دونالد ترامپ ضدايراني‌ترين چهره كابينه را جانشين ركس تيلرسون كرد
صعود ايران‌ستيز معروف
سارا معصومي
دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده نسخه جديدي براي تندروي پيچيد. تمام پيش‌بيني‌هاي صورت گرفته درست از كار درآمد و مايك پمپئو در حساس‌ترين روزهاي پيش روي دستگاه ديپلماسي ايالات متحده عنوان وزير خارجه ايالات متحده را از ركس تيلرسون گرفت. فرجام توافق هسته‌اي ايران با 1+5، پيشنهاد مذاكره كيم جونگ اون با دونالد ترامپ، رابطه پرفراز و فرود با روسيه، اتحاد پرحاشيه با اروپا، بن بست در مذاكرات صلح خاورميانه، ورود بحران سوريه به مراحل جديدتر، تنش ميان اعضاي شوراي همكاري خليج فارس و... پرونده‌هايي هستند كه نيمه كاره روي ميز تيلرسون رها مي‌شوند و از اين پس مايك پمپئو است كه بايد براي هركدام از آنها نسخه‌اي را تجويز كند. نخستين ثانيه‌هاي پس از انتشار خبر اخراج ركس تيلرسون از وزارت خارجه، همگان اظهارنظرهاي وي درباره روسيه را دليل اين تصميم رييس‌جمهور امريكا دانستند اما اندك اندك روسيه جاي خود را در تحليل‌ها به ايران و برجام بخشيد و نخستين اظهارنظر ترامپ در جمع خبرنگاران درباره علت بركناري ناگهاني وزير خارجه‌اش نيز كفه تحليل را به سمت ايران سنگين‌تر كرد: «با ركس درباره برخي مسائل اختلاف‌نظر داشتم. من توافق هسته‌اي با ايران را وحشتناك مي‌دانم اما ظاهرا او مشكلي با اين توافق نداشت. من مي‌خواستم اين توافق را لغو كنم يا كاري درباره آن انجام دهم، اما او نظر متفاوتي در اين مورد داشت.» ترامپ در سخنان كوتاه خود در جمع خبرنگاران تنها به مساله ايران به عنوان مورد اختلاف با وزير خارجه‌اش نام برد اما نگاهي به سطح تنش در رابطه ترامپ – تيلرسون در يك سال و سه ماه گذشته نشان مي‌دهد كه ايران تنها يكي از ده‌ها مورد اختلاف ميان رييس‌جمهور با وزير خارجه‌اش بود. درحالي كه جهان خبري در شوك اين تصميم ناگهاني ترامپ و تشنه شنيدن سخني از زبان وي بود او نام ايران را آورد تا به اصطلاح روغن ريخته را نذر امامزاده كرده و با يك تير دو نشان بزند. تيلرسون در روزهايي وزارت خارجه را ترك مي‌كند كه تا ضرب الاجل ترامپ براي برجام تنها دو ماه زمان باقي است. 12 ماه مه اروپا بايد به رييس‌جمهور امريكا اعلام كند كه آيا اصلاحي در توافق هسته‌اي با ايران صورت داده يا خير؟ ترامپ مي‌گويد اگر اروپا به دغدغه‌هاي وي توجه كرده و آنها را رفع كند بار ديگر تمديد توقف اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران را امضا مي‌كند در غيراين‌صورت خبري از باقي ماندن امريكا در برجام نخواهد بود. اين وعده‌اي است كه رييس‌جمهور امريكا به بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم اسراييل و محمد بن سلمان، وليعهدسعودي هم داده و اكنون با انتخاب پمپئو به نظر مي‌رسد كه به نوعي عزم خود در اين تصميم را به رخ اروپا هم كشيده است.
تيلرسون در حالي بايد تيم چهل و پنجمين رييس‌جمهور امريكا را ترك كند كه از قبل وعده ديدار با وزراي خارجه فرانسه، بريتانيا و آلمان در برلين را داشت. ديداري كه بايد روز پنجشنبه 24 اسفند برابر با 15 ماه مه برگزار مي‌شد و در حقيقت سومين جلسه گفت‌وگو ميان تيلرسون و همتاهاي اروپايي‌اش درباره برجام و پيش‌شرط‌هاي ترامپ براي باقي ماندن در اين توافق هسته‌اي بود.
