نگاهي به برنامه‌هاي صد روزه سازمان حفاظت محيط زيست در حوزه عمومي
چالش «بي زباله» تمام شد ؛ چالش‌هاي بعدي در راه است
گروه اجتماعي
سيماي طبيعت در ايران آلوده است. خيلي بعيد است كه كسي در هر جايي از اين سرزمين پا به طبيعت بگذارد و در گوشه و كنار با انبوهي از زباله روبه رو نشود. تلاش‌هاي مقطعي تشكل‌هاي غيردولتي هم در مقابل موج زباله‌ريزي عمومي ناچيز بوده است. زباله‌هاي رها شده در حاشيه رودخانه‌ها، جنگل‌ها، دامنه كوه‌ها و... نشان مي‌دهد محيط زيست ايران علاوه بر چالش‌هايي مانند بحران كم‌آبي و تهديد حيات وحش با مساله به ظاهر ساده‌اي همچون رها شدن زباله هم دست و پنجه نرم مي‌كند. علاوه بر اين رها كردن زباله در اماكن عمومي در شهرها هم يكي از رفتارهاي ضد اجتماعي به شمار مي‌رود كه به وفور ديده مي‌شود. بنا به گزارش «مهر» و به گفته سعيد متصدي، معاون سابق محيط زيست انساني سازمان حفاظت محيط زيست توليد پسماند در ايام تعطيلات در سه استان شمالي كشور به قدري افزايش مي‌يابد كه فرآيند مديريت پسماند را با چالش جدي مواجه مي‌كند. «ميزان پسماندي كه در بازه زماني حضور گردشگران كه توسط شهرداري سه استان شمال كشور جمع‌آوري مي‌شود حدود ۵ تا ۶ برابر ميزان عادي زباله است.»
100 روز با چالش بي‌زباله
افزايش توليد زباله در ايام تعطيلات در شهرهاي گردشگر پذير يكي از دلايلي بود كه در روزهاي پاياني سال 96 كاوه مدني، معاون سازمان حفاظت محيط زيست پيش قدم شد تا «چالش بي‌زباله» در ايران شكل بگيرد؛ اقدامي كه با هدف تلنگر به جامعه ايران آغاز شد. مدني درباره هدف «چالش بي‌زباله» گفته است: «من از سيستم دانشگاهي مي‌آيم و به نظرم يكي از مشكلات عدم آگاهي عمومي است به همين دليل يكي از كارها اين است كه شرايط آموزش را محقق كنم. هدف چالش بي‌زباله اين بوده كه افراد را به واكنش و فكر كردن وادار كند به همين دليل اين سوال را به همراه خود دارد كه «شما براي زباله چكار مي‌كنيد؟» و اين باعث مي‌شود كسي كه به چالش دعوت مي‌شود بايد يك اقدامي انجام دهد، هر اقدامي كه به كاهش توليد، تفكيك و جمع‌آوري زباله كمك مي‌كند. در اين چالش هر فرد در ويدئويي يك‌دقيقه‌اي توضيح مي‌داد كه براي كاهش زباله‌ها چه مي‌كند و در پايان هم از چهار نفر ديگر دعوت مي‌كرد تا در اين چالش شركت كنند. همين دعوت‌ها موجب شد بسياري از چهره‌هاي سياسي، فرهنگي و ورزشي به چالش بي‌زباله بپيوندند. از وزير آموزش پرورش و وزير امورخارجه گرفته تا ميترا حجار، بازيگر سينما و... اما چالش بي‌زباله كه در آستانه تعطيلات عيد نوروز و با شعار «از خودمان شروع كنيم» شكل گرفته بود تا چه اندازه موفق شد بر فضاي عمومي اثرگذار باشد؟
سنجش موفقيت برنامه‌هاي 100 روزه
