لاله‌زار علي حاتمي
سيد احمد
محيط طباطبايي
سينما بيش از يكصد سال است كه وارد ايران شده است. امروزه ما داراي يكي از قديمي‌ترين ميراث‌هاي سينمايي در جهان هستيم كه مي‌توانيم بخشي از آن را در موزه سينما و در يادگارهاي به جا مانده در صنعت سينما دنبال كنيم. علي حاتمي شهرك سينمايي ايران (غزالي) را براي ساخت فيلم هزاردستان ساخت، اين شهرك يكي از مهم‌ترين و با ارزش‌ترين اين نمونه‌ها در ايران است. اين شهرك سينمايي بر اساس معماري خيابان لاله‌زار، ميادين و فضاهاي اطراف آن شكل گرفته است. اما به صراحت بايد بگوييم كه اين شهرك يك فضاسازي از نگاه و منظر علي حاتمي است، به عبارتي مي‌توان گفت لاله‌زارِ علي حاتمي است. اين شهرك از منظر ميراث فرهنگي و ثبت بخش‌هايي از خاطرات جمعي مردم ارزشمند است. زيرا در واقع اين فضاها بيننده را به ياد يك فيلم يا سريالي كه يك نسل از آن خاطره دارند مي‌اندازد. اگر چه بعضي از فضاهاي ساخته شده، روايتگر گذشته خيابان لاله‌زار هم است.
در اينجا بايد اشاره كنيم كه يكي از تغيير و تحولاتي كه تهران شاهد آن است، در زمان ناصرالدين‌شاه و با توسعه شهري آغاز مي‌شود و اين توسعه با كلنگ‌زني ناصرالدين در مقابل دروازه باغ لاله‌زار، آغاز مي‌شود. اين كلنگ هم‌اكنون در موزه كاخ گلستان نگهداري مي‌شود. اين توسعه با تقسيم باغ لاله زار به فضاهاي كوچك‌تر مسكوني و تجاري شكل جديدي از تهران را ايجاد مي‌كند. خيابان فردوسي امروز يا سفرا و علاء الدوله قديم، در سمت غربي و خيابان سعدي يا لختي قديم در سمت شرقي و خود خيابان لاله‌زار در ميانه اين منطقه از خيابان‌هاي مهمي هستند كه حاصل اين تقسيم و توسعه شهري هستند. به عبارتي در دوره ناصري شاهد تغيير و تحولات مهم تهران در فضاي به جا مانده از اين خيابان‌ها هستيم. بعد از انقلاب مشروطيت بر اثر تغيير و تحولات اجتماعي ايران، شاهد ايجاد فضاهاي جديد شهري هستيم. يك سري از اين فضاها برمي‌گردد به بعضي از پديده‌هاي فرهنگي و هنري كه سال‌ها در اختيار دربار و طبقات ويژه بود مثل سينما و عكاسي، در داخل شهر سالن‌هاي نمايشي و عكاسخانه فضاي مخصوص به خود را به وجود مي‌آورند. به عبارت ديگر شهر منعكس‌كننده تغيير و تحولات اجتماعي پس از انقلاب مشروطيت در ايران است. اين تغييرات را در فضاي خيابان لاله‌زار و ميدان فردوسي مي‌توان ملاحظه كرد. بالطبع اين تغيير و تحولات را در فضاي سريال‌ها و فيلم‌هاي علي حاتمي هم كه به تاريخ رويدادهاي سياسي و فرهنگي اشاره دارد به خوبي مي‌توان در بازسازي لاله‌زار و توپخانه آن روزگار مشاهده كرد. از انقلاب مشروطيت تا وقايع كودتاي 28 مرداد، خيابان لاله‌زار و فضاي اطراف آن به مهم‌ترين بخش فرهنگي و قسمتي از تهران كه رجال مملكت در آن اوقات فراغت فرهنگي خود را طي مي‌كردند، تبديل مي‌شود. بخشي كه نبض فعاليت فرهنگي تهران در آن مي‌زند. گرچه بعد از كودتاي 28 مرداد ما شاهد يكسري جابه‌جايي و تغييرات در فضاي شهري تهران و انتقال بسياري از فضاها به خيابان وليعصر (پهلوي آن روزگار) هستيم، اما لاله‌زار بين انقلاب مشروطيت و روزگار كودتا لاله‌زار مهمي است. همچنين فضاي بين خيابان سعدي تا خيابان فردوسي و ميدان توپخانه تا خيابان جمهوري و ما اين فضاسازي را در نگاه علي حاتمي و در بازسازي شهرك سينمايي مي‌بينيم. اهميت شهرك سينمايي ايران (غزالي) در ابتدا به خود علي حاتمي و سريال و فيلم او بازمي‌گردد و مثل هر شهرك سينمايي ديگر بيانگر خاطرات فيلم‌هاي سينمايي يك فرهنگ و مردماني است كه در اين فرهنگ زندگي مي‌كردند. اگرچه اين فضاها برگرفته از تغيير و تحولات فيزيكي و كاربردي خيابان‌هاي اصلي شهر تهران است كه به نوعي براي ما خاطرات آن را زنده مي‌كند. اما اصل موضوع را شامل نمي‌شود. رييس ايكوم ايران