شاهين فرهت از ساخت سمفوني پيامبر اعظم مي‌گويد
روايت‌گري محمد(ص) با تم شرقي
نيوشا مزيدآبادي
شاهين فرهت، آهنگساز و مدرس دانشگاه سمفوني‌اي را با عنوان سمفوني پيامبر اعظم(ص) در سال 1385 به مناسبت نامگذاري آن سال به نام حضرت محمد(ص) ساخت كه توسط اركستر اوكراين اجرا و ضبط شد. اين سمفوني چند سال بعد به وسيله اركستر سمفونيك تهران به رهبري نادر مشايخي اجرا شد؛ هر چند فرهت از اجراي سمفوني‌اش توسط اركستر سمفونيك تهران به اندازه اجرا با اركستر اوكراين راضي نبود اما به هر حال فتح بابي شد تا اين اثر روي صحنه‌هاي موسيقي سرزمين‌مان نيز ديده و شنيده شود. ضمن آنكه در موومان سوم آن نيز شعري از ساعد باقري در مدح حضرت رسول(ص) استفاده شده كه مي‌توان گفت اين موومان را به نسبت آن ديگري‌ها به هويت كلي اثر نزديك‌تر كرده است. در گپ كوتاه پيش‌رو درباره انگيزه ساخت سمفوني پيامبر اعظم و نيز عناصر موسيقايي كه در بيان زندگي و شخصيت والاي حضرت محمد(ص) به كار رفته است از آهنگساز آن پرسش كرده‌ايم.
انگيزه‌تان براي ساخت سمفوني پيامبر اعظم چه بود و اين اثر را به سفارش چه نهاد يا سازماني ساختيد؟
اگر به خاطر داشته باشيد چند سال پيش، سالِ «پيامبر اعظم» نامگذاري شده بود. در آن دوران از طرف سازمان صدا و سيما به من سفارش ساخت سمفوني‌اي براي حضرت محمد(ص) داده شد. اين پيشنهاد براي من بسيار خوشحال‌كننده بود چرا كه مي‌دانستم تا به حال اثري با عنوان پيامبر اسلام آن هم در حد و اندازه يك سمفوني ساخته نشده است اما از طرف ديگر همين مساله كار را برايم دشوار مي‌كرد چرا كه هميشه حضور نام‌هاي بزرگ باعث مي‌شود با وسواس و حساسيت بيشتري كار كنم. درباره اين سمفوني هم در واقع كمي دلواپس و البته از طرفي هم خوشحال بودم كه سفارشي به اين بزرگي گرفته‌ام.
امكان دارد كمي بيشتر اين موضوع را شرح دهيد؟ منظورتان از سفارش بزرگ، سفارش بزرگ هنري است يا مالي؟
من به هيچ عنوان در مورد موسيقي و كار خودم از منظر مالي صحبت نمي‌كنم. من فقط به هنر و خصوصا هنر موسيقي توجه دارم و تمام تلاشم را مي‌كنم تا كاري كه انجام مي‌دهم هم از نظر هنري و هم از نظر بيان موسيقايي از ساير آثار من عقب و دور نباشد. به هر حال همان‌طور كه مي‌دانيد من يك آهنگساز حرفه‌اي هستم و بيش از 40 سال است كه اين كار را انجام مي‌دهم و نمي‌خواهم به هر دليلي كار من نسبت به استانداردهاي خودم عقب باشد. به هر حال مدتي روي تم اصلي اثر فكر كردم و به روال معمول ساخت آثارم سعي كردم مدت زماني تامل كنم تا بخش‌هاي اصلي اين سمفوني مشخص شود. خوشبختانه تم و ايده ثابتي كه براي ساخت سمفوني پيامبر اعظم در نظر گرفته بودم، به درستي به ذهنم رسيد و آن را يادداشت و كار را شروع كردم. خوشحالم كه كار خيلي خوب پيش رفت و اجراي بسيار خوبي در اوكراين داشتيم و توانستيم اين سمفوني را در دو نسخه ضبط و منتشر كنيم. همان‌طور كه اشاره كردم تا پيش از اين اثر بزرگي به صورت سمفوني براي حضرت محمد(ص) ساخته نشده بود و تنها يك موسيقي فيلم براي اين شخصيت بزرگوار و گرانقدر ساخته شده بود كه به فيلم محمد رسول‌الله(ص) مربوط مي‌شد و براي يك فيلم، موسيقي خوب و گيرايي بود.