«ژيلا مهدي‌آقايي»، مديركل مشاركت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست مي‌گويد «چالش بي‌زباله» در چارچوب برنامه‌اي 100 روزه تدوين شده و هدف اصلي‌اش بهبود فرهنگ عمومي درباره زباله بود. به گفته او سنجش ميزان موفقيت برنامه صد روزه «چالش بي‌زباله» نيازمند جمع‌آوري گزارش‌هاي دقيق و نتايج سنجش‌هاي انجام شده است كه به زودي جمع‌بندي مي‌شود. خانم مهدي‌آقايي در عين حال با ذكر برخي مثال‌ها معتقد است كه اين چالش به اندازه خودش در جامعه موثر بوده است: «رسالت ما اطلاع‌رساني درباره زباله، بسته‌بندي زباله‌ها و تاثير بر فرهنگ عمومي در اين زمينه بود. هدف مان اين بود كه حتما اين كار در تمام استان‌ها انجام شود و موج بسيار خوبي شكل گرفت. طبق گزارش‌هايي كه گرفته‌ايم استقبال مردم خوب بوده است. براي مثال گزارش محيط بانان از منطقه حفاظت شده گنو در استان هرمزگان نشان مي‌دهد كه امسال گردشگران برخلاف رويه سال‌هاي گذشته زباله چنداني در اين منطقه رها نكرده‌اند.» مديركل مشاركت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست اظهارنظر دقيق درباره نتايج اين طرح 100 روزه را به جمع‌آوري تمامي گزارش‌ها از سراسر ايران موكول مي‌كند. آقايي در عين حال مشاركت غيرقابل پيش بيني كودكان و نوجوانان در اين طرح را برگ برنده چالش بي‌زباله مي‌داند و اظهار اميدواري مي‌كند اين رويه تقويت شود.
چالش‌هاي بعدي در راه است
چالش بي‌زباله اما تنها برنامه سازمان حفاظت محيط زيست از اين جنس نيست و جمع‌بندي نتايج آن مي‌تواند در اجراي برنامه‌هاي عمومي اين سازمان موثر باشد. بنا به گفته مديركل مشاركت‌هاي مردمي اين سازمان در سال 97 هم قرار است چهار برنامه 100 روزه اجرا شود. موضوع چالش فصل بهار درباره وضعيت تالاب‌ها خواهد بود و در تابستان هم موضوع چالش عمومي درباره مصرف آب شكل خواهد گرفت. به اين ترتيب سازمان حفاظت محيط زيست مشخصا بخشي از توانش براي جلب‌توجه افكار عمومي به موضوعات مهم زيست محيطي را قرار است از طريق همين چالش‌هاي 100 روزه دنبال كند. اما سوال اين است كه اين چالش‌ها چگونه بايد اجرايي شوند تا در فضاي عمومي بيش از پيش جدي گرفته شوند؟
جاي خالي صدا و سيما
اسماعيل كهرم، كارشناس محيط‌زيست يكي از كساني است كه سال‌ها درباره تبعات رويه‌هاي غلط تهديد‌كننده حوزه محيط‌زيست كشور هشدار مي‌دهد. او از كساني است كه در «چالش بي‌زباله» هم مشاركت داشته است. كهرم به «اعتماد» مي‌گويد برنامه‌هايي كه با افزايش سطح آگاهي‌هاي عمومي اجرا مي‌شوند بايد دقيق هدف‌گذاري شوند و جامعه هدف‌شان به درستي انتخاب كنند. به عقيده او «چالش بي‌زباله» حركت مهمي بود اما از آنجا كه تمام تمركزش را بر شبكه‌هاي اجتماعي استوار كرده بود از گستردگي لازم براي ارتباط با جامعه هدف برخوردار نبود. پيشنهاد او اين است كه صدا و سيما بايد يكي از اركان برنامه‌هاي ترويجي سازمان حفاظت محيط‌زيست باشد. كهرم