خروج يكجانبه از برجام ممنوع!

سارا معصومي

«ايران به برجام پايبند است، ايراني‌ها بايد از تمام مزاياي برجام بهره‌مند شوند، هر حركتي كه برجام را تضعيف كند غيرقابل قبول است.» اتمام حجت اتحاديه اروپا- شامل 28 عضو به اضافه روسيه و چين- با ايالات متحده امريكا. در مسكو و بروكسل روزهاي چهارشنبه و پنجشنبه خاطرات روزهاي مذاكرات هسته‌اي تداعي شد. ديدارهاي دو و چندجانبه همگي با سوژه توافق هسته‌اي ايران انجام شد و البته 5 عضو غيرامريكايي برجام همه تاكيد كردند كه ايران در شرايطي به تعهدات خود مانند دو سال گذشته پايبند خواهد ماند كه ايالات متحده امريكا به اين توافق پايبند باشد. امريكا در يك سال گذشته از عمر برجام در دوره باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده كم و بيش به تعهدات فني خود البته به شكل در تطبيق با متن برجام و نه الزاما روح آن پايبند بود. در يك سال گذشته اما دونالد ترامپ به صراحت و بدون تعارف حضور خود در برجام را در هاله‌اي از ابهام قرار داده است. متن حقوقي برجام، الزامات اعضا به رعايت آن و تبعات خروج يك جانبه از آن به گونه‌اي پيش رفته كه عملا دست رييس‌جمهور امريكا در اعلام راحت و بدون دغدغه خروج واشنگتن از توافق هسته‌اي در منگنه مانده است. با اين وجود هربار نوبت به تمديد تعليق تحريم‌هاي ثانويه (هسته‌اي) ايران مي‌رسد دونالد ترامپ همان تئاتر تكراري را به روي صحنه مي‌برد و اين در حالي است كه در 72 ساعت گذشته رسانه‌هايي چون بلومبرگ، آسوشييتدپرس و رويترز در گزارش‌هايي اعلام كردند كه دونالد ترامپ، تعليق اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را امضا خواهد كرد. به گفته منابعي در وزارت امور خارجه ايالات متحده، جلسه ترامپ با اعضاي كابينه و همچنين چهره‌هاي امنيتي داخل كاخ سفيد، عصر پنجشنبه به وقت ايالات متحده برگزار شده و احتمالا تصميم‌گيري نهايي رييس‌جمهور درباره برجام در همان جلسه اتخاذ شده است. با توجه به نشانه‌هايي كه وزارت خزانه‌داري امريكا در چند ساعت گذشته داده به نظر مي‌رسد كه ترامپ به سنت يك سال گذشته قرار است همزمان با تمديد عدم اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران، تحريم‌هاي ديگري را وضع و اعلام كند. در چنين فضايي وزراي خارجه بريتانيا، آلمان، فرانسه و فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در ديدارها با محمد‌جواد ظريف در بروكسل متعهد شدند كه اقدام‌هاي خود براي تضمين بهره‌مندي مردم ايران از منافع اقتصادي برجام را دوچندان كنند. در شرايطي كه ترامپ در دوره سه ساله باقي مانده از حضور خود در قدرت تصميم به اجرايي كردن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران به سبك و سياق پيش از توافق هسته‌اي بگيرد، يكي از اصلي‌ترين مشكلات ايران در مسير تجارت با اروپا يا هر كشور ديگري سيستم گردش مالي و چگونگي دريافت وجوه فروش نفت خواهد بود كه به گفته محمد‌جواد ظريف به نظر مي‌رسد ايران و ديگر شركاي برجامي براي براي فائق آمدن بر محدوديت‌هاي بانكي با هم بحث و گفت‌وگو كرده‌اند.
وزراي خارجه سه كشور فرانسه، بريتانيا و آلمان دوشادوش فدريكا موگريني پس از ديدار با محمد‌جواد ظريف در نشست خبري حاضر شدند. خط مشترك تمام سخنان مقام‌هاي اروپايي اين بود كه اروپا متوجه اهميت فوق‌العاده توافق هسته‌اي است و بر اجراي كامل آن ميان هر 28 عضو اجماع وجود دارد. حمايت جهاني از توافق هسته‌اي در حالي صورت گرفت كه اروپايي‌ها چه در ديدار با ظريف و چه در اظهارنظرهاي خود در چند ماه گذشته بر وجود اختلاف با تهران در مسائل غيرهسته‌اي مانند فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي تاكيد كردند. براي اروپايي‌ها برجام يك دستاورد ديپلماتيك و همزمان يك بسته براي تامين امنيت بيشتر منطقه و البته در سطح بين‌المللي است. شكايت‌هاي ايران از عدم منتفع شدن از فوائد برجام در حالي صورت گرفته كه در بروكسل نيز تمركز عمده سخنان مقام‌هاي اروپايي بر همين مساله بود و به عنوان مثال بوريس جانسون، وزير خارجه بريتانيا اعلام كرد: مردم ايران هم بايد منافع اقتصادي حاصل از برجام را ببينند. به همين علت ما و دولت انگليس به همراه يكديگر و به همراه دوستان و شركاي‌مان در فرانسه و آلمان و ديگر كشورهاي اروپايي و همچنين فدريكا موگريني، همچنان به تلاش‌هاي‌مان ادامه مي‌دهيم تا تداوم برجام را حفظ كنيم.
ژان لودريان، وزير امور خارجه فرانسه كه دولتش در چندماه اخير عكس‌العمل‌هاي متفاوتي را نسبت به برجام و مسائل منطقه‌اي نشان داده است به صراحت در نشست خبري با همتاهاي خود از بريتانيا و آلمان از ايالات متحده خواست كه به تعهد برجامي مانند ساير اعضا وفادار بماند و تعليق تحريم‌هاي ايران را طبق جدول زمان‌بندي شده اعلام كند. اين سخنان لودريان در حالي بيان شد كه امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه نيز در تماس تلفني با دونالد ترامپ همتاي امريكايي از وي خواست كه به برجام پايبند بماند.
هشدار، توصيه و تذكرها به رييس‌جمهور امريكا در چند روز گذشته تنوع و تعدد بيشتري به خود گرفته و به نظر مي‌رسد كه همين هشدارها چه از سوي ايران با مطرح كردن پاسخ كوبنده و شديداللحن در صورت خروج امريكا از توافق هسته‌اي و چه از سوي شركاي استراتژيك اروپا بر تصميم نهايي ترامپ كه قرار است تا پايان روز جمعه به وقت شرق ايالات متحده بگيرد تاثيرگذار خواهد بود. با اين وجود نگراني‌اي كه رهبران اروپايي دارند اين است كه كاسه صبر ايران در برابر رفتارهاي رييس‌جمهور امريكا چه زماني لبريز خواهد شد؟ دونالد ترامپ هرچند كه در يك سال گذشته سه بار برخلاف وعده انتخاباتي خود عمل كرده و از برجام خارج نشده است اما با توسعه دادن دامنه تحريم‌هاي پيشين و هشدار نسبت به خروج امريكا از توافق هسته‌اي، فضاي ترس و ابهام براي ورود سرمايه‌گذاران به ايران را حفظ كرده است.
برلين، بروكسل، لندن و پاريس نگران واقعيتي غيرقابل كتمان هستند؛ رييس‌جمهور دمدمي مزاج امريكا به راحتي توان خروج از توافق هسته‌اي با ايران را در هر بازه زماني دارد و به نظر مي‌رسد كه 5 عضو ديگر اين توافق به اضافه ايران قرار است تا سه سال آينده هر بار در ضرب‌الاجل‌هاي 90 و 180 روزه نگران اقدامي باشند كه ترامپ بدون توجه به تبعات حقوقي و سياسي توافق هسته‌اي انجام خواهد داد. مساله‌اي كه احتمال رفتار غيرمنطقي ترامپ با برجام را افزايش مي‌دهد، كينه‌اي است كه چهل و پنجمين رييس‌جمهور امريكا از سلف خود يعني باراك اوباما و تمام دستاوردهاي وي در حوزه داخلي و خارجي در دل دارد. از سوي ديگر ترامپ به كرشمه‌اي مالي از سوي عربستان سعودي يا گلايه‌اي امنيتي از سوي بنيامين نتانياهو نخست‌وزير رژيم صهيونيستي اعتبار امريكا را به باد مي‌دهد و يكي از تازه‌ترين اين موارد هم اعلام قدس به عنوان پايتخت رژيم اسراييل بود كه در حقيقت خط بطلاني بر نيم قرن سياست دولت‌هاي پيشين امريكا در پرونده صلح فلسطين و خاورميانه بود. ترامپ در چندماه اخير بارها از اصلاح توافق هسته‌اي سخن گفته و از پرانتزهاي بسته در اين توافق گلايه كرده است. با وجود آنكه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در دو سال گذشته از عمر اجراي برجام تاكنون 9 بار پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را از نظر فني تاييد كرده اما سخنگوي كاخ سفيد مي‌گويد كه برجام نارسايي‌هاي فراواني دارد كه يكي از آنها باز بودن دست ايران است. وي بدون هيچ گونه مدرك مستدلي ادعا كرده كه ايران در حال توسعه دادن برنامه هسته‌اي خود است و مي‌تواند در پايان دوره انقضاي اين توافق به بمب هسته‌اي دست پيدا كند! ادعايي كه همواره از سوي مقام‌هاي متفاوت در ايران رد شده و البته آژانس در گذشته نيز نتوانست ادعاي خود درباره اين مساله را اثبات كند و اين مساله به مختومه شدن پرونده موسوم به ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران منتهي شد.
در حال حاضر امريكايي‌ها مي‌گويند كه توافق هسته‌اي با ايران در چارچوب منافع ملي اين كشور نيست و اين در حالي است كه متحدان امريكا در اروپا مي‌گويند كه برجام در تطابق كامل با نظام منع اشاعه سلاح هسته‌اي و البته تقويت امنيت منطقه ملتهب خاورميانه با توسل به ديپلماسي و نه قوه قهريه است. در شرايطي كه ترامپ اجازه بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را دهد، تهران مي‌تواند به راحتي و با استناد به متن صريح برجام اعلام كند كه امريكا توافق را زير پاگذاشته و فعاليت‌هاي هسته‌اي خود را از سر بگيرد. درحال حاضر با توجه به اينكه پيش‌بيني مي‌شود تحريم‌هاي هسته‌اي ايران همچنان معلق بمانند ورود امريكا به چرخه تحريم‌هاي حقوق بشري و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران، نگراني اصلي اروپايي‌ها به اضافه چين و روسيه است. در حالي كه اروپايي‌ها نيز منتقد برخي فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران هستند اما اصرار دارند كه مساله فعاليت‌هاي منطقه‌اي، دغدغه‌هاي حقوق بشري و آزمايش‌هاي موشكي برجام ارتباطي به توافق هسته‌اي با ايران ندارد و بايد در متن جداگانه‌اي بررسي شود.

امريكا در برجام ماند

دولت امريكا همزمان با تمديد تعليق تحريم‌هاي مربوط به برجام و پايبند ماندن به توافق هسته‌اي تعدادي از نهادها و افراد از جمله رييس قوه قضاييه، رييس يك زندان و بخش‌هايي از سپاه را كه در جنگ سايبري به ادعاي امريكايي‌ها نقش دارند به ليست تحريم‌ها اضافه كرد. دونالد ترامپ همزمان تهديد كرد كه بار ديگر كه مهلت چند ماهه تمديد تعليق تحريم‌ها فرا برسد، دوباره دست به اين تمديد نخواهد زد مگر آنكه اروپايي‌ها بپذيرند بخش‌هايي از توافق اصلاح شود.
براساس اخباري كه از تحريم‌هاي جديد تا لحظه تنظيم خبر منتشر شده شوراي عالي فضاي مجازي به اتهام سانسور اينترنت و بازوي سايبري سپاه نيز به ليست‌هاي موجود قبلي تحريمي ايران اضافه شدند.