ركس تيلرسون در يك سال و سه ماه گذشته نيز هربار نوبت به تصميم‌گيري ترامپ درباره تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي يا تمديد تعليق اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي ايران مي‌رسيد ساعت‌ها با رييس‌جمهور درباره لزوم باقي ماندن امريكا در برجام سخن مي‌گفت و نتيجه آن رايزني‌ها نيز عبور سالم كليت توافق هسته‌اي از دوره يك ساله رياست‌جمهوري ترامپ بود. تيلرسون از نيمه ژانويه كه ترامپ ضرب الاجل جديدي براي خروج از برجام اعلام كرد نيز در گوش اروپايي‌ها زمزمه كرده بود كه بهتر است مذاكرات منطقه‌اي و رايزني درباره آزمايش‌هاي موشكي را با ايران آغاز كنيد تا به نوعي حس پيروزي به مافوق من دست داده و از خير خروج از برجام بگذرد. همزمان به نظر مي‌رسيد كه تروييكاي اروپايي نيز با تيلرسون به زبان مشتركي رسيده بودند و در حال كار روي مذاكره با وزير خارجه امريكا بودند كه ناگهان هويت اين مقام تغيير كرد و از اين پس بايد ركس تيلرسون را وزير خارجه سابق بخوانند و با مايك پمپئو درباره ايران رايزني كنند. به نظر مي‌رسد كه تغيير وزير خارجه امريكا در اين بازه زماني مي‌تواند تاثير بسيار منفي بر روند گفت‌وگوهاي ايراني، امريكا – تروييكاي اروپايي داشته باشد و شايد اروپايي‌ها از نخستين ثانيه‌هاي معرفي پمپئو به جاي تيلرسون به اين نتيجه رسيده باشند كه هر آنچه در طبق اخلاص به ترامپ تقديم كنند نيز براي باقي ماندن وي در برجام كفايت نخواهد كرد. در چنين شرايطي اروپا بايد به فكر طرح B براي برجام باشد: طرحي كه ايران، روسيه، چين و اروپا بدون امريكا را در برجام در نظر بگيرد. دونالد ترامپ درست 48 ساعت قبل از دور جديدي از ديدارهاي ميان نمايندگان ايران و كشورهاي 1+5 در وين به منظور شركت در جلسه كميسيون مشترك برجام، عنوان وزير خارجه را از ركس تيلرسون گرفت تا تك‌صداي نسبتا معتدل در كابينه وي درباره توافق هسته‌اي با ايران نيز خاموش شود و شايد پس از اين تنها جيمز متيس باشد كه بايد به تنهايي در برابر مايك پمپئو، نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل و البته شخص ترامپ براي خروج از تعهدي بين‌المللي بايستد.
ضدايراني، ضد برجام، ضد ديپلماسي
معرفي مايك پمپئو به عنوان دومين وزير خارجه دونالد ترامپ در دوره نخست رياست‌جمهوري از سوي تمام خبرنگاران و تحليلگران مسائل ايران و امريكا به خبري «فوق‌العاده بد» براي تهران تعبير شد. از مايك پمپئو هيچ اظهارنظر مثبتي درباره ايران وجود ندارد. او كينه‌اي كهنه از تهران در دل دارد و در هر جايگاهي كه قرار داشته پرونده ايران را رصد كرده و همواره تندترين اظهارنظرها را درباره ايران داشته است. تابستان سال 2016 زماني كه دولت رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه در حال دست و پنجه نرم كردن با كودتا عليه خود بود و محمد جواد ظريف، وزير خارجه كشورمان در توييتر خود حمايت ايران از دولت قانوني و منتخب تركيه را اعلام كرد، مايك پمپئو كه در آن زمان نماينده كنگره بود در پاسخ به وزير خارجه ايران در همان توييتر، حكومت‌هاي ايران و تركيه را ديكتاتوري‌هاي اسلام‌گرا خواند. وي در زمان حضور در كنگره در زمره نمايندگاني بود كه درخواست سفر به ايران براي نظارت بر سلامت انتخابات را كرده بود و البته پس از چندين بار نامه‌نگاري با پاسخ قاطع وزير خارجه ايران روبه رو شد. آذرماه سال جاري بود كه مايك پمپئو در سخنراني در بنياد رونالد ريگان درباره ايران و فعاليت‌هاي منطقه‌اي اين كشور سخنان بسيار تند و تيزي را مطرح كرد. مهم‌ترين بخش سخنان او به نامه‌نگاري وي به سردار قاسم سليماني بازمي‌گشت. واشنگتن پست در آن زمان در گزارشي در اين باره نوشت: رييس سازمان سيا اعلام كرد در نامه‌اي به يك مقام ارشد نظامي در ايران به وي هشدار داده كه ايالات متحده مسووليت هرگونه حمله به منافع امريكا در عراق را متوجه ايران مي‌داند. پمپئو كه به مواضع سختگيرانه عليه ايران شهرت دارد در اين باره گفت:« نامه‌اي به ژنرال قاسم سليماني نوشتم اما او نامه من را نخواند. من براي وي نامه فرستادم چرا كه نشانه‌هايي دريافت كرده بوديم كه نيروهاي تحت كنترل وي احتمالا منافع امريكا در عراق را تهديد مي‌كنند. قاسم سليماني از باز كردن نامه سرباز زد. البته صادقانه بگويم كه اين كار وي قلب من را نشكست. اين نامه را نوشتيم تا به وي اعلام كنيم كه او و ايران را مسوول اتفاق‌هايي مي‌دانيم كه احتمالا منافع ما در عراق را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهند.» پمپئو در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود ادعا كرد كه ايران در حال تقويت نفوذ خود در منطقه خاورميانه است.