مي‌گويد: «تلويزيون برنامه‌هاي پر‌بيننده‌اي دارد كه بر مخاطبان موثرند. نبايد از فرصت معرفي طرح‌هاي عمومي زيست محيطي در ميانه اين برنامه‌ها غفلت كنيم. اگر مي‌خواهيم دايره گسترده‌تري از همه لايه‌هاي جامعه را با چنين چالش‌هايي درگير كنيم بايد از همه ابزار ارتباطي استفاده كنيم.» بنا بر آنچه كهرم توضيح مي‌دهد سازمان صدا و سيما پيش از اين براي پيوستن به چنين طرح‌هايي با هدف افزايش آگاهي عمومي با سازمان حفاظت محيط زيست تفاهمنامه امضا كرده است و از اين بابت نبايد مانعي مانند بحث هزينه‌هاي پخش مطرح باشد: «در دوره اول مديريت خانم ابتكار در سازمان حفاظت محيط زيست با صدا و سيما تفاهمنامه‌اي امضا شد كه بر اساس آن صدا و سيما موافقت كرد برنامه‌هايي را كه از سوي سازمان حفاظت محيط‌زيست تاييد مي‌شوند و جنبه آگاهي‌بخشي دارند به رايگان پخش كند. حالا بايد همان تفاهمنامه اجرايي شود.» اين كارشناس محيط زيست بار ديگر تاكيد مي‌كند كه طراحي برنامه‌هاي آگاهي‌دهنده بايد به نحوه‌اي باشد كه تا پايين‌ترين لايه‌هاي اجتماعي را درگير كند: «اگر ما براي كساني كه خودشان به محيط زيست احترام مي‌گذارند چالش بي‌زباله برگزار كنيم كه فايده ندارد.» كاوه مدني، معاون سازمان حفاظت محيط‌زيست پيش از اين در گفت‌وگو با «خبرآنلاين» بر استفاده از برنامه‌هاي بلندمدت و اصلاح تدريجي در حوزه محيط زيست تاكيد كرده است: «من كه دنيا را ديده‌ام مي‌دانم در كشورهاي ديگر هم كارها به شكل تدريجي انجام مي‌شود، همه سيستم‌ها نقطه‌ضعف دارند و آنها را پوشش مي‌دهند، اگر سعي كنيم فقط سنگ بزرگ را برداريم وضعيت بدتر مي‌شود.» قرار نيست معجزه رخ دهد اما مي‌توان براي برداشتن گام‌هاي كوچك بعدي دقيق‌تر برنامه‌ريزي كرد. شايد توصيه كارشناساني چون كهرم بتواند در طراحي برنامه‌هاي بعدي سازمان حفاظت محيط‌زيست موثر باشد و زمينه مشاركت افراد بيشتري از افراد جامعه فراهم شود. اينچنين است كه مي‌توان به تحقق شعار «از خودمان شروع كنيم» بيشتر دل بست.
اسماعيل كهرم :تلويزيون برنامه‌هاي پر‌بيننده‌اي دارد كه بر مخاطبان موثرند. نبايد از فرصت معرفي طرح‌هاي عمومي زيست محيطي در ميانه اين برنامه‌ها غفلت كنيم. در دوره اول مديريت خانم ابتكار در سازمان حفاظت محيط زيست با صدا و سيما تفاهمنامه‌اي امضا شد كه بر اساس آن صدا و سيما موافقت كرد برنامه‌هايي را كه از سوي سازمان حفاظت محيط‌زيست تاييد مي‌شوند و جنبه آگاهي‌بخشي دارند به رايگان پخش كند. حالا بايد همان تفاهمنامه اجرايي شود.
ژيلا مهدي‌آقايي، مديركل مشاركت‌هاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست: در سال 97 هم قرار است چهار برنامه 100 روزه اجرا شود. موضوع چالش فصل بهار درباره وضعيت تالاب‌ها خواهد بود و در تابستان هم موضوع چالش عمومي درباره مصرف آب شكل خواهد گرفت.