمه‌هاي سياسي كنگره ايالات متحده باقي نمي‌ماند. تهران از غرب تا قلب آسيا، از حاشيه خليج فارس تا ساحل خزر محل ارجاع و مورد مشورت بازيگران منطقه‌اي قرار گرفته است.
طرح توسعه بندر چابهار با افتتاح فاز يك طرح توسعه بندر و اسكله شهيد بهشتي با حضور حسن روحاني و مقام‌هاي عاليرتبه هند و افغانستان در رسانه‌هاي مهم بين‌المللي با واكنش‌هاي بسياري روبه رو شد. خبرگزاري رويترز پس از انجام مراسم افتتاحيه در چابهار نوشت: تهران اميدوار است كه با توسعه چابهار بتواند به مسير ترانزيتي به سرزمين محصور افغانستان و آسياي ميانه بدل شود. البته مي‌توان گفت كه اين پروژه تا حدودي در رقابت با بندر گوادر در پاكستان است. سرمايه‌گذاري اين پروژه كه حسن روحاني افتتاح آن را برعهده داشت رقمي بالغ بر يك ميليارد دلار را شامل مي‌شود كه هندوستان در آن 235 ميليون دلار سرمايه‌گذاري كرده است. هند در مجموع رقم 500 ميليون دلار در چابهار و در بخش شمالي عمان سرمايه‌گذاري كرده است كه نزديك‌ترين مسير ايران به اقيانوس هند به حساب مي‌آيد. با اين پروژه ايران مي‌تواند پاكستان را كه در اين حوزه مهم‌ترين رقيب تهران به حساب مي‌آيد، دور بزند. هرچند هندي‌ها از پروژه چابهار منتفع مي‌شوند اما همزمان رابطه دهلي نو - واشنگتن نيز در حال توسعه است و از اين منظر دهلي نو نگراني‌هايي درباره فرجام پروژه‌هاي خود با تهران در سايه سياست‌هاي تند و تيزتر ايالات متحده در قبال ايران دارد. البته اين خوف و رجا تاكنون مانع از نزديك شدن هند به ايران و پيشبرد پروژه‌هاي مشترك ميان دو كشور نشده است. هند در ماه اكتبر نخستين محموله گندم خود به افغانستان از مسير چابهار را منتقل كرد و عملا با اين اقدام بندر گوادر در پاكستان كه به همت چيني‌ها تاسيس شده را دور زد.
رسانه‌هاي هندي نيز با انتشار عكس‌هايي از حسن روحاني در چابهار به استقبال اين پروژه مشترك رفتند. تايمز هند در اين باره نوشت: با افتتاح فاز يك چابهار، هند و افغانستان اكنون مي‌توانند از سد پاكستان عبور كنند. اين بندر براي هندي‌ها از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است چرا كه توانستند بدون نياز به پاكستان به خاك افغانستان و آسياي ميانه دسترسي پيدا كنند. ايران، افغانستان و هندوستان تعهد خود به اجرايي كردن اين پروژه را اعلام كرده‌اند و به نظر مي‌رسد كه همه‌چيز طبق برنامه‌ريزي در حال پيشروي است. اين همكاري سه‌جانبه مي‌تواند به توسعه اقتصادي و تجاري سه كشور منتهي شود و البته اين مساله جدا از فرصت‌سازي جغرافيايي است كه اين پروژه براي افغانستان محصور به وجود مي‌آورد. در نتيجه اين پروسه، افغانستان مسيرهاي فرعي براي دسترسي به بازارهاي منطقه‌اي و جهاني پيدا كرد. مقام‌هاي هندوستان اعلام كردند كه هر سه كشور در جريان نشست‌هاي مشترك در دو روز گذشته در چابهار توافق كرده‌اند كه بر كيفيت و كميت تلاش‌ها براي افزايش اتصال‌هاي منطقه‌اي بيفزايند و در اين مسير متصل شدن بيشتر جغرافيايي سه كشور به هم، چابهار از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. هرچند اين پروژه بايد به تصويب مجلس ايران و پارلمان هندوستان برسد اما به نظر مي‌رسد كه در مسير اين تصويب گره خاصي وجود ندارد و گام‌ها طبق روال برداشته خواهند شد. بسياري از تحليلگران مسائل منطقه اعتقاد دارند كه اين پروژه طرح بسيار هوشمندانه و استراتژيكي است و مي‌تواند با انحصارطلبي‌هاي مشترك چين و پاكستان مقابله كند. ايران، افغانستان و هندوستان در حال كار بيشتر براي استعداد‌يابي‌هاي گسترده‌تر از اين بندر هستند تا ببينند كه چگونه مي‌توانند به اشكال متفاوت از آن بهره‌برداري كنند. رييس‌جمهور ايران در سخنراني افتتاحيه فاز يك تاكيد كرد كه كشورهاي اين منطقه بايد از تمام مسيرهاي ممكن زميني، دريايي و هوايي به هم متصل شوند. در حالي كه پاكستان اجازه استفاده هند از خاك خود را نمي‌دهد اين مسير مي‌تواند به راحتي سه كشور را به هم متصل كند. هند و افغانستان در چندسال اخير كار مشترك براي مقابله با سنگ اندازي‌هاي اسلام‌آباد در مسيرهاي تماس دهلي‌نو با آسياي ميانه و افغانستان را آغاز كرده‌اند.
رسانه‌هاي پاكستاني در پوشش خبري افتتاح فاز يك بندرچابهار ترجيح دادند كه به احتمال بازگشت تحريم‌هاي ايران توسط كنگره ايالات متحده بيشتر تمركز كنند تا ذات پروژه مشترك سه جانبه. يك رسانه پاكستاني در اين باره نوشت: مراسم افتتاح فاز يك بندر چابهار در حالي انجام گرفت كه كنگره امريكا بايد تا چند روز ديگر درباره سرنوشت برجام در اين كشور به اجماع برسد. با اين وجود در مراسم افتتاح فاز يك، 60 نماينده از 17 كشور از جمله سه كشور اصلي پروژه يعني ايران، افغانستان و هندوستان حضور داشتند. ايران پس از آنكه توافق هسته‌اي با جهان را در سال 2015 به سرمنزل مقصود رساند موفق شد پروسه ورود به بازارهاي جهاني و پيشبرد پروژه‌هاي نيمه‌كاره مانده يا جديد را آغاز كند. با اين وجود سياست‌هاي دولت جديد ايالات متحده در عدم تاييد پايبندي تهران از يك سو و واگذار كردن سرانجام پرونده به كنگره از سوي ديگر بر حجم ابهام‌ها نسبت به عادي‌سازي كامل رابطه اقتصادي جهاني با ايران افزوده است. با برداشته شدن تحريم‌ها كه از ژانويه 2016 عملي شد، اروپا، چين، هند، روسيه و ساير كشورها و بلوك‌هاي بين‌المللي روند بازگشت به ايران و بازار اين كشور را آغاز كردند. در قريب به دو سال گذشته از عمر اجراي برجام، قراردادهايي به ارزش چند ميليارد دلار و همچنين سرمايه‌گذاري‌هاي كلان از سوي كمپاني‌ها و نهادهاي متفاوت هندي، چيني، روسي و اروپايي و حتي امريكايي در ايران صورت گرفته است. با اين وجود در ماه اكتبر، وزارت خزانه‌داري امريكا بر ليست تحريمي افراد حقيقي و حقوقي كه در ارتباط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايران هستند، افزود. سپاه در فعاليت‌هاي ايران در بنادر سهم مهمي را به خود اختصاص داده است و قرارگاه خاتم‌الانبيا در پروسه ساخت و ساز بندر چابهار سهم دارد. با اين وجود به نظر مي‌رسد كه هندوستان در پروژه چابهار بي‌گدار به آب نزده است و از امريكا چراغ سبز لازم براي حركت كردن ايمن در اين مسير سرمايه‌گذاري را دريافت كرده است. ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده در سفر ماه اكتبر به هندوستان در ديدار با مقام‌هاي كشور ميزبان اعلام كرد كه واشنگتن به دنبال دخالت در تجارت‌هاي قانوني با تهران نيست چه طرف اين تجارت هند باشد و چه كشورهاي اروپايي.