اثر موريس ژار (آهنگساز) براي فيلم محمد رسول‌الله(ص) يك تم اصلي داشت كه اين تم به فضاي زادگاه پيامبر اسلام بسيار نزديك بود خصوصا سازبندي اركستر و ريتم‌هاي مورد استفاده در موسيقي اين فيلم كه برگرفته از موسيقي جهان عرب بود. اما سوال اينجاست كه شما بر چه اساسي تم اصلي سمفوني پيامبر اعظم(ص) را انتخاب كرديد و مشخصا از چه المان‌هايي بهره گرفتيد تا اين سمفوني از يك سمفوني با عنواني ديگر متمايز باشد؟
اين موسيقي حالت شرقي و گيرايي دارد و ايده و تم فيكسي در طول موومان‌هاي مختلف آن به گوش شنونده مي‌رسد كه اگر به پارتيتور آن مراجعه كنيد، متوجه خواهيد شد كه تم اصلي‌اش بسيار مشخص است و در بخش‌هاي مختلف به صور مختلف اجرا مي‌شود. ضمن اينكه اين تم در عين حال كه تم سنگيني است، اين قابليت را دارد كه در ذهن‌ها بماند. اين سمفوني 4 موومان دارد و فقط موومان سوم آن باكلام است. موومان چهارم اين اثر نيز در اصل يك فوگ است كه بيانگر پيروزي حضرت محمد(ص) در ابلاغ احكام و ايده‌هاي انساني ايشان براي مردم است. تم اصلي اين سمفوني حضرت محمد(ص) است و در شروع اثر درباره شخصيت ايشان صحبت مي‌شود. اين سمفوني قرار نيست شرح حال مو به موي زندگي پيامبر اسلام(ص) باشد بلكه بزرگداشتي است براي نام اين حضرت و نيز سالي كه به عنوان ايشان اختصاص داده بودند و در ثاني به ابعاد مختلف شخصيت ايشان مانند انسانيت، عرفان، اخلاق و درام زندگي خود حضرت مي‌پردازد.
بيان اين مفاهيم به وسيله موسيقي كار بسيار دشواري است. خصوصا آنكه در دوران معاصر پيامبر اسلام جنگ‌هاي بسياري اتفاق افتاد و ايشان علاوه بر پيام‌آوري براي صلح و دوستي در برخي از اين جنگ‌ها حضور داشتند. اين ويژگي را چطور در اثرتان به بيان موسيقي درآورديد و آيا از ساز ديگري غير از سازهاي اركستر سمفونيك در ساخت سمفوني پيامبر اعظم بهره گرفته‌ايد؟
اركستري كه من استفاده كردم كاملا يك اركستر بزرگ سمفونيك است و تمام سازهاي معمول سمفونيك در آن استفاده شده و از سازهاي غير‌معمول خبري نيست. من هيچ‌وقت از سازهاي غير‌معمول در اركستر سمفونيك استفاده نمي‌كنم و در اين اثر هم از تركيبي از سازهاي بادي چوبي، بادي برنجي، كوبه‌اي و سازهاي زهي بهره برده‌ام. علاوه بر اين در بخش‌هايي از سازهاي «كرانگله»، «ابوا آلتو» و «كلارينت» باس هم استفاده شده است. اين موسيقي حالت شرقي دارد و به نوعي مي‌توان گفت نمايانگر موسيقي خود من است.