رسانه‌هاي اسراييلي از انتخاب مايك پمپئو به عنوان وزير خارجه استقبال كردند. هاآرتص در گزارشي در اين باره نوشت: پمپئو به حمايت از اسراييل و مخالفت با ايران شهرت دارد. وي در مدت يك سال گذشته رابطه بسيار نزديكي با همتاهاي خود در سرويس‌هاي اطلاعاتي اسراييل داشته است. در فوريه گذشته وي نخستين مقام ارشد دولت ترامپ بود كه با سفر به رام‌الله با محمود عباس، رهبر تشكيلات خودگردان فلسطين ديدار كرد.
پمپئو به مراتب از ركس تيلرسون نسبت به توافق هسته‌اي بدبين‌تر است. او درست مانند مافوق خود ادعا مي‌كند كه برجام يك شكست براي امريكا بوده و باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين را مقصر اين شكست مي‌داند. وي به راحتي ايران را در اظهارات بي‌پايه و اساسش با داعش مقايسه مي‌كند و ادعا مي‌كند كه همكاري‌هاي هسته‌اي ميان ايران و كره شمالي يك خطر جدي براي واشنگتن است. او زماني كه در كنگره امريكا بود از منتقدان اصلي سياست‌هاي اوباما در خاورميانه بود و اين انتقاد را با تندترين كلمات هم مطرح مي‌كرد. در نوامبر سال 2016 زماني كه ترامپ انتخابات رياست‌جمهوري امريكا را برد و پمپئو يقين پيدا كرد كه به عنوان رييس سازمان سيا در كابينه ترامپ حضور خواهد داشت، در توييتر خود نوشت: به دنبال فرصتي هستم كه توافق هسته‌اي با بزرگ‌ترين حامي تروريسم را از بين ببرم.
وي در دوره‌اي كه منتظر تاييد خود در سنا بود به دموكرات‌هاي كنگره كه چندان موافق رويكرد وي در قبال توافق هسته‌اي نبودند اطمينان داد كه هرچند مخالف برجام است اما شخصا به عنوان رييس سازمان سيا بر اجراي تعهدهاي ايران در برجام نظارت خواهد كرد. پمپئو در تابستان سال 2015 و زماني كه بحث‌ها درباره توافق ايران بسيار داغ بود به سخنراني‌هاي متعدد مي‌پرداخت و در تمام آنها ادعا مي‌كرد كه اين توافق مانع از دستيابي ايران به بمب اتم نخواهد شد و اينكه ايران پس از برجام به كشوري معمولي و ميانه رو بدل شود امكان پذير نخواهد بود. وي اعتقاد داشت كه يكي از بزرگ‌ترين اشتباه‌هاي باراك اوباما در مذاكرات هسته‌اي با ايران اين بوده كه تهران را وادار به متوقف كردن تهديد اسراييل نكرده است.
وي بارها با اظهاراتي عليه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ادعا كرده بود كه اين نهاد نظامي در ايران به دنبال انجام عمليات تروريستي در واشنگتن بوده است! وي در دوره حضور در كنگره از ايده حمله هدفمند به برخي سايت‌هاي نظامي و مراكز هسته‌اي در ايران استقبال كرده بود و ادعا مي‌كرد كه ايران بايد در دوگانه انتخاب ميان برنامه هسته‌اي يا جنگ قرار بگيرد.
البته پمپئو پس از حضور در سازمان سيا و گفت‌وگوهايي با وزراي خارجه و دفاع داشت تا حدودي نسبت به سخن گفتن از برجام نرم‌تر شد و هرگاه از وي درباره تخطي‌هاي برجامي ايران سوال مي‌شد وي ترجيح مي‌داد بحث را به سمت انتقاد از فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي ايران ببرد. پمپئو در جامه رييس سازمان سيا ايران را مقصر تمام ناآرامي‌ها در خاورميانه مي‌دانست و هيچگاه نقش ايران در مبارزه با تروريسم را به رسميت نشناخت. وي تنها يك بار ابراز اميدواري كرد كه فشارهاي ترامپ بر اروپا براي اصلاح برجام منجر به بازرسي‌هاي عميق‌تر از تاسيسات هسته‌اي ايران